Hezkuntza arautuan egin beharreko aldaketa horiek mesedegarri izanda ere, uste dut Sabinek aipatzen duen transmisioak beste leku bat behar duela; beste modu bateko tratamendua.

"Sistema" hitza aipatzen du Sabinek elkarrizketan, tradizioz jaso dugun modu ergonomiko eta natural horretaz ari dela. Elkarrizketan irakurri dudanak, eta Sabinek han-hemenka eman dituen hitzaldiak gogora ekarrita, iruditzen zait bere erreibindikazioetako bat dela gure partizio- eta espezializazio- joera horiekin bukatzea (alegia, diziplinak bereizten dituen joeraz ari naiz, alde batetik musika, bestetik dantza, bestetik jolasa...). Eta, baita ere, "erromeria" kontzeptuak bere gain har ditzakeen hainbat balore transmititzen saiatzea: sozializazioa, dibertsioa... hori guztia, nik "Ezer ez, ta festa" esanda adierazi ohi dudan espirituarekin, norberak bere festa egiteko gaitasunarekin, duen gutxi horrekin izanda ere: balore "ergonomiko" eta "naturalak", baita "ekonomiko" eta "ekologikoak", esango nuke nik.

Eta "sistema" osatzeko, euskaldun kontzientziarekin. "Tribua" gara, bai noski. Kontzientzia hori gabe jai daukagu, gurea baino estimulo indartsuagoak baititugu inguruan, pixkanaka-pixkanaka lekua hartzen ari zaizkigunak.

Hausnarketa berbera egin dezakegu, eta nik uste egin behar dugula, euskararen inguruan, eta oro har, "euskal kultura" deitzen dugun horren inguruan. Iparraldean, gaurko datuekin, euskara 2050. urtean gal daitekela ari dira esaten. Hegoaldean ez gaude itxaferoak botatzeko. Gaur, urriak 23, Ana Urkizaren zutabea irakurri dut Noticias de Gipuzkoa egunkarian. Hil berri den aitonaren inguruan idazten du: "Azken eskualduna", hala kantatzen omen zuen berak, eta hala sentitzen omen zuen bere burua. Herritik hirira joan bizitzera, eta ez omen zuen hango kale eta tabernetan kantatzeko girorik aurkitzen. Harentzat, kantua euskaldun sentitzeko esperientzia fisikoa omen zen, euskaldun sentitzeko eta euskaldun izateko eskubidea erreibindikatzeko bere modua. Bere zaintzaile erdaldunari ere euskaraz kantatzen omen zion.

Nik ez dakit transmisio-modu hori, "sistema" hori, non eta nola irakatsi daitekeen. Posible ote da? Hezkuntza-arautuan ez dut uste. Gure taldeetan bai? Horretan ari al gara, ala beste norabide batzuk dauzkagu. Noski, nik ez daukat soluziorik; frakasoa gehiago, lorpena baino. Baina dakidana da ni ere tribu horretakoa naizela, eta izan nahi dudala, "azken indioak" garela jakinda ere, eta beharbada hori da transmititu dezakedan gauza bakarra. Euskaraz kantatuz zaintzale erdaldunari, hil arte. Besterik ez.

Izan ondo,

Xabier.

Aritz,

zure artikuluaren ondoren, Igor Goitia lagunak "zuzeu"n idatzi berri duen euskararen inguruko hausnarketa irakurtzeko aukera izan dut.

Abiapuntu desberdinetatik bada ere, iruditu zait leku antzekoetara ailegatu zaretela biak.

Hau da lotura, irakurri nahi duenarentzat:

https://zuzeu.eus/[…]/

Izan ondo,

Xabier.

Aritz,

Atentzioz irakurri ditut libertimenduaren inguruan egin dituzun gogoetak. Argi utzi duzu libertimenduak berezkoa duen tentsio horretan, behar-beharrezkoa dela zirtzila “zirtzil” izatea –alegia, hausten duena, berrikuntza dakarrena, bide berriak esperimentatzen dituena- eta, bolanta, “bolant” –errepertorioa atxikitzen duena, egiten ari garenari zentzua ematen diona–. Bata bestearen osagarri da, antagonista indartsuak protagonista are eta indartsuago egiten duen moduan.
 
Orain konturatu naiz nire azken artikuluan erabili ez nuen hitz bat egokia izan zitekeela txistulari eta dantzarien arteko harremanaz hitz egiteko, eta egoera honetarako ere balio dezakeela: “armonia”. Ez baita aski, bakoitza bere aldetik, zirtzilek lana ondo egitea eta bolantak dantzari trebeak izatea. Zerbait egin beharko da haien arteko konfrontaziotik sortutako produktuak benetako batasuna eta koherentzia izan dezan.

