Eva Guerrero eta Garazi Lopez de Armentia elkarrizketatu ditugu Doos Colectivok Gorpuztu Laburra ikuskizuna Dferian aurkeztearekin batera. Hainbat erlijiotako gorputzaren erabileraren inguruan egindako bilatze lanaren emaitza da Gorpuztu eta horren bertsio murriztua, biluziagoa da Gorpuztu Laburra; eszenografia eta zuzeneko musika kendu eta dantzaria bakarrik mantendu da. Sortze prozesua, luzetik laburrera murriztearen bilakaera edota pandemiaren eta Lopez de Armentiaren haurdunaldiaren etenak dantza piezaren gainean izandako eraginak azaldu dizkigute. Gorpuztu Laburra, Doos Colectivo, Eva Guerrero, Grazi Lopez de Armentia, Dferia, 2021-03-17.

1979an Arizkunen RTVErako dantzatutako esku-dantza, zurrume-dantza eta katadera dantza ageri zaizkigu bideoan. Raices programarako Baztanen egindako grabazioen bildumako zatitxoa bat dira irudi hauek. Manuel Garrido Palacios-ek zuzendutako lan taldeak Arizkunera eraman zituen kamerak eta bertako zenbait dantza grabatu zituen. Bideo honetan jaso zituzten hiru irri-dantza ageri dira: esku-dantza (2:20), zurrume-dantza (4:00) eta katadera-dantza (5:26). Dantzen aurretik Mariano Izetari irri-dantza horien inguruko galderatxo batzuk luzatzen dizkio Garridok. Hark azaltzen du irri-dantzak barre eta josta dantzak direla. Esku-dantzak, izenak dioen moduan, esku jokoa du oinarri, eta Euskal Herri osora zabaldu den Baztango esku-dantza ikusi daiteke irudietan. Zurrume-dantzari zurruma edo orpoak ematen dio izena, baina doinuari erreparatuz matelota, kaskarots edo arrantzale-dantzaren aire bera darabilela antzematen da. Katadera-dantza ageri da azkenik, katadera, aulki edo sillekin ezaguna den eliminazio jokoa. Irudiak: RTVE. Irri-dantzak, Arizkun, 1979.

Urtebeteko etenalditxoaren ondoren aurten ere dantzatu dute Deustun San Jose egunean aurreskua. 1999an birsortu zuten Deustun andreen aurreskua, Iñaki Irigoienenen eta Jon Pertikaren bultzadaz. Bihotz Alai dantza taldeari Deustun aspaldi galduta zegoen dantza berreskuratzeko proposamena egin zioten. Horrela, 1999ko martxoaren 19an atera zuten soka-dantza plazara. Ordutik, San Jose egunez kaleratu dute urtero aurreskua Bihotz Alaiko emakumeek. Aurreko urtean, itxialdi bete-betean ginela ezin izan zuten dantzarik egin, baina aurtengoan, neurriak hartuta bada ere, San Jose egunean dantzatzeko aukera izan dute. Deustuko Kanalak sareratu ditu aurresku osoaren irudiak eta bideo honetan jaso ditugu zenbait zati. Irudiak: Deustuko Kanala. Deustuko Andreen Aurreskua, Deustu, 2021-03-19.

Barkoxen 1979ko udan eman ziren maskaradetako kontra-dantza edo kadrilla dugu irudietan. Jauna eta Anderea eta Laboraria eta Laborarisa ari dira dantzan. Honako urrats edo figurak egiten dituzte:

• bikotean itzuliak
• beste bikotea agurtu
• borobilean itzulia eta leku trukaketa
• beste bikotea agurtu
• borobilean itzulia eta leku trukaketa
• beste bikotea agurtu
• bikotean itzuliak

Zenbaitetan maskaradetan kadrillak dantzatu izan dituzte arizaleek beste ohiko dantzekin batera. Badirudi arratsaldeko saioko irudiak direla. 1979an neguan eta udan ospatu ziren maskaradak, inauteri garaikoak Altzürükuko gazteek eta udakoak Barkoxeko gazteek emanak. Irudiak: Erix Bouvier. Kontra-dantza, maskaradak, Barkoxe, 1979.

