Edukira salto egin | Salto egin nabigazioara

Tresna pertsonalak
Hemen zaude: Hasiera Komunitatea Dantzan Ikasi Dantzaren funtzio eta politikaz, Antton Lukuren begirada

Dokumentuaren akzioak

Dantzaren funtzio eta politikaz, Antton Lukuren begirada

2015/01/27 09:30
Dantzaren funtzio eta politikaz, Antton Lukuren begirada

Antton Lukuren hitzaldia, Donostia 2014-12-12. Argazkia: Josu Garate - dantzan CC AT-SA

Dantzaren funtzio politikoa eta kultur transmisioa izan zituen hizpide, besteak beste, Antton Lukuk, pasa den abenduaren 12an, Dantzan Ikasiren eta Gipuzkoako Dantzagunearen programazioan, Donostiako Koldo Mitxelena Kulturgunean eskainitako hitzaldian. Sakona eta zabala da Antton Lukuren gogoeta­ esparrua, eta euskal kulturaren inguruko hausnarketa eta zalantza ugari plazaratzen ditu. Libertimenduen testuingurutik abitatuta, hainbat alderaren eta gogoetaren inguruan antolatu zuen antzerkigile eta dantzari garazitarrak "Dantza libertitzeko?" izenburupean emandako hitzaldia.

Dantza aztertzeko bideak

Dantzaren inguruko ikerketari nondik heldu pentsatzerakoan sortzen zaizkion zalantzekin ekin zion Lukuk. Bere ustez, dantzatik areago dantzak berak duen esanahia eta funtzioa aztertu behar dira, dantzaren atzean, metafora moduan dagoen esanahia aurkitzeko. Era horretako gogoetarik ezean, kulturak ez du aurrera egiten eta, “folklorismoan geratzeko arriskua dugu”. Beraz, folklorismoari ihes nahi izanez gero, galdera horiek egin eta erantzun behar ditugu, atzean dagoen esanahia ulertzeko. Lukuren hitzetan, “ohikoa izaten da jendea dantzekin aspertzea. Horren motiboa da atzean dagoen metafora ez ezagutzea edo ulertzea”.

Tokian tokiko dantzei dagokionez, Lukuk uste du gizarte­ talde bakoitzak badituela arau propioak, beren gorputzaren alfabeto propioa dutela, eta dantza horren zati dela. “Hori konpreniturik, aise konprenitzen da transmisioa tokitik tokira diferentea dela. Hortaz, gure dantzak ere bazuen esanahi bat”, eta hori da ikertu behar dena dantzaren izaera ulertzeko. Kode eta arau sozialen adibide gisa japoniar geisha baten dantza baliatu zuen. Mendebaldeko batentzat geisha dantzan ikustea besterik gabeko kontua izan liteke, ikuskizun bat, baina japoniar kulturan errepresentazio bat da; mugimendua antzerkiaren zati bat da, kontaketa baten partea. Lukuren ustez, arau eta metafora horietan “behar da zilatu”.

Dantza ikasi 2014-12-12: Antton Luku Libertimenduaz-1204
Antton Lukuren hitzaldia, Donostia 2014-12-12. Argazkia: Josu Garate - dantzan CC AT-SA

Dantza, antzerkia eta espazioa

Antzerkiaren eta dantzaren arteko lotura ere hizpide izan zuen Lukuk: “dantzaren eta antzerkiaren artean ez da mugarik: gauza bera dira. Espazio batean mugimendu bat egiten duenari so egiten badio norbaitek, egoera hori antzerki­ egoera da, eta espazio horrek baditu lege batzuk, ikuskizunari lotutakoak”. Horren adibide garbia dira pastoralak, baina baita bolantak ere. Hari horri tiraka segitzen du Lukuk bere gogoeta.