Bide horretan, ez dago formularik. Machadoren metafora, bidegilearena, edo Gandhiren esaldi famatua gogoratzea besterik ez: ez dagoela bakerako biderik, bakea bera dela bidea. Libertimendurako ere ez dago bide –formula, gomendio– zehatzik, libertimendua bera da bidea -alegia, bere elementu guztietan sakontzea, bakoitzari zentzua emanez–.

Izan ondo,

Xabier

Ederki, Xabier!

Bejondeizula, hurrengo kronikaren zain nauzu ni ere.

Izan ondo,

Xabier.

Egun on,

ezin izan diot pare bat komentario egitearen tentazioari eutsi.

Labur-labur bada ere, aspalditxoan bai foro honetan eta bai beste batzuetan ere esaten ari garena konfirmatzen duela kronika eta hausnarketa honek: euskararen egoerarekin konpara daiteke, esanez euskal dantza, une honetan, lekua galtzen ari dela beste dantza diziplinekin konparatuz gero.

Minoritarioa izateaz aparte, Kezka Dantza Taldekoek eta haren moduko beste hainbat eta hainbat dantza taldek jorratu nahi duten bidea ez da orain modan dagoena: megafonia indartsurik gabe (edo batere megafoniarik gabe) eta zuzeneko musika baliatuz, orain hain ohikoak ez diren gorputz-mugimenduaren estetika horrekin... nik ere eredu horren alde egingo nuke, baina argi izan behar dugu jende gehienarentzat eredu "zaharkitua" dela.

Anekdota moduan, orain dela urte asko Kezka taldekoen sentsazio bera izan nuen neronek ere, haurren dantza emanaldi batean. Gipuzkoako herri bateko plazan gertatu zen, uda garaiko dantzari-txikien jai horietako batean. Kontua da, talde guztien artean bazegoela bat eredu berri batekin plazan agertu zena: Kepa Junkeraren doinuekin, inguru guztia jateko moduko megafonia gehiegizkoa baliatuz, koreografia batzuk aurkeztu zituena plazan. Eta haien ondotik gure haur taldea atera zen, "betiko" zinta-dantza eginez, pare bat txistulariren doinuz lagunduta. Izango dira hamar edo hamabi urte hori gertatu zela, eta orduan hasi nintzen ni konturatzen aldaketa inportanteak zetozkigula.

Mutilen parte hartzeaz, zer esan? Ezer berririk ez. Berriro nabarmendu, inor gutxi ari dela arduratzen kontu horretaz.

Esanak esan, nik uste bidea hori dela, eta ahalik eta ilusio handienez eta konplejorik gabe egin beharko genukeela bide hori. Jakinik, "basamortua" egokitu zaigula bizitzea. Basamortua zentzu profetikoan, ez etsipenaren zentzuan. Izan ere, gauza dagoen moduan, oraindik ere haur eta gaztetxoak gure taldeetara hurbiltzea baloratzeko modukoa iruditzen zait.

Gai nagusia ez bada ere, maiatzean antolatuta dauden "Dantzan Ikasi" topaketetan izango du gai honek ere, seguru, bere lekua. Pena handiz, nik ez dut joaterik izango.

Izan ondo,

Xabier.

Egun on,

aurreko argazkien osagarri moduan, eta testuinguru berean, Jose Maria Huarte y de Jaureguiren artxibotik hartutako hiru argazki nahiko nituzke komentatu (Oierri eskertu behar diot argazkiak plataforman sartu izana). Jose Maria Huarte, iruñarra, gaur egun harridura sortzen digun pertsonaia horietako bat da. Filosofia eta Letrak eta Zuzenbidea ikasia, familia aberatsekoa, hainbat ikerketa burututako gizona izan zen. Besteak beste, euskarazko aurreneko liburua idatzi zuen Bernat Etxepareren kartzelaratzearen inguruko lan bat argitaratu zuen. Gerra garaian, Molaren alde aritu zen eta Zarautzen Komandante Militar kargua izan zuen altxamenduaren ondorengo aurreneko urteetan. Dokumentatua dago bere parte hartzea Zarautz inguruko abertzaleek sufritu zuten errepresio gogorrean eta haien ondasunen lapurretan. Bitxikeria moduan, Zuloaga pintore famatuak erretratu bat margotu zion.

