Potxuak, XX. mende hasieran Ameriketan aurreskua dantzatzen zuten emakume lekeitiarrak

2016/11/17 08:35

Potxuak, XX. mende hasieran Ameriketan aurreskua dantzatzen zuten emakume lekeitiarrak

Potxuen aurreskua Idahoko Artzainen dantzaldian, 1938an. Argazkia: Idaho Statesman

Gabonen hasieran, lekeitiar emakumeek dantzatutako aurreskuarekin hasten zen Boiseko Artzaien Dantzaldia 1930eko hamarkadan. 1940an, Lucy Aboitizek Idahoko lehen dantza-taldea sortu zuen Lekeitioko beste emakume batzuekin batera. Koldo San Sebastianek Euskonewsen argitaratutako artikuluaren bidez izan dugu dugu Idahoko Sheepherders Ball-ean Potxuek dantzatzen zuten aurreskuaren berri.

Boisen bakarrik, 40 lekeitiar emakume ezkondu ziren 1896 eta 1924 bitartean. Lekeition emakume gazteari esaten zaio potxu, eta ezaguna zen kontutarako eta dantzarako zuten grina. Potxu gehienek hoteletan eta ostatuetan egin zuten lan, eta hango jabeekin ezkondu ziren asko. Negozioen jabe bihurtu ziren emakume haietako batzuk, alargundutakoan. Euskaldunen sozializazio-gune ziren ostatuok, eta han egiten ziren jai-egun apurretako dantzaldiak.

Artzainen dantzaldia Boisen, 1948an. Argazkia: Boiseko Euskal Museoa (Jay Uberuaga bilduma) — Boiseko Artzainen dantzaldian, Joe Ansotegui (panderoa) eta Inocencio Catalino (akordeoia). Argazkia: Boiseko Euskal Museoa, Jay Uberuaga bilduma

Lucy Aboitizek (Garatea ezkontza-abizenez) gorpuzten du potxuaren irudia. Boiseko Idaho Statesman egunkariko 1922ko otsaileko albiste batek jasotzen du Boiseko amerikartze eskolako jaialdi bateko dantzaldia. Han aritu zen Lucy Aboitiz, bere lagun Felisa Gamecho, Karmen Lizundia (Munitibarrekoa) eta Maria Uberuagarekin batera, jota eta porruslada dantzatzen. Julian Ezenarrok lagundu zien gitarrarekin eta Lizundiak panderoarekin. Gerora, Emmett herrian Idahoko lehen dantza-taldea eratu zuen 1940an, beste zenbait emakume lekeitiarrekin batera. Lekeitiko batzokian eta erromerietan ikasitakoa baliatu zuten errepertorioa osatzeko.

Potxuen dantzaldia, Boise. Argazkia: Idaho Statesman, 1938-12-22 — Potxuen aurreskua Boisen. Ezkerretik eskuinera: Anbrosio Apariasi (txistularia) eta Joe Anacabe (danborra). Dantzariak Antonia Subisarreta, Juana Odiaga, Carmen Luke eta Eladia Goicoetxea dira, hiru lekeitiarrak eta laugarrena Munitibar-ekoa. Argazkia: Idaho Statesman, 1938-12-22.

Informazio horrek gogora dakarkigu Santurtzin 1921ean emakumeek egindako aurreskua edo soka-dantza. XX. mende hasieran emakumeak aurreskuetan protagonista aritzen zen garaiko irudiak.

Ameriketako Estatu Batuetarako euskal emigrazioan funtsezko aldaketa izan zen emakumeak ere emigratzen hastea. XIX. mende bukaera arte, oro har, Euskal Herrira itzultzeko joera izaten zuten gizonek. XX. mendean zehar, ordea, bizimodua aurrera atera beharragatik, emakume asko hasi ziren joaten Ameriketako Estatu Batuetara. Zenbait kasutan, aurretik lotutako ezkontzen bidez bidaiatzen zuten. Gisa horretan, diasporan familiak eratzen hasi ziren Lekeitiotik, Ondarroatik edota Elantxobetik joandako emakumeekin.

Iturria: Koldo San Sebastian: "Potxuak, mujeres lekeitiarras en el oeste americano"

Dokumentuaren akzioak

Bidali hitzordua

Erantzun

Erantzuna emateko identifikatu egin behar zara, gure webgunean erabiltzaile bat sortuz.

Sartu

Kattalin Agerre

Urratsez urrats. Dantzaz dantza. Sasi guztien gainetik eta laino guztien azpitik. Kattaliñaño nauzu, Agerreko alaba. Ez nauzu gehiago Murde Beltzuntzen beldurrez.

Emakumeak dantzan: gertatzen ari da

Legazpi: ezpata-dantza (1915-2015)

Deba: San Roke dantzan (1967, 2013)

Durango: dantzari-dantza (2015)

Lasarte (2011), Arizkun (2011)

Villabuena (2013), Pasaia (2015)

Ermua (2015), Barakaldo (2015)

Zumarraga: ezpata-dantza (2015)

Bera: makila-dantzak (2015)

Leitza: ezpata-dantza (2015)

Durango: San Fausto (2015)

Antzuola: trokeo-dantzak (2015)