Espazioa toki funtsezkoa da dantzan. Dantzariak jakin behar du non eta norentzat dantzatzen duen. “Taulan dagoen orok antzerki bat egiten du. Antzerkia bada, zerbait esan nahi du, baina zer?” Bolantak antzerkilariak badira, zergatik dago pertsonaia bat baino gehiago? Badira jiganteak, musikariak, karrika­dantza, etab. Dantzariei galdetzen zien zergatik egiten zuten egiten zutena. Erantzun horiek, baina, dantzatik kanpoko jendeari ere luzatu zizkion, “definitu gabeko euskaltasun horretan daudenei”, pentsatu zuelako informazioaren giltza izan zitezkeela. Ez zen nahitaez akademiako jendea. Ipuin-­kontalariak, bertsolariak... “Eskolarik gabekoek ere badute eskola bat”.

Dantza ikasi 2014-12-12: Antton Luku Libertimenduaz-1219
Antton Lukuren hitzaldia, Donostia 2014-12-12. Argazkia: Josu Garate - dantzan CC AT-SA

Dantzaren funtzioa

Dantzaren funtzioari helduta, Salbatoreko mito fundatzailea aztertu zuen, dantzaren hainbat gako aztertzeko. Bertan basajaunari eskatzen diote Garazi inguruan baseliza bat egin ote dezaketen. Hori adosteko, ogia janez, itun bat egiten dute, eta ogia jatearekin, basajauna desegiten da. Garazi inguruak “bortua” dira herritarrentzako eremu ezezaguna, menderatzen ez dutena. Horregatik egiten dute ituna basajaunarekin, eta itun horrek basajaunaren indarraren eta pertsonen ­kasu horretan, bolanten­ humanitatearen arteko ituna. Itunaren bidez bertakotzen dira garazitarrak eremu horretan.

Kuestazio baten metafora da azken batean. Kuestazioaren garrantzia aipatu zuen, “ez da lehengo kuestazio bat, oraingoa baizik. Nahiz eta aspaldi idatzitako zerbaiten inguruan ari diren, oraingo zerbait egiten ari dira”. Metaforak dio nola behar den azaldu.

Libertimenduaz

Gaur egun egiten den Libertimendua “Misé­ en scéne” edo antzerki­ drama moduan deskribatu zuen. Aurretik sanbibate edo eskea egin, eta gero libertimendua egiten dute. Libertimenduan hainbat zati daude, eta haietako bat da dantza. Bertsolariak, zirtzilak... Libertimendua politika­-istorio bat da. Gazte talde bat heldutasunera iristen denean erakusten du libertimendua antolatzeko gai dela, eta bere tokia eskatzen du gizartean. Erritual bat da eta horren barruan antzerkiaren espazioa sinbolikoa da: res publicaren espazioa.

Donapaleu 2009: Libertimendua
Donapaleu 2009, Libertimendua. Argazkiak: Iñaki Zugasti -dantzan CC AT-SA

Aurretik azaldutako mitoan, bortuak garrantzia handia zuen, bortua baita hirigunetik kanpo dagoena, eremu ezezaguna, zaintzeko zaila. Lurra zaintzea, eta ez dute dagoeneko gure errealitatearekin zerikusirik, baina bai metaforikoki: bortuak irudikatzen du ezagutzen eta menderatzen ez duguna, ezpada dantzaren bidez. Beraz, “gure ingurua gero eta gutxiago ezagutuz gero, gero eta nahasiagoa da gure ibilbidea”.

Libertimenduan espazioaren kudeaketa da gakoetako bat. Zirtzilak dira libertimenduaren gidariak, hitzaren jabe diren neurrian. Beraz, politikaren kontrola dute. Bolantek espazio hori definitzen dute, eta zirtzilek komentatzen dute. “Haiek erabakitzen dituzte gaiak, zeri buruz mintzatuko diren, beraz politika egiten dute”. Transmisio-­ereduari buruz ere mintzatu zen Luku, generoari besteak beste. Emakumeak etxea zaintzea, eta gizonek kanpoaldearen kontrola izatea egitura zahartzat jo zuen. Beraz, “zerk justifikatzen du transmisioa molde zaharrean?”. Horregatik sartu zituzten emakume­ bolantak. Arropa propioarekin, baina dantza bera egiten.