Hemen duzue Auñamendi Entziklopediak dioena (euskarazko sarrera ezin izan dut eskuratu, gaztelerazkoa jarri dizuet):

https://aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus/[…]/

Hiru argazki horietako bitan, 1930. hamarkada bukaerakoak seguru asko, Jose Maria Huarte hitzaldi bat ematen ageri da Zarauzko Musika Plazan. Dantzariak daude bertan eta, seguru asko, Anartz Ormazaren artikuluko argazkietan ageri diren dantzari horiek berak izango dira. Aurrekoan esan nuen moduan, karlisten taldea izan zen urte horietan dantzan aritu zena Zarauzko ekitaldietan, gauza jakina denez, abertzaleen mugimenduak galaraziak izan baitziren. Argazki horietako batean falangisten bandera ikus daiteke.

https://dantzan.eus/[…]/view
https://dantzan.eus/[…]/view


Hirugarren argazkia beste ekitaldi batekoa da. Ez da dantzaririk agertzen, baina bai Jose Maria Huarte bera beste hainbat lagunekin, tartean Hiru Erregez jantzitako gizon batzuk ere. Nahiz eta dantzaririk agertzen ez den, kontuan hartu behar da Zarautzen ez zela posible garai hartan ezer antolatzerik Jose Maria Huarteren baimenik gabe, eta ez zela harritzekoa dantzariak giro hartan antolatutako festetan ikustea. Argazki horretan garbi ikusten da orduko agintariek nazien sinbologiarekin eta haien asmoekin zuten harremana; goikaldean Francoren argazkia, bandera hori eta gorria, eta falangearena, eta behekaldean, falangearen ikurra eta bandera hori-gorria berriro; ezkerraldean, nazien esbastika.

https://dantzan.eus/[…]/view

Bukatzeko, azken kontu bat. Xabier Alberdik eta biok egindako ikerketan aipatu genuen, F.E.T. y de las J.O.N.S delakoaren bateratzean, karlista tradiziotik zetozenak baztertuxeak geratu zirela, eta aldiz, falangistak gailendu zirela. Hori, bai alde politikoan, bai kulturalean ere. Karlista tradiziotik zetozen askok etsipenez bizi izan zuen prozesu hori, baita euskararen eta euskal kulturaren kontra eman zen errepresioa ere. Beharbada horregatik (hipotesi bat da), karlisten talde kultural horiek urte gutxian desagertu ziren eta, aldiz, ezkutuan eta zirrikitu bila zebiltzan abertzale mugimenduak, pixkana-pixkana martxan hasi ziren 1950. hamarkadatik aurrera.

Izan ondo,

Xabier.

Anartz,

poz handia eman dit zarauztarren inguruan argitaratu dituzun kontu horiek irakurtzeak eta argazki horiek ikusteak. Kutxa Fototekaren funtsak aztertuak nituen arren, Marin funtsa ez nuen ezagutzen; jakin izan banu, argazki horiek sartuko nituen nire idatzietan.

Izan ere, aipatzen dituzun kontu horiei buruz idatzi genuen liburu bat Xabier Alberdi lagunak eta biok; liburua Zarauzko folkloreaz idatzi genuen, oro har, baina bertako hainbat ataletan zerorrek aipatutako testuingurua esplikatzeko ahalegina egin genuen, hala nola: Zarautzen gerra aurretik bazirela abertzaleen nahiz tradizionalista edo karlisten dantza taldeak, eta gero, partidu bakarra osatzearekin batera, segitu zuela dantzan talde hark Zarautzen. Hitzez hitz:

