Andoainen 1993an Ikerfolk elkarteak grabatutako axeri-dantza. Hogeita bi dantzari ari dira dantzan eta denen gidari, Juantxo Arregi, kapitaina. Azeri-dantza 1974. urtean berreskuratu zuen Andoaingo Lizar Makil dantza taldeak, Adunako bi gizoni esker (Altzarteko David Zabala eta Serorategiko Faustino Sorondo), garai batean beraiek nola dantzatzen zuten oroitzen baitziren. Behin berreskuratuta, 1974. urtean dantzatu zuten lehen aldiz, Adunan, Lizar Makil dantza taldekoek. Hurrengo urtean, 1975. urtean, Andoainen atera zuten axeri-dantza. Irudietan gizonezkoak bakarrik ikusi ditzakegu dantzan, 1975etik 1999ra gizonek bakarrik dantzatzen baitzuten. 2000. urtean hasi ziren emakumeak axeri-dantza dantzatzen Andoainen. Axeri-dantzaren joko guztiak daude jasota irudietan, zatia bakoitzaren hasieran eta bukaeran paseoa dantzatzen dute eota azken jokoaren ondoren kalejiran irteten dira plazatik. Hauek dira dantzaren jokoak:  

• Aitarena
• Axeri-dantza, zortzikoa edo leku aldatzekoa
• Orratzakoa
• Txingoa edo ilentia
• Perra jartzea
• Borroka edo dorreak

Irudiak: Ikerfolk elkartea. Axeri-dantza, Andoain, 1993-06-24.

Lekeition eguzki-dantza San Juan egunean dantzatu dute, bere jatorrizko egunean. Garai batean egiten zen moduan, ekainaren 24an hiru aldiz dantzatu dute, egunsentian, eguerdian eta iluntzean. Irudietan 20:00etan, eguzkia ezkutatzerakoan, dantzatu zuten eguneko azken aurreskua duzue. Maiteder Erkiagak, Etorkizuna dantza taldeko lehenengo belaunaldiko dantzariak, eman dizkigu aurreskuaren inguruko hainbat azalpen; urratsak ere dantzatu dizkigu. Hasieran plazara sartzekoa deitzen diotena egiten dute, aurrena aurreskuak eta gero atzeskuak. Gero, doinua aldatu egiten da eta aurreskua sokan dantzan dabilela, gizonezko bat ateratzen dute plazara. Aurreskuak mutilen aurrekoa deitzen diotena dantzatzen dio gizonari; atzeskuak berdina egiten du. Atzeskuak gizonen aurrekoa amaitutakoan, doinu berak jarraitzen du eta sokan dauden emakume guztientzat gizon bana ateratzen dute plazara, bitartean aurreskuak dantzan jarraitzen du. Emakumezkoak eta gizonezkoak parez pare jarri eta sueltoan egiten dute, gero, biribilketan irteten dira plazatik.

Garai batean eguzki-dantza dantzatzen zuen emakumea izendatua izaten zela azaldu digu Erkiagak eta urteetan emakume berak dantzatzen zuela. Luzaroan Luisatxu Kaiganekoak dantzatu izan zuen, baina senarra eta semea itsasoan galdu eta dantzatzeari utzi zion. Orduan Mari Prenterori erakutsi zion eta horrela, eskurik esku elkarri erakusten hasi ziren emakumeak. 1936ko gerran galdu egin zen dantzatzeko ohitura eta 1974an Markinako Zerutxu dantza taldeari esker berreskuratu zen. Maiteder Erkiagak 1978an dantzatu zuen, urteetan dantzatu gabe egon ondoren, atzokoan bere garaiko dantzariekin batera berriro irten da plazara.

Irudiak: Eire Vila. Eguzki-dantza, Lekeitio, 2018-06-24.

1994ko San Juan egunean Tolosan dantzatutako bordon-dantza, Ikerfolk elkarteak grabatua. Hainbat lekutan dantzatzen dute bordon-dantza Tolosan ekainaren 24an; bideoan ikus dezakeguna Santa Maria plazan dantzatutakoa da. Hogeita bost dantzari guztira, kapitaina, zortzi banderileroak eta gainerako dantzariak. Lau banderilero aurrean eta beste lau atzean kokatzen dira. Tartean, kapitaina eta beste dantzariak, guztiak alabarden bidez elkarri helduta. Aurrena alde batera begira dantzatzen dute eta gero ezpata-dantzetan egin ohi diren moduko mugimendu eta gurutzaketekin beste aldera begira kokatu eta berriro dantzatzen dute. Irudiak: Ikerfolk. Bordon-dantza, Tolosa, 1994-06-24.