Dantza, bertsoa, musika... arte­-dramaren osagaiak

Antzerkiaren ikuspegitik, dantzaria mutua da, bertsolaria ahots hutsa da,... Dantzaria, bertsolaria eta musikaria hiru roletan eta pertsonatan desegiten da antzerkia. Guztiak dira beharrezkoak libertimendua egiteko. Libertimenduaren rolak eta denborak zaintzea ere funtsezkoa da. Ez bada asmatzen rol bakoitzaren tokia eta denbora zein den antzerkian bertan, ez da ulertzen. Horregatik sortu behar da bakoitzarentzako momentua.

Donapaleu 2009: Libertimendua-0766
Libertimendua, Donapaleu, 2009-03-01. Agazkia: Iñaki Zugasti-Dantzan CC-BY-SA

Osagarritasunean dago gakoa. Esaterako, zirtzilek kontatzen hasitakoa bertsolariek bukatu behar dute. Denek jakin behar dute norberaren rola inperfektua dela, ez osoa. Buruhauste handienak kontu horrek eman zizkien libertimendua osatzean. Garrantzitsua da rolen ezagutza: “libertimenduak guregan efektua du, rol guztiak jokatu baditugu”. Rolen ikerketan jiganteek eman zioten atentzioa. Behin herriko zahar bati galdetuta, basajauna eta jiganteak nahastu zituen. 

Kabalkada, libertimendu, tobera, maskaradak... Izenen sastrakan

Gaur egun Iparraldeko probintzietan, pastoralaren eta maskaradaren bidetik, arte-­dramaren loraldi bat dagoela antzematen da. Kabalkadak, libertimenduak, toberak... Folklorismotik areago, bakoitzaren funtzioa eta ezaugarriak kontuan hartzea da funtsezkoa, jarduera bakoitzak gizartean duen esanahia ulertzeko; kabalkadaren eta libertimenduaren artean bereziki. Alderdi horretan, Lukuk garbi deskribatu zuen bakoitza: “kabalkadak karrika­dantzak dira eta libertimendua errituala da”. Toberak, berriz, ballet batekin alderatu zituen, autore batek gai baten inguruan sortutako istorioarekin.

Alienor Pastorala 2014
Maule 2014-04-03. Alienor Pastorala. Argazkiak: Iñaki Zugasti CC AT-SA

Loraldiaren motiboa pastoraletan dago. Urtean zehar askotan egiten da, eta herriaren batasuna irudikatzen du. Azken batean, pastorala egiten duen herria batuago dago amaieran. Hor dago euskal dantza ­taldeen arazoa. Gaur egun Iparraldeko herrietako gazteak asko mugitzen baitira herri batetik bestera, edo frantziar estatuko hirietara, ikastera. Horrez gain, hizkuntzaren arazoa dago. Adibidez, maiz pastoralak frantsesez prestatzen dira, euskaraz ematen diren arren. Herriaren kohesiorako erabiltzen dira, baina “zer lortzen dugu horrekin? Zein zentzu dute?”. Izan ere, Behe Nafarroan egiten diren tobera asko egiten dituztenak Baiona inguruan bizi dira, eta emanaldiak egitera edo prestatzera joaten dira soilik herrira.

Egoera horrek duen arazoa da kanpotik datozenak antzerki ­obra bat egitera doazela, eta ez erritual bat; eta era berean, antzerki ­errituala ulertuko duen publiko berririk ez du sortzen egoera horrek. Zuberoan gertatzen denaren kontrakoa hain zuzen. Ekonomiaren eta kulturaren arteko talka atzeman daiteke egoera horretan. Ekonomiaren morroi bizi garela aipatu zuen, eta parametro horietan egiten direla sorkuntzak. Sormena, ordea, zerbait kontatzeko izan behar da.

Zer egin dantzarekin?

