Edukira salto egin | Salto egin nabigazioara

Tresna pertsonalak
Hemen zaude: Hasiera › Komunitatea › Oier Araolaza › Eskrima eta euskal dantza ezpatek lotuta

Dokumentuaren akzioak

Eskrima eta euskal dantza ezpatek lotuta

Oier Araolaza Oier Araolaza
2024/05/20 09:00
Eskrima eta euskal dantza ezpatek lotuta

Eskrima historiko erakustaldia Eibarko Armagintza museoan. Argazkia: Oier Araolaza - Dantzan cc-by-sa

Eskrima historikoari buruzko erakustaldi didaktiko bat ikusten izan gara Eibarko Armagintzaren Museoan. Hiru gauza partekatzen ditugu gutxienez euskal dantzariok eskrima historikoarekin: 1. Tresnak (ezpatak, makilak, brokelak...). 2. Tresna horien erabilera eskuekin. 3. Hain ezaguna ez den gorputzaren mugimenduaren oinarria. Asko partekatzen badugu ere, oro har, aparteko karriletan gabiltza eta oso gutxitan gurutzatzen dira gure bideak. Pena da, susmoa baitut dantzariok behintzat badugula zer ikasi eskrimazaleengandik.
Patxi Peña ezpataren ezaugarriak azaltzen
Patxi Peña azalpenak ematen, eskrima historiko erakustaldia Eibarko Armagintza museoan, 2024-05-18. Argazkia: Oier Araolaza - Dantzan cc-by-sa.

Bosgarrenean bitrinan, hirugarrenean dantzan

Eibarko Armagintzaren Museoan bertan gordeta diren arma zuriak katalogatu dituzte Iker Alejo eta Patxi Peña eskrima adituek. Behin lan hori burututa erakusketa antolatu dute museoan bertan: Museoko ertz zorrotzak. Museoko arma zuriak. Portalea kultur etxearen bosgarren pisuan dago museoa eta hor dago ikusgai arma zurien erakusketa.

Eskrima historiko erakustaldia

Armagintza museoan dauden ezpatez gain Arabako Arma Museotik ekarritako zenbait pieza daude erakusketan. Adibidez Briquet sablea. Bitxia izan da Briquet sablea bitrinan ikustea. Izan ere, bi solairu beherago, 3. pisuan, dantza gela dago, eta bertan ezpata berbera darabilgu dantzarako, eta zehazki aste honetako entseguetan era horretako ezpatekin aritu gara.

Briquet sableak
Briquet sableak Eibarko Armagintzaren museoan. Argazkia: Oier Araolaza - Dantzan cc-by-sa
Sable napoleoniko deitzen diogu guk Briquet ezpatei. Horiez gain, Arrateko ezpata-dantzan erabiltzen dugun Carlos V bi eskuko ezpata luze edo mandoblez eta dagaz osatutako sorta daukagu Portaleko dantza gelan.
Arrateko ezpata-dantza
Arrateko ezpata-dantza, Eibar, 2023-09-08. Argazkia: Felipe Loiola

Erakustaldi didaktikoa museoan

Erakusketa estatikoaz gain, ezpatak "dantzan" ikusteko aukera izan da, Gasteizko CSE eta Donostiako Ignota antzinako eskrima elkarteetako kideek erakustaldia eskaini baitute Museoan Iker Alejo eta Patxi Peñaren gidaritzapean. Ezpata motak erakutsi eta bakoitzaren ezaugarrien arabera zer nolako mugimenduak egiten diren azaldu dute. Museoko gelan borrokarik ezin zela egin azaldu dute, tokia txikia baita, baina mugimendu batzuk "dantzatu" dituzte. Uda ostean toki handiago batean beste erakustaldi bat egiteko ideia entzun diogu museoko zuzendari Marina Barrenari. Mereziko luke.

Eskrimazaleak
Eskrima historiko erakustaldia Eibarko Armagintza museoan, 2024-05-18. Argazkia: Oier Araolaza - Dantzan cc-by-sa.

Erakustaldia bukatuta, eskrima adituekin zuzenean galderak egiteko aukera izan da. Guk lehenengo Oskitz Pikabearengana jo dugu eta dantzan erabiltzen ditugun zenbait ezpatei buruz galdetuta oso kontu interesgarriak esan dizkigu dagei buruz, bi eskuko ezpata edo montanteetaz, eta sableetaz, adibidez.
Oskitz Pikabea, Iker Alejo eta Patxi Peña.
Ezkerretik eskumara, Oskitz Pikabea, Iker Alejo eta Patxi Peña eskrima adituak. Eskrima historiko erakustaldia Eibarko Armagintza museoan, 2024-05-18. Argazkia: Oier Araolaza - Dantzan cc-by-sa.

Ondoren, Iker Alejo eskrima ikertzailearekin izan gara, argitaratu duen "Ezpata eta daga eskrima" liburua erosi diogu eta eskrima eta dantzaren arteko mugimendu eta tratatuen harremanaz aritu gara berarekin.

