Pablok aipatzen duen gaiaren inguruan, ikusi dut batzuetan dantza taldeei eskatzen zaiela dantzaldi gidatuen dinamikan parte hartzea. Uste dut hainbat talde inplikatuta daudela lan horietan, eta helduentzako plaza dantzen ikastaroak hainbat herritan dantza taldeen ekimena eta lanari esker bultzatu direla. Baina ez nago ziur dantza taldeak lan horietarako egitura egokienak direnik eta oraindik zalantza handiagoak ditut dantza taldeetako dantzarien prestakuntza eta perspektiba lan horietan aritzeko egokitasunaren inguruan.

Batzuetan dantza taldeetan aurkitu daitezke dantza irakasleek formazio eta sentsibilitate egokiarekin, eta beste askotan, dantza taldeetan ganorazko formaziorik gabe ikuskizunaren munduari begira ari dira dantzariak, eta disfuntzioak eragiten dituzte dantzaldi irekietan eskua sartuz gero.

Plazako dantzaldien mugimenduaren parekoa izan daiteke Kale kantarien mugimendua, eta kantarien kasuan, abesbatzen mugimenduarekin nahiko bereizita ageri da oro har, eta ez dut argi ez beharrezkoa ez mesedegarria litzatekeenik abesbatzei eskatzea kale kantarien jardueretan eskua sartzea. Dantza taldeekin ere antzeko kezka dut nik.

Ohi bezala begiak erne eta analisia gertu Xabier! MIla esker!

Lan egutegia eta lan jardunaren beraren aldaketari buruz diozuna egia borobil-borobila da, bai. Nik urteak daramatzat esaten dantza taldeen (eta kultur eta kirol jardueren) antolaketan ere izugarri antzematen dela lan-munduaren aldaketa. Ordutegiak, egitekoak, epe-mugak,... dena zehaztuagoa eta kontrolatuago dago, eta lanean gero eta zailagoa da propio lantokikoak diren zereginetarako tartetxoak ateratzea.

Adibide bat jartzeko, dantza taldeetan gaur egun dauden ezpata gehienak dantzarietako batek lantokian egindakoak izango dira, baina gero eta urriago dira zuzenean era horretako fabrikazio zuzeneko lanetan dabiltzan langileak, eta hala diren kasu apurretan, egunero fabrikatu behar dituzten piezen kopurua eta beraien ordutegia hain zorrotza izanik, marjenik ez beste lan batzuetan hasteko. Garai batean, lan-ordutegia malguago, eta asteburuan lanera joatea ere ohikoa izanik, lanaren eta aisialdiaren arteko harremana bestelakoa zen, Pello Errotaren adibidean ageri den moduan.

Honek "bizitzeko" modua bera aldatu du, jakina, eta hori oso ondo esplikatzen du Antton Lukuk "Euskal Kultura?" liburuan, mendi bueltan dabilen kalekume eta soroan lanean dabilen baserritarraren arteko ezin-elkar ulertuzko elkarrizketa surrealistaren bidez. Batek helburu jakina du eta zuzen doa horretara, eta ez du denborarik elkarrizketa zentzugabeetarako, eta besteak, behin lana etenda, hitzaspertua egiteko prest dago, baina ez galdera-erantzun test moduan, baizik eta elkarri patxadaz hitz eginez, elkarrizketaz gozatuz. Alegia, bizi-modu berrian presaka bizi garela baita aisialdian ere. Denbora galtzea iruditzen zaigu, denbora hartzea beharko lukeena.

Udako jaietan benetan nabarmena da gertatzen ari den haustura, bai. Herri gehienetan udan dira festa nagusiak, eta herrian bertan dantza taldea ez dagoen kasuetan, oso zaila gertatzen zaie kanpotik dantza talde bat ekartzea, bakoitzak bere herrian egin eta hortik aurrera oporrak hartzen baitituzte dantza taldeek.

Jai egutegiaren eta urteko erritmoen eraldaketari buruz diozunari aste barruko erritmoetan gertatzen ari diren aldaketak gehituko nizkieke. Gure inguruan pintxopotearen fenonemoak aisialdiaren eta kultur dinamiketan eragin latza izan duela esango nuke. Kultura jardueren eskaintza antolatzen dutenak lehen zaila bazuten asmatzea, orain zailago.

Hari mutur ugari, eta denak interesgarriak. Eskerrik asko Xabier.

Halaxe da bai. Nik etxean ditudan seme-alabengan eta beraien eskolako lagunengan joan naiz ikusten guzti hori. Berriarako egin ziguten ekarrizketan aipatu nuen: "Nik larritasuna ikusten diot generoaren bereizketari. Hor nabarmen ari gara okerrera egiten. Gero eta estereotipatuagoa eta goiztiarragoa da umeen genero identifikazioa: beren buruarena eta gizarteko jardueren sailkapena."