"Francoren aldekoek partidu edo alderdi bakarraren sorrera gauzatu zuten 1937an Movimiento-aren aldekoak ziren alderdi nagusiak (Falange Española, Partido Tradicionalista, eta Juntas de Ofensiva Nacional-Sindicalistas) F.E.T y de las J.O.N.S delakoan bateratuz (Falange Española Tradicionalista y de las Juntas de Ofensiva Nacional-Sindicalistas). Zarautzen, karlistek edo tradizionalistek sortutako taldeak (haien artean dantza taldea) Falange-arekin elkartu ziren Renovación Española izenarekin eta 1937ko apirilaren 18n egin zuten lokal berrien inaugurazioa (artean gerran zeuden, handik aste betera izan baitzen Gernikako bonbardaketa). Lokal haien inaugurazio jaian, aurrerantzean jai guztiek izango zituzten ezaugarriak nabarmendu ziren: nazionalkatolizismoaren goraipamen sutsua (...). Zinema pilotalekuan egin zen bazkarian, laurehun eta laurogei lagun elkartu ziren. (...) Lehenago ere aipatu dugu karlismoak XIX. mendeaz geroztik euskal folkorearen sustapenean izan zuen eragina. Horren lekuko, Errepublika garaian Zarauzko karlisten Círculo-ak dantza taldea eta txistulari taldea zituen. Zarautz frankisten esku erortzean, talde horiek ez ziren, noski, suntsitu, eta aurrera egin zutela badakigu. Círculo-ko lokalak, gerora hainbat dantza talderen estalpe moduko bat bihurtu ziren, izan ere 40. hamarkadaren hasieraz geroztik Juventud Antonianaren babesean antolatutako gaztetxoen dantza taldeek Circulo-an ensaiatuko baitzuten." (240. or)

Liburuan, gerra aurreko tradizionalisten taldeko argazkiren bat ere jarri genuen, eta txistularia La Perlako argazki horietan agertzen dena da. Aipatzen dituzun 1948ko argazki horiek ere badatoz liburuan, Franco Zarautza etorri eta dantzariek haren aurrean dantzan egin zutenekoa.

Esbastikari dagokionez, argazki bat argitaratu genuen Jose María Huarte y de Jauregui-ren artxibokoa; bertan agertzen dira, Zarauzko antzoki batean, esbastika nazia eta Francoren argazkia, eta aurrean Hiru Erregeak Jose Maria Huarterekin. Artxibo hori Renoko Unibertsitatean eskatu genuen eta bertako hainbat argazki jarri genituen liburuan, tartean dantzarienak ere bai. Argazkiez aparte dokumentazio aberatsa dago artxibo horretan. Ez dugu ahaztu behar Jose Maria Huarte Zarauzko Komandante Militarra izan zela diktaduraren aurreneko urteetan. Garai horretan Espainiak Alemania naziarekin izandako harremanak ere aipatu genituen liburuan, eta testuinguru horretan Zarautzen ospatu ziren hainbat festen testigantzak eman genituen.

Eta gauza gehiago ere bai, baina hemen ezin dena aipatu. Kontsultatu nahi baduzu, hau da erreferentzia:

ALBERDI LONBIDE, XABIER - ETXABE ZULAIKA, XABIER: Zarauzko folklorea. Eboluzio historikoa, haren aldaketan egon diren interesen azterketa eta festa-ereduen inguruko hausnarketa (Zarautzi buruzko ikerketak, V). Zarautz: Zarauzko Udala, 2009.

Liburuaren ale bat nahiko bazenu, problemarik gabe bidaliko nizuke.

Izan ondo,

Xabier Etxabe.

Panorama etsigarria da.

Foro honetan konpartitu dituzuen testuak irakurtzen aritu naiz, eta ez zaizue arrazoirik falta. Zuen antzera, niri ere parte hartu ohi dudan ekitaldi horietako denak suspenditu dizkidate. Eta kasu okerragoak asko ezagutzen ditut inguruan, afizioa izateaz aparte, soldataren parte bat kultur ekitaldietatik jasotzen duen jendearena: eskoletan irakasten aritzen diren dantzariak, hogeita hamar urteren ondoren lanik gabe geratu den abesbatza bateko langilea, goizetik gauera lanik gabe geratu den antzerkilaria, erromeriarik gabe gelditu den trikitilaria... Nire inguruan, entsaiatu ezinik gelditu diren dantza taldeak ere badaude, dena traba baitute: lokal handiak polideportiboetan daude, baina goiz erretiratu behar dute; ratioak gutxitu dituztenez, irakasle gehiago behar dituzte eta, ez dauzkatenez, ez dute kurtsoa hasi. Zerrenda, nahi adina luza dezakezue. Eta, esan ditudan guztiak, ezagutzen ditudan kasuak dira.

Panorama etsigarria da ia arlo guztietan: baita kirolean ere, profesionalak salbu. Kiro minoritario asko dago, ezagunagoen babesik izango ez duena.

Eta orain zer? Galdetzen du Oierrek. Gerrillaren taktika, Aritz? Epe motzera zer asmatu jakin ezinik gabiltza, oraindik ere gure inertzia delako (eta hala izan behar du) lehengo egoerara lehenbailehen bueltatzea. Hor jarri behar dira indarrak, eta imajinazioa erabili, eta nola-hala zirrikituak bilatu.