Dantzan ikasi 2014-12-12: Antton Luku libertimenduaz-1223
Antton Lukuren hitzaldia, Donostia 2014-12-12. Argazkia: Josu Garate - dantzan CC AT-SA
Azken bolada luzean, tradizioa eta sorkuntza oposatzen ari dira etengabe. Ikuskizuna edo errituala. Zer egin nahi dugun jakin behar dugu: esanahia jaso behar dugun, edo zerbait borobildu behar dugun, saltzeko. Hau da, errituala edo ikuskizuna nahi dugun erabaki behar dugu.

Hitzaldiaren amaieran, dantzaren transmisioa hartu zuen ahotan Antton Lukuk. Euskal dantzariaren definizioari heldu zion. Dantza jarduera politikoa eta dantzaria gizartearen parte diren neurrian, dantza-eskolen funtzioa zein den ikusi behar da, zer eta nola irakatsi behar den. Euskal dantzari nazionalak zer jakin behar luke?

Ez da gauza bera tokian tokikoa irakastea, edo dantza ­zerrenda estandarizatu bat irakastea (Larrain­dantza, Uztai­-dantza, etab.). Tokikoa irakastea erritualari lotua dago, herritartasunari nolabait esateko. Herririk ez badago, nola formulatu behar da herri horretako dantza? Eta bide horretan esperimentaziorako gonbitea egiten bukatu zuen hitzaldia.

Solasaldia

Lukuk bere hitzaldia amaitzean, ikus-­entzuleei galderak egiteko tartea ireki zitzaien. Aurkezle eta moderatzaile ­lanetan aritu zen Oier Araolaza eta berak egin zion lehen galdera, maskaraden inguruan eta horiek libertimenduarekin dituzten antzekotasun eta desberdintasunen inguruan. Lukuk ezinbestekotzat jo zituen maskaradak, gure herrietako antzerkiak sinbolikoak direla frogatzen dutelako. Bide horretan, Juan Antonio Urbeltzen moduan, uste du ez dagoela gorrien eta beltzen artean desberdintasunik. Esaterako, beltzen taldeko txorrotxek badakite dantzan, kantuan, eta antzezten; artista osoak dira, beltzen taldekoak izanagatik.

Iñaki Arregi, Argia taldeko dantza-­maisu andoaindarrak, jakin nahi izan zuen Faustin Bentaberriren ondoren zerk eragin zuen zirtzilen galera. Lukuren ustez, testuinguru­ aldaketak eragin zuen Bentaberrik, talde profesionala sortuta, emanaldiak Garazitik kanpo emateak, e.a. Hor galtzen da ekitaldiaren funts politikoa, zerbait turistiko bihurtzeko.

Dantza eta politikaren gaia ekarri zuen Oier Araolazak. Politika hitzaren esanahi zabala kontuan, partiduen gainetik, gizarte ­kudeaketari dagokiona. Lukuren hitzetan, eta dantzari dagokionez, Garazin oraindik ere ia familia gehienek nahi dute beren seme-­alabek dantza egitea. Eta hori eskolan erakusten ez bazaie, hor ariketa politikoa dago. Molde politiko-­sozialean, dantzaria da plazara atera eta zerbait dioena. Hori ahazten badugu, folklorizazioan eroriko gara. Gehiago zehaztu zuen Araolazak galdera, erori ez ote garen galdetzean. Lukuren ustez, aspaldi erori, baina altxatzen ari gara. Nolanahi ere, oraingoa folklorizazioa gogorragoa da, gure herrian turistak garelako, eta gure herrikideei lo­belarra saltzen diegulako, Euskal Herri ideal batean sinistuta.