Seme-alabekin gehien harritu nauen kontuetako bat da zein goiz garatzen duten beraien genero identifikazioa. Unibertsitatean ikasi genituen Ibon Arrizabalagak aipatzen dituen kontu horiek, umea tripan dagoenetik, beraiekin dugun jokabidea, ahots tonoa e.a. generoaren arabera modulatzen dugula eta horrekin, umeak nolakoak izan behar diren ikasten doazela. Baina ez nuena espero da beraiek hain goiz eta hain argi identifikatzea eta adieraztea hori. Hiru urteko gelan ez dago umerik, mutilak eta neskak daude, ikasi dutenak mutil eta neska bezala portatzen, eta bizitzako jarduera gehienek generoaren arabera duten sailkapena ezagutzen eta aplikatzen dutenak.

Gainera, badago joera bat hori guztia naturalizatzeko, biologizatzeko, eta alde horretatik, begiraleku pribilejiatuan gaude euskal dantzariak, sailkapen sexista horren faltsutasuna ezagutzeak, naturalizatuta ageri zaizkigun beste alorren genero sailkapena ere kolokan jartzen laguntzen baitigu. Euskal dantza, historikoki "maskulinitatearen" etiketarekin ezagutu dugunez, ohartzen gara oraingo "feminizazio" hau ez dela biologikoa, baizik eta kulturala, ikasitakoa. Eta dantzaren mundutik kanpo dagoen jendearentzat hain estrainoa gertatzen den ideia horrek laguntzen digu ohartzen beste edozein alor (kirola, lehiakortasuna, bortizkeria, otzantasuna, adimen intelektuala edo emozionala, e.a.) ikasia dela, generoaren arabera modu batean edo bestean, jaio baino lehen sailkatu gaituen gizartearen eskutik garatua.

Etxea, eskola, kalea,... eta dantza (eskola, taldea, plaza,...). Zein paper jokatzen dugu Dantzan generoaren eraikuntza honetan? Beldurgarria, bai horixe. Badgu bakoitzak gurean gogoeta egin eta inertziak desaktibatzen hasteko ordua.

Begirada zorroztuta duenak hainbat kontu ikusten ditu Xabier. Desafioaren irudia oso ederra eta esanguratsua da, bai, ezer esanik ez besoak gerrian jarrita dantzatzea bera, zenbait tokitan orain gutxi arte egin dena. Ane Albisuk jantzi zurian jarri du arreta, izan ere, poxpolina jantzia asko hedatu zen gerra aurreko urteetan, eta ez da ongi ezagutzen nola janzten ziren emakumeak dantzarako horren aurretik. HOrrelako irudiek adierazten digute zuriz jantzita, apaingarri gorriekin, ohiko janzkera izan dela, gizon zein emakumeentzat dantzaraji eta festarako.

Ufa, itxura paregabea du jaialdiak, kronika ederra. Zorionak!!! Gehiegi galdetzea ez bada, diru-kontuei buruz galdetu nahiko nuke. Alegia, zein aurrekontu izan duen jaialdian parte hartzeak eta diru-laguntzarik izan duzuen, edo nola estali duzuen. Eskerrik asko!

Orotariko Euskal Hiztegian ere jasota dago Dantza-aurre. Hauxe dio bertan:

DANTZA-AURRE (dantzaurre V, G ap. A). "El primer baile o primera suerte del aurresku" A. Aurreskuak ederto egin eban dantzaurrea. A BGuzur 115. Osaba Iñazio Mari dantzaurrea egiten. Ag G 195. Dantza-aurrea bukatu zutenan. Or QA 191.

DANTZA-AURREN (H; dantzaurren V, G-to ap. A). a) "(G), celui qui conduit la danse" H. "El que baila el zortziko del aurresku" A. b) El primer baile del aurresku. Joan bear zaio danboliña dantza aurrena daramanari, txapela eskuan duela, bere ongi etorria egitera. Izt D 67. Dantza aurrena darabillenak eskuakin txalo txalo egitean. Ib. 68.

Egitura eta esanahi berarekin ere badira beste batzuk: Dantza-antxiti, dantza-aurresku eta dantza-buru.

Uste dut dantza honetan ematen duela hizkuntza eta dantzaren erdibideko sarrera baterako, "Aurreskuaren izenak" izenburupean. Ea Xabier edo Amaiur animatzen zareten! ;-)

Bikain Mikel!!!! Aupa zu! Mila esker egindako lan eta misterioa argitzeagatik. Ez dantza bakarrik, dantzaldia, data, dantza-maisua, beste dantzen inguruko xehetasunak. Oso interesgarria eskaini diguzun informazio guztia.