Baina epe luzera begira ere jarri behar dugu, konturatzen hasi baikara hau ("hau" esaten dudanean distantziaren eta arau sozialen inguruko neurriez ari naiz) luzerako doala. Gauzak garbi esatea nahi baduzue, dantzari eta, oro har, kulturari, honek astindu izugarria emango dio (ematen ari zaio, dagoeneko). Lehendik krisian zegoen sektorea (dantza eta kultura noiz ez dira egon krisian?) da gurea; talde asko desagertuko dira, eta hobeto zeudenak ere, hutsetik hasteko ahalegina egin beharko dute berriro. Bukatu dira garai loriatsuak. Izan ere, zer talde da kapaz egoera honetan bi edo urteko etenari aurre egiteko? Batzuek esango dute krisietatik ikasi ere egiten dela; nik uste, gurean asko galduko dugula.

Zer egin? Orain gutxi apaiz batek emandako erantzuna aproposa dela uste dut egoera honetarako. Galdetu diote, Elizaren egoeraz hizketan, dekadentzia giro betean, ea bere sentimendua nolakoa den, ea "azken mohikanoa"ren antzera sentitzen den. Erantzuna izan da, "basamortua". Uler bedi "basamortua" zentzu biblikoan, ez etsipenaren zentzuan: alegia, garai zailean bizi dela jakitun den profetaren jarduna da "basamortua", gogoz eta adorez ematen duen esperantza mezua, jakinda ere berak ez duela loraldirik ezagutuko.

Beharbada, hori da gure lanik zailena: lehenbailehen egoera berria onartu eta gure inguruan, umorez eta adorez, basamortuan lan egiten hastea.

Izan ondo denok,

Xabier.

Nire partez ere zorionik beroenak, Oier!

Azken urteotan dantza taldeetan ematen ari diren aldaketei erreparatuz, eta artikuluan esaten duzunari helduz, laburpen hau egin liteke, sinplifikatuz:

1) Gu umeak ginenean oso ondo bereizten ziren nesken eta mutilen dantzak, eta protagonismo handiena mutilena zen. Mutilek dantzan egitea ez zen "hain" arraroa, nahiz eta noizbehinka komentarioren bat edo beste entzuten genuen.

2) Pixkanaka, gu baino umeagoak zirenen artean desorekak handitzen joan ziren, proportzioak esajeratuak bihurtuz: mutil bakoitzeko lau edo bost neska. Talde batzuetan neskak "mutilen" dantzak egiten hasi ziren, konbentzimentuz baino, beharrak aginduta, esango nuke nik. Mutilek segitzen zuten protagonismoa izaten.

3) Azken urteotan, mutilak dantzan irautea mirari hutsa da. Fenomeno hau ez da hemengoa, ezta berria ere: flamenkoan, dantza klasikoan, aspaldi eman baitzen. Dantzan bakarrik ez, "ezertarako balio ez duten" aktibitateetatik gizonezkoak desagertzen ari dira, haien lekua emakumezkoek zein umeek hartuz: katekesia irakasten, musika-bandetan, monitore lanetan… zer esanik ez abesbatzetan. Bestalde mugimendu bat ematen ari da dantza munduan, poliki-poliki baina indartsu, genero-markarik gabe dantzan egiteko. Esango nuke, oraindik ere, mutilena dela protagonismoa.

Laburtuz, hauxe da hau panorama: emakumezkoek protagonismoa har dezaten egindako lana aurreneko fruituak ematen hasi den garaiotan, zer eta... orain gizonezkoak falta zaizkigu, eta ez dakigu zer egin haiek geure taldeetara ekartzeko. Geure indarrez kanpoko faktore indartsuak baitaude, txiki-txikitatik "hori neskena da" esanarazten dietenak (nire ilobak halaxe esan zuen, sei urterekin). Faktore horien artean ez dira inportarteenak esaten diren hitzak, umeak pertzibitzen dueña baizik: komunikabideetatik eta gizartetik, oro har.

Aitortu behar dizuet nik ez diodala, epe motzean, erremediorik ikusten. Etorkizun hurbilean, mutilik gabeko taldeak jestionatzeko egin beharko dira ahaleginak, haiek geureganatu nahian indarrak alferrik xahutu gabe.

Ondo izan,

Xabier.

Irudietan nahiko garbi ikusten da, zelaiaren atzekaldean, futboleko porteri bat. Futbol-zelai bat da. Ea inork arrastoa ateratzen duen…

Xabier.