Film zati honetan ikus dezakegun kontra-dantza ederra Beyond the Forest edo Basotik harago pelikulako eszena bat da. Joserra Otegiren txio baten bidez iritsi zaigu esku artera. Pelikulako dantzaldi honetan musika-taldearekin batera kontra-dantzen figurak markatzen dituen caller-a edo esataria ikus dezakegu. Gurean, dantza-jauzietan markatu ohi ditugu urratsak, baina beste zenbait errepertoriotan ere ohikoa izan dela ikusten dugu irudi hauetan. Sarean laguntza eskatu dugu urratsen esatariak "kantatzen" dituen hitzak transkribatzeko eta hainbat lagunek lan bikaina egin dute, eskerrak beraz Malko Vich, Shane Curley, Patxi Lizarraga eta Dan Ansotegiri. Hemen dituzue hitzak:

Down the center
Divide the ring
The ladies go "gee" and
The gents go "haw"

Swing when you meet
Both heads and feet
And always swing
Do-si-do your corners all
Do-si-do your partners all
All-a-man left with
The old left hand
It's back to your partner
Go right and left grand
Hand over hand
Till you come round
Hand over hand
Till you come down
Meet your partner
Promenade eight
Now round the old track
Till you come straight
Promenade two by two
Promenade as you used to do
Second and fourth
Balance and swing
Down the center
Divide the ring
The ladies go "gee"
And the gents go "haw"
And you come back home
And you all eight whirl
Swing all
Swing that pretty girl
Do-si-do your corners all
Do-si-do your partners all
It's back to your partner
Go right and left grand
Hand over hand
Till you come round
Hand over hand
Till you come down
Meet your partner
Promenade eight
And round the old track
And you'll come straight
Here we go
With the old met swag
And the hind wheel broke
And the axle drag
Four ladies chain
To the cent and back
Four ladies chain
On a figure-8 track
I only came up here to see you.
Slip away to the gun room.
*******
*******
All join hands
In a circle down south
Let a little sunshine
In your mouth
Honor your corners
And partners all
Then two step clear
Around the hall

Kontra-dantza edo square dancea da bideokoa, horixe baita Europako kontra-dantzek AEBtan hartu zuten izena. 1949an King Vidor zinemagile estatubatuarrak zuzendu zuen pelikula da, Stuart Engstrandem nobela ezezagun batetik moldatua. Basotik harago, Beyond the Forest, King Vidor, 1949.

John Fordek zuzendutako Wagon Master filmeko (1950) pasarte batean dantzaturiko kontra-dantza alaia jaso dugu bideo honetan. Kontra-dantzen sistema ederki erakusten dute irudi hauek, callerra edo esataria (musikaria bera, gehienetan) figurak markatzen doa eta hari jarraika dabiltza dantzariak. Mendebaldeko film honetako dantzaldiko irudiak Joserra Otegiri esker ezagutu ditugu. Soinu, zeharkako txirula, arrabita eta danborraren doinuan gizon emakumeak elkarrekin dantzan ari dira. Dantzarien itxura eta arropei begiratuta badirudi adin eta klase guztietakoak denak elkarrekin nahasian ari direla dantzan. Hemen duzue caller edo esatariak markatzen dituen urratsen segida:

1. Agurtu denok zuen bikoteak
2. Erreberentzia egin zuen damari
3. Heldu eskuetatik, biratu korroan
4. Lehendabizi alde batera, eta gero beste aldera
5. Orain da momentua bikoteak osatzekoa
6. Denak itzuliak ematera.
7. Gizonezkoak erdira.
8. Orain damen txanda da.
9. Mendebaldean, bada dantza bat
10. Chuckawallasek dantzatzen dutena.
11. Saloitik itzulika ibiltzen dira eta pasioz abesten dute.
12. Hartu besoetan, dantzatu konpasean.
13. Egin behin, berriz nahiko duzu.
14. Aurrena hanka puntatan, orain orpoen gainean.
15. Horrela da Chuckawalla.
16. Eskuina, ezkerra, esku-zarta eta erreberentzia
17. Buelta erdia eta errepikatu berriro.
18. Chuckawalla swing hil arte dantzatuko duzu.
19. Eskuina, ezkerra, esku-zarta, buelta erdia eta berriz.
20. Chuckawalla swing hil arte dantzatuko duzu.
21. Mendebaldean, bada dantza bat Chuckawallasek dantzatzen dutena.
22. Saloitik itzulika ibiltzen dira eta pasioz abesten dute.
23. Hartu besoetan, dantzatu konpasean. Ezingo zara gelditu.
24. Aurrena hanka puntatan, orain orpoen gainean.
25. Horrela da Chuckawalla.

Kontra-dantza, Wagon Master, John Ford, 1950.