Eskrima erakustaldia Armagintzaren museoan
Eskrima historiko erakustaldia Eibarko Armagintza museoan, 2024-05-18. Argazkia: Oier Araolaza - Dantzan cc-by-sa.

Eibarko ezpata-kontuak ere aipatu ditugu Pikabea eta Alejorekin. Batetik, Yolanda Ruiz Eibarko Udal artxibozainak ezagutzera eman eta gurera Olaiz Agirrebeña Kezkako dantzariak ekarri zuen 1620ko Arrateko festetan gertatutako ezpata-borrokaren berri eman diegu. Bestetik, Juan San Martinek aurkitu eta ezagutzera eman zuen Arrateko XVIII. mendeko grabatuaren eszena ezagunean, soka-dantzaren ondoan ageri den eskrima irudia ere erakutsi eta bertan ageri diren ezpatak identifikatu eta komentatu ditugu.
Ezpata borroka eta soka-dantza Arrateko grabatuan.
Ezpata borroka eta soka-dantza Arrateko grabatuan (XVIII. mendea).

Eskrima eta dantza

Eskrimarekiko interesa dantzatik etorri zaigu. Baina ezpatak erabiltzeaz harago partekatzen al dugu beste ezer? Bai, ez da ezpata erabilera bakarrik, mugimendu tradizio oso bat partekatzen dugu. Dantzaren forma historikoak berregin ahal izateko ezinbestekoa izan da eskrimaren mugimendu sistema ezagutzea. Eskrima eta dantzaren arteko loturaren berri orain 30 urte izan genuen Juan Antonio Urbeltzen eskutik. Dantzaren historian mugimendu nagusiak eskriman erabiltzen ziren berak izan direla azaldu zuen Urbeltzek Bailar el Caos liburuan. Ideia hori Juan Esquivel Navarro dantza-maisuaren tratatuan nola agertzen den ere jaso zuen Urbeltzek aipatutako liburuan:

Los Movimientos del Dançado son cinco, los mesmos que los de las Armas, que son estos: Accidentales, Estraños, Transversales, Violentos, y Naturales. Juan Esquivel Navarro (1642)   (Urbeltz, 1994, 86. orr.).

Esquivel dantza maisu sevillarrak esgrima eta dantzaren arteko harremanaz idatzitako beste aipu hau ere gogoangarria da:

Ha auido muy pocos que dancen, que no hayan frequentado las armas; (...) el dançar y juego de armas los tengo por hermanos, porque ambas cosas en un sujeto se dan mui bien las manos.  Juan Esquivel Navarro (1642)

Eskrima eta dantzaren arteko harremanaz artikulu oso mamitsua argitaratu zuen Patri J. Pugliesek: "Dancing and Fencing from the Renaissance through the
Nineteenth Century: A Brief Overview of Issues".
Arbeau: Dantza eta eskrima
Orchésographie, Thoinot Arbeau, 1589.
Dantza eta eskrima eskutik izan dira luzaroan, noble gazteen gorputz heziketaren bi hanka nagusiak baitziren Aro Moderno osoan, eta Bergarako nobleen ikastetxe ilustratuan ere bietan trebatzen ziren:

"...el bayle, picadero, música, esgrima, &. Estas habilidades favorecen infinito la perfección de nuestra educación en lo físico y moral." (1790eko aipua, Jon Bagues-ek bildua).

Historical fencing shop
Historical fencing shop

Bi diziplinen arteko lotura hori ere ageri zaigu orain gutxi Mikel Sarriegik egin duen Gipuzkoako dantzari buruzko lanean. Horretarako, gipuzkoar dantza lengoaia sistematizatu ahal izateko antzinako dantzan aditua den Carles Mas-en laguntza izan du. Mas-ek azaldu dizkio Sarriegiri zer diren dantza eta eskrima historikoan ageri diren mugimendu horiek: akzidentalak, zeharkakoak, biolentoak...

Makila borroka: euskal eskrima?

Orain urte batzuk Argia dantzari taldearen bidez euskal makila borrokaren teknika historikoa lantzen duen talde baten berri izan genuen. Iñaki Ganboak gidatuta saio batzuk egin genituen mugimendu teknika horretara hurbiltzeko eta Martin Zalakain ikuskizuneko makila-borrokak eta makila-dantzak prestatzeko teknika hori oinarri hartu zuen Gari Otamendik. Euskal artzainek makilak erabiliz garatu zuten borroka teknika hori euskal eskrimaren aldaera ederra da, eta oraingo kontu hauek ezpaten ingurukoak badira ere, komenigarria iruditzen zait makilaren euskal eskrima presente izatea.
Makila borroka Martin Zalakainen
Makila borroka, Martin Zalakain, 2018-12-01. Argazkia: Gorka Bravo.

Dokumentuaren akzioak

Erantzun

Erantzuna emateko identifikatu egin behar zara, gure webgunean erabiltzaile bat sortuz.