2017ko Santio Egunean Xaloa telebistak Elizondon grabatutako dantza irudiak dituzue bideoan. Santio Eguna egun handia izaten da Elizondon eta festetako egun esanguratsu askotan ohikoa den moduan, ezin falta dantzarik. Eguerdian sokan aritu ziren karrika-dantzan eta plazara iristean urteetan galdua egon zen eta aurreko urtean, 2016an, berreskuratu zuten soka-dantza dantzatu zuten. Alazne Sansiñena eta Joseba Otondo, Elizondoko eta Baztango alkateak ere aritu ziren dantzan, Sansiñenak ireki zuen soka. Soka-dantzaren ondoren mutil dantzak eman zituzten elizondarrek. Irudiak: Xaloa Telebista. Soka-dantza eta mutil-dantzak, Elizondo, 2017-07-25.

Dantza egiten duten mutil asko baztertuak, mespretxatuak edo jipoituak izan dira. Balleta dantzatzen duten mutilek dituzten zailtasunak erakusten dituen Danseur dokumentala egin du Scott Gormley-k; bideo honetan duzue aurrerapena. Gormley-k ikusi du gaitzespen handiena askotan aitarengandik jasotzen dutela semeek. Ikerketa batzuen arabera, balletean aritzen diren mutikoen %32ak baino ez du aitaren babesa jasotzen. Egun, genero-rolen banaketa ez dela horrenbestekoa uste da, baina dokumentalerako 25 dantzaritik gora elkarrizketatu dituzte eta errealitatea bestelakoa da, oraindik asko dago egiteko. Irudiak: Scott Gormley, Danseur dokumentalaren trailerra.

1984an Atharratzeko gazteek Altzain eman zituzten maskaradetako irudiak. Dantzariak Aitzina Pika dantzatzen ari dira; Xirularekin Jean Mixel Bedaxagar ari da eta atabalarekin ari dena Pier Ager "Garat" dela uste dugu. Portugaleteko Elai Alai taldeko Jose Ignacio eta Aitor Beitia anaiek grabatutako irudiak dira. Garai hartan hainbat herritako dantzak grabatu zituzten Sony markako bideo kamara erosi berriarekin. Irudiak: Aitor eta Jose Ignacio Beitia. Atharratzeko maskaradak, Altzai, 1984.

Amikuzeko bolant-dantzariak mutxikoak dantzatzen. Otsailaren 25ean ospatu zen libertimenduan dantzariek hainbat dantza eskaini zituzten Donapaleuko kaleetan zehar; baita plazako emanaldian ere. Plazan, zirtzilen emanaldi bakoitzeko irten ziren erdira bolant-dantzariak. Bideoan ikus dezakegu, bolantek antrexetekin dantzatzen dutela.

Hemen duzue urratsen-segida:

• Aitzina X2 
• Erdizka, dobla, erdizka eta hiru X2 
• Erdizka, dobla eta hiru, erdizka X2 
• Erdizka lauetan 
• Jauzi, erdizka, dobla, erdizka 
• Ezker, erdizka 
• Lau urrats X4 
• Pika eta erdizka X4 
• Pika eta ezker, pika eta erdizka X2 
• Erdizka, dobla, erdizka eta hiru X2 
• Erdizka lauetan 
• Jauzi, erdizka, dobla , erdizka 
• Erdizka, dobla, erdizka X2 
• Erdizka lauetan 
• Zote, erdizka, dobla, erdizka 
• Erdizka lauetan 
• Jauzi eta hiru, erdizka, dobla eta jo, erdizka X2 
• Erdizka lauetan 
• Jauzi, zote eta hir, erdizka, dobla eta hiru, erdizka, jauzi

• Erdizka lauetan 
• Jauzi, erdizka, dobla, eskuin, ezker, erdizka X2 
• Amaieran antrexatak eta fini.

Irudiak: Eire Vila, Libertimendua, Donapaleu, 2018-02-25.