Dantzan ikasi 2014-12-12: Antton Luku libertimenduaz-1198
Antton Lukuren hitzaldia, Donostia 2014-12-12. Argazkia: Josu Garate - dantzan CC AT-SA

Iruñeko Duguna taldeko Aritz Ibañez zuzendariak tokiko ezaugarri sozio­politikoei buruzko kezka agertu zuen, Garaziren eta Iruñearen arteko alderaketa eginda. Garazin tradizioak etenik izan ez duenez, tradizioa mantendu ahal izan zutela adierazi zuen, eta erabateko etena izan den tokian berreskuratzea nola egin daitekeen galdetu zuen. Lukuk garbi daukana ez dela koreografo batek enkarguz sei hilabetetan egiteko lana. Bidea da tokiko ezaugarri sozio­kulturalak aztertzea, eta egokiak diren elementuak aurkitzea.

Iruñeko hariari tiraka, Jose Angel Irigaraik aipatu zuen faktore anitz hartu behar direla kontuan, eta beste hainbeste egin behar dela eskualde bakoitzean. Eta era berean, ea eredu nazional bat behar dugun. Horretarako, eredugarritzat jo zuen Lukuren lana, egindako lanean euskara elementu nagusia duen gazteentzako zerbait sortu duelako, azken batean, gazteen arteko prozesua baita libertimendua prestatzea, euskaraz.

Juan Antonio Urbeltzek eman zion segida Irigarairi. Ereduak sortzeko bidean, Argia taldean azken berrogei urtetan izandako esperientzian oinarrituta, aipatu zuen Argia ez zela inoiz sartu tokian tokikoak aldatzera, eta eszenatokia izan zela frogak egiteko esparrua. Eredu nazionalak sortzeko adibide gisa, Espainian flamenkoarekin eta Hungariako dantzekin egin direnak aipatu zituen.

Oier Araolazak bota zuen hitz aspertuko azken galdera, Fermin Etxegoien idazlearen azken liburuan oinarrituta: “eutsiko diogu?”. Baiezkoan da Luku eta, gainera, “hegoaldeko euskaldunek ez duzue eskubiderik ezkorrak izateko. Oraingo belaunaldiak ironia berreskuratu du eta abantaila bat dugu: txikiak izatea”.

Dokumentuaren akzioak

Erantzun

Erantzuna emateko identifikatu egin behar zara, gure webgunean erabiltzaile bat sortuz.

Dantzan Ikasi

Dantzan Ikasi

Dantza tradizionalaren irakaskuntzan laguntzeko asmoz Gipuzkoako Foru Aldundiak abian jarritako programa da Dantzan Ikasi. Gipuzkoako Dantzaguneak dantza sustapenean egiten dituen ekintzen baitan, dantza tradizionala irakasgai duten irakasleei eta ikasten jarraitu nahi duten dantzariei, beren formazioan sakontzen jarraitu ahal izateko aukera eskaintzea da helburua. http://dantzanikasi.com

__ __ __

Dantza irakasleen lan-poltsa

 

Hurrengo saioak

 

Egindakoak

2023

Ikastaroa: Dantzan irakasteko baliabideak Eibar // Kronika

Ikastaroa: Aragoiko jota // Bertan behera

2022

Aurkezpena: Euskal Herriko plazetarako dantza berriak // Kronika

Ikastaroa: Haurrekin dantzan jolasteko baliabideak // Kronika

Dantzan Ikasi Topaketak 2022 // Kronika

Hitzaldi dantzatua: Jon Olazkuaga: Pamperruque // Kronika

Ikastaroa: Dantzan irakasteko baliabideak Eibar I // Beasain // Eibar II // kronika // Bideoa

