Edukira salto egin | Salto egin nabigazioara

Tresna pertsonalak
Hemen zaude: Hasiera › Komunitatea › Jonmikel Intsausti › 53. Munduaren itzultzea

Dokumentuaren akzioak

53. Munduaren itzultzea

Jonmikel Intsausti Jonmikel Intsausti
2021/04/26 13:00
53. Munduaren itzultzea

Kauterak, Ligi-Athereiko taldea, Altzürükü, 2001.

Ondorengo testuan François Fourquet Maskaradetan gertatzen den munduaren itzultzearen, iraultzearen inguruan mintzo zaigu. Zer dago Maskaraden gibelean? Kontra-mundua, gure baitan dagoen basa izate hori, eta damu gara bai, etxekotu, otzandu gintuztenik.

Munduaren itzultzea maskaradetan. François Fourquet
IKERKA Elkartea
Maskaradak, buruzagiei kritika egitea baino askoz gehiago dira, Zuberoako herrietako gazteen nahien bidea baino askoz gehiago, munduaren ordenaren alderantzikatze, itzultze bat alegia. Agerian uzten dute gure inkontzientearen zati bat, zibilizaziora iristeko zapaldu eta erreprimitu duguna. Baliteke Zuberoako Maskaraden interpretazio bakarrik ez egotea. Eduki literarioak, soziologikoak (baita ekonomikoak ere), politikoak, historikoak eta erlijiosoak ez dira bateraezinak. Maskaradak erabateko gizarte-egitatetzat hartzen baditugu, "zentzu gorenean" dagoen eduki bat hautematen dugu, dimentsio ezkutu bat, Maskaradetan emandako diskurtsoen, pheredikien (sermoiak) analisia besterik ematen ez duena. Horrela, interpretazio soziologiko hutsetik ihes egiten dugu.
Buhameak
Buhameak. Argazki: Jonmikel Intsausti
Maskaradak Zuberoa osoko komunikazio-tresna dira, Pastoralak bezala. Maskaradetan esaten dena kultura edo literatura herrikoiko pieza da. Haatik, jakitate hortaz baratzen den idatzia hil da; egiazko jokoaz ideia txar bat baizik ez baitu ematen, gune eta aldi bakoitzetan soegileekin eta maskaradakariekin den harremanen giroaz gutxi baizik ez baitu eskaintzen.
Balio kontrajarrien ispilu sistema
Aktoreen interpretazio kontzienteez harago, egia esan, bi taldeek elkarren aurkako bi balio-sistema irudikatzen dituzte:

 

  • Gorriak ondo jantzita daude, dantza miresgarria egiten dute, baina erabat isilik dira; horietako batzuk nagusiak dira, zuberotarrak (Jaun-Anderea, Laborari-Laborarisa).
  • Beltzak (edo Beltzeria) gaizki jantzita daude, batzuetan modu grotesko edo burleskoan (batez ere kaldereroak); hiztunak, lizunak, zakarrak, biolentoak eta abar dira ia denak, atzerritarrak, Auverniako beste leku batzuetako jendea (kaldereroak edo kauterak), bearnesak (zikiratzaileak edo kherestuak), azken hauen jokoa biarnesez eta zubereraz egiten dutelarik, baita ere buhameak (Zuberoan belaunaldiz finkatuta egon arren, barnealdeko atzerritarrak izaten jarraitzen dute, nomada sedentarioak).
Gorriek ezarritako ordena eta honen zeinu bereizgarriak "irudikatzen" dituztela ematen du; beltzek ordenaren aurkakoa, munduaren aurkakoa irudikatzen dute. Kontra-mundu hau gizarte-ordenaren kritika baino askoz gehiago da; mundu alderantzikatu baten gauzatzea da, "izan behar duen bezalako" mundu normal horri iseka egiten diotelarik. Balio-sistema horrek oposizio bereizgarrian funtzionatzen du:

*GORRIAK

*BELTZAK

Gorrieria

Beltzeria

Hemengoak

Kanpokoak

Zuberotarrak

Arrotzak

Plantakoak

Okerrak

Mundu xuxena

Kontrako mundua

Gauzen antolamendua

Anabasa, mundua buruz behera

Ordena handia

Desordena, kontrako ordena

Legetiar, legearekin zuzen

Lege hausle, iraultza

Zuzen

Ahalkegabe, lotsagabe

Sakratu

Zikintzale

*Zibilizatu, jendetu

*Basa

Ondo jantzi

Zarpail

Heziketa oneko

Lizunzale, eskatologiko

Noble

Gizarte eskalan azken

Sedentario

Nomada, etxe finkorik gabea

Jabedun

Etxegabe

Aberats

Pobre

Lan txukun eta zuzenekoa

Lan xehekoa, lantxoak dituena

Langile

Alfer

Emankor

 

Agor, ekoiztegabe

Zuhur, aurreztaile

Xahutzaile

Xuxen

Ohoin, lapur

Hitzezko pertsona

Hitzik eta legerik gabea

Leial

Gezurti

 

Apal, isil

Ahobero, kalakari

Ez edan, jatun neurrian

Edale, gautxori, parrandazale, jatun

Ezkondurik emazte bati

Emaztekari

Emazteari fidela

 

Andrekari, gonazale
Izartxoekin markatu dugu oposizio bereizgarri nagusia iruditzen zaiguna, zibilizazio / basakeria sistema osoa antolatzen duena. Maskaradek gatazka hori dute antzezten, batez ere perediküetan baina ez horietan bakarrik. Zamaiaren (zaldiaren) zikiratzeak ere galdera hanitx ekarri digu. Gerla aitzinean, maskaradak ikertu zituen Violet Alford-ek, Frazeren irakur taula erabiliz buruzagiaren hiltzea ikusi nahi izan zuen. Zertarako hain urrun joan bilatzera? Zertarako Marexalen agerraldia baztertu?
Buhameak
Buhameak. Argazki: Jonmikel Intsausti
Maskaradek zaldi baten ferratzea eta osatzea kontatzen dute deus besterik: bi egintza zeinetan kabale basa hezten den eta uztarriko bilakatzen. Lehen aldi batez ahultzen da eta gero indar berri bat biltzen du. Batean gizon, Zamalzain, bestean kabale, zamari (zaldi), gure baitan dagoen basatia inoiz zibilizatu zenaren ekintza konplexu eta gogorra antzezten laguntzen digu.
Zibilizazio / basakeria oposizioa hain da indartsua, ezen gaur egun ere funtzionatzen duen, dantza gorrientzako begiak baino ez dituzten eta Beltzak mespretxatzen dituzten horien buruan. Xilope dantzari ohiak 1983an adierazi zuen
"Dantzariak honak dütük bena beltzak zero..... Beltzeria tzar hori urdankeria bat dük, basa, ertzo (ergelak), ertzo dütük! Horien erdiak beti mozkor dütük, hünzkeria baizik ez düe! Buhameak bere egitekoa bera dik egiten eta orotzaz futitzen (trufatzen, burla egiten) dük. Maskarada horietan, gizenegi (zakarregi) dük, alabadereko (gehiegizko) itsuskeria igorten ditik". […] 

 

Iturria:

Dokumentuaren akzioak

Erantzun

Erantzuna emateko identifikatu egin behar zara, gure webgunean erabiltzaile bat sortuz.