Ohi bezala erantzun batek galdera gehiago ekartzen dituenez, ezin ukatu Jose Urtubi dantza-maisuaren izenak jakinmin handia eragin didala. Bilaketa azkar batek Jose Urtubi kantu-sortzailea eta Donostiako orfeoiaren sortzaileetakoa izan zela erakutsi dit, baina dantzarekin lotuta ez dut besterik aurkitu.

Balezta-dantzari dagokionez, bat nator diozunarekin. Nik ere uztai txikien dantza identifikatu izan dut balezta-dantza izenarekin, baina ohartu gabe nengoen egin duzun interpretazio horrekin. Alegia, akaso uztaiak elkar joz egiten zen dantza beste arku-dantzetatik bereizteko erabiltzen zutela balezta izena.

Dena den, uztai, gezi, arku eta balezta artean, gero eta nahasmen handiagoa daukat (buruan). Lau aipu:

1828. Juan Antonio Urbeltzek (Dantzak : notas sobre las danzas tradicionales de los vascos. Caja Laboral Popular, 1978: 159) ezagutzera eman zuen 1828ko brokel-dantzaren deskribapen batean ez arkurik, ez baleztarik ez da ageri, eta ordea, geziak aipatzen dira.

1840. Bergarako besakardaren urteurreneko festa programan ( https://dantzan.eus/albiste[…]kadaren-urteurrenean-1840an ) euskaraz "gueciac" aipatzen dira, eta gazteleraz "arcos y ballestas".

1858. Jose Antonio Olanok Bilbon 1858an eskainitako emanaldiaren programa aipatu duzu (Irigoien, Iñaki. «Troqueados en Vizcaya». Txistulari 146 - Dantzariak (Ext) (1991): 5–24.) eta hor balezta-dantza ageri eta uztai txikien dantzarik ez.

1858 (?) Joxemiel Bidadorrek ezagutzera eman zuen Jose Antonio Azpiazuren 1858ko deskribapenean berriz, "Los arcos" aipatzen da dantza moduan, baina ondoren, brokelen dantzan, dio brokelak hartzen dira "en vez del arco y la ballesta".

Niri bururatzen zaidana funtsean erabiltzen zituzten tresnak arkuak izan zitezkeela, eta beste guztia (baleztak, geziak, e.a.) erretorika eta literatura dela. Baina auskalo!! Hari hau ere benetan interesgarria!

"Elgoibar dantzan" liburuan datorren "bizkaitar erara" aipamen horren jatorria da, hain zuzen, Bilboko dantzari bat Elgoibarren bizitzera etorri eta berak dantzatu eta erakutsi izan zuelako aurreskua urte batzuetan. Elgoibarren bertan ohikoa zen dantzakera, esango nuke, ez zela gaur egungo "Gipuzkoar" edo "Bizkaitar" etiketetan sartzen, toki gehienetan bezala, dezente libreagoa eta indibidualagoa izango baitzen gehienetan.

Xelebrea da kontua, ze antolatzaileek beraien "marka" bereiztu eta produktu bereizgarriak eskaini nahi izaten dituzte horrelako azoketan, eta ostera, dantza-produktu hauek elkarren traza demasa izaten dute. Talde bera, musika eta koreografia horrekin aurkeztu daiteke datorren urtean Asturiasko, Kantabriako edo Euskadiko estandean, eta inor ez litzateke konturatuko.

Eta ostera, turistak toki horietara doazenean ez zaie interesatzen produktu komertzial homogeneizatu-pasterizaturik, baizik eta bertako produktu (jateko zein ikusteko) natural eta berezkoak.

Mixel Aurnagek idatzi zuen Faustinenk "dantzatzeko manera guziz iraultzatu zuela antrexaten teknika zabalduz Garazi aldean".

Miguel Angel Sasgasetak ere antzeko zerbait dio Faustin Bentaberriri buruz "Luzaideko ddantzak" liburuan: "Zuberotarrengandik harturik —Atharratzeko Beñat Elgoyen maisu handiaren adiskide mina zen—, teknika berri bat egokitu zion Jauziak dantzatzeko erari, urrats zenbait antrexatak joz egiten erakutsiz. Era berri horrek arrakasta handia izan zuen gazteen artean Garazin".

Aurnagek gainera zera gaineratzen du: "Lekukotasun batzuen arabera badakigu Fauxtin Bentaberrik aski ongi menperatzen zituela Xiberoko dantzen teknika berri horiek eta noizean behinka bere etxean iragaiten ziren jauzi ensaioetan frisat lehiaketak egiten zituztela".

Bestalde, sistemari buruz diozunari lotuta, Aurnagek zera dio: "Dantza irakaskuntzaren aldetik eta dantzari zahar batzuk diotenez Fauxtinen usaia zen lehenik jauziak urrats ximplez erakustea eta hau ongi menperatua zelarik antrexaten sartzea".