2021
Sorkuntzaren bideak: Argiaren Martin Zalakain // Kronika // Bideoa
Topaketak 2021: Dantzaren transmisioa, proposamenak eta lanketak // Kronika
Maialen Araolaza: Dantzaren onurak // Bideoa
Oier Araolaza: Genero-identitate euskal dantzan II // Bideoa II
2020
Ikastaroa: Lau urrats eta kitto!  // Kronika
Oier Araolaza: Genero-identitate euskal dantzan I // Bideoa I
Ikastaroa: Dantzan irakasteko baliabideak // Bertan behera
Gaskoiniako herri-dantzak // Kronika
2019
Gogoeta saioa: Sorkuntzaren soka // Kronika
Bisita-dantzatua Patxi Labordarekin // Kronika
Urbeltz, Arregi, Sarriegi: Soka-dantza // Kronika I, Kronika II, Kronika III
Lantzeko zortzikoa Bizkai Elkartea // Kronika
Gaskoiniako herri-dantzak // Kronika
Ibis Albizu: Euskal dantza eta balleta // Kronika
Dantza-luzeak Carles Mas // Kronika
2018
Zuberoako dantzakera // Kronika
Arantzako dantza-luzea // Kronika
Thierry Truffaut: Lapurdiko inauteriak // Kronika
Mikel Alberdi: XIX. mendeko euskal aisia  // Kronika
2017
Berastegiko San Juan dantzak // Kronika
Rapper ezpata-dantzak // Kronika  
Makilaria // Kronika 
Hirunangoak: balsa, mazurka, fandangoa eta ingrutxoak // Kronika 
Patxi Perez: Mutxiko dantzaldien bilakera aztergai // Kronika
2016
Kontra-dantzen sistema // Kronika
Dantza lotua aberasten // Kronika
Larrain-dantza, Lizarrako ingurutxoa // Kronika
Gipuzkoako dantzak IV // Kronika
Gipuzkoako dantzak III // Kronika
2015
Berpizkundeko dantza-maisuen sistema // Kronika
Gipuzkoako dantzak I // Kronika
Dantzan irakasteko baliabideak // Kronika
Dantzan irakasteko baliabideak  // KronikaJean Michel Guilcherri esker ona // Kronika
Zuberoako dantzak // Kronika
Zuberoako dantzak // Kronika
2014
Antton Luku: Dantza libertitzeko? // Kronika
Gipuzkoako urratsak, aldairak eta dantzak // Kronika
Arabako dantzak // Kronika
Durangaldeko dantzari-dantza // Kronika
Erromerien bidaiak // Kronika
Nafarroako Erriberako Paloteadoak // Kronika
Dantza-jauzietatik aitzineko püntüetara //Kronika
Lesakako dantzak // Kronika Ikastaroa eta bisita
2013
Nondik nora // Kronika
Luzaideko dantzak // Kronika
Nafarroa Behereko dantzak // Kronika
Emakumea euskal dantzan // Kronika
2012
Lizartzako dantzak // Kronika
Lau urrats eta kitto // Kronika
Lapurdiko inauteriak // Kronika
Axeri-dantza // Kronika
2011
Ingurutxoak // Kronika
Musika eta dantza // Kronika
Haur folklorea // Kronika
Rapper dantzak // Kronika
2010
Zarauzko folklorea // Kronika
Dantza kantatuak borobilean// Kronika
Xemeingo ezpata-dantza// Kronika
Araba Errioxako dantzak // Kronika
Gorputz prestaketa // Kronika
Dantza-jauziak // Kronika
2009
Zuberoako dantzak // Kronika
Argiaren inguruan // Kronika
Pedagogia // Kronika
Goierriko dantzak // Kronika
Mutil-dantzak // Kronika
Jotak // Kronika

Boletinak
Dantzan Ikasi 1(pdf) - Apirila 2009
Dantzan Ikasi 2(pdf) - Urria 2009
Dantzan Ikasi 3(pdf) - Apirila 2010
Dantzan Ikasi 4(pdf) - Azaroa 2010

Dokumentazioa
Dantza curriculuma(pdf) - 2010
Gipuzkoako dantza irakasleak(pdf) - 2010

Dantzan Ikasi Gipuzkoako Foru Aldundiaren ekimena da. Dantzan elkartea arduratzen da egitasmoaren kudeaketa teknikoaz. Gipuzkoako Euskal Dantzarien Biltzarra eta Ikerfolk elkarteek gainbegiratzen dute proiektuaren ibilbidea Dantzan Ikasiren Jarraipen Batzordetik.

Dantzan Ikasi
ikasi@dantzan.com
Tfnoa. 943 53 04 40
www.dantzanikasi.com

logoa