Doudou festa ospatu da Trinitate asteburuan Mons-en, Valonian. Herensugea, San Jurgi, Santa Waudru, Chinchin txakurrak, deabruak, igoera, jaitsiera eta San Jurgi eta herensugearen arteko borroka. Santa Waudruren urrezko gurdia bere izena duen aldapan gora igotzeko ehunka lagun batzen da bultza eginez laguntzera. San Jurgi eta herenseguearen arteko borroka da bestaren beste une gorena. 10 metroko luzera duen herensugea hil nahi du San Jurgik Chinchin zakurrek babestuta. Herensugeak berriz deabruak ditu laguntzaile puaxikekin chinchinak eta ikusleeak kolpatzen dituztenak. Buztan luzea darabil herensugeak San Jurgi eta ikusleen kontra egiteko, eta ikusleek herensugearen buztaneko ileak kendu nahi dizkiote zoria alde izateko. Hosto-gizonek babesten dute herensugea eta bere buztana. San Jurgik ordulariaren orratzen norabidean biratzen du zaldia eta herensegua aurkako norabidea biratzen da. Herensugea lantzarekin hiltzen saiatuko da San Jurgi, baina larruazalak hautsi egiten du lantza. Azkenean, pistolaz, hirugarren saiakera hiltzen du herensugea. Doudouren doinua behin eta berriz jotzen da bandak borrokaren soinu-banda osatuz oihu eta garrasi artean. Irudiak: supermilou (2010) eta Remanneber, 2022-06-11.

1920ko hamarkadan Donezteben dantzatutako Trapatan dantzaren zenbait zati ikus ditzakegu Manuel Intxaustik hartutako irudi hauetan. Trapatan dantza bost zatik osatzen dute: mutil-dantza, soka-dantza, Trapatan, fandangoa eta porrusalda. Irudietan zati guztietako zenbait une ikus daitezke, baina desordenatuta dago grabazioa dantzaren eta festaren kronologiari dagokionez.

Hasierakoak irudiak frontoikoak dira. Neska-mutilak soka-dantzan ari dira. Zuri-beltzeko irudiak badira ere, gizonezkoak zuriz eta gerriko eta txapela gorriak dituztela jantzita ondorioztatzen dugu. Emakumezkoek kaleko jantzia edo arropa zibila daramate. Gizon eta emakumeak txandakatuta ageri dira sokan, zapiez elkarturik. Soka-dantzako urratsez gain zubiak egiten ere ikus daitezke. Lehenbiziko bikoteak besoak altxatzen ditu eta elkartzen dituen zapiaren azpitik gainerako partaideak igarotzen dira. Soka-dantzaren ondoren Trapatan egiten dute, hau da, dantzari izena ematen dion zatia. Denak lerro zuzenean kokatzen dira eta mutilak neskengandik aldentzen dira urrats zabalak emanez. Berez, neskengana itzultzen dira, baina grabazioan ez da ageri zati hori. Horrela, berriz soka-dantzako irudiak ageri dira eta jarraian baita dantza soltekoak ere. Irudi horietan Trapatan dantza multzoaren lehenengo zatia faltako litzateke, mutil-dantza, alegia.

Bigarren irudiak (02:23) eliza aurrekoak dira eta soka-dantzaren zatia bakarrik ageri da. Txistulariak eta atabalaria ikus daitezke oraingoan elizako arkupe azpian. Neska-mutilak plazari itzulia egiten diote eta mutilak dantzan hasten dira. Badirudi lehen urratsak sokako lehenak, danbolin-nagusia deituak, bakarrik egiten dituela eta ondoren jarraitzen diote gainerako mutilek. Izan ere, gaur egun, danbolin-nagusiak hasten du soka-dantza. Berak bakarrik dantzatu ohi du hasierako zortzikoa eta ondoren denek batera.

Hirugarren zatian (03:13) karrika-dantzan ageri dira. Hiru musikarien atzetik kalez kale denak zapiekin elkartuta dantzan doaz, emakumeak oinez eta gizonak urratsak dantzatzen. Herritar ugari ikusten dira dantzarien bidean eta aguazila horiek baztertzen eta dantzariei bidea irekitzeko saiakeran ageri da. Karrika-dantzan frontoira iristen dira, hasierako irudiak hartuta dauden lekura sartzen dira.

Segidan (03:57), eliza aurrean grabatutako irudietara egiten du salto. Kasu honetan Trapatan dantzaren lehen zatia ikus dezakegu: mutil-dantza. Gizonezko dantzariak plazan sartzen dira ilaran eta txapela eskuineko eskuan dutela jendea agurtzen dute. Irudiek soinurik ez dute eta ezin ziurtatuta, baina seguruenik "Aunitz urtez!" esango dute agurtzerakoan. Plazari buelta eman eta mutil-dantza dantzatzen dute.

Azkenengo irudietan (04:33) ikusten da, segundo gutxi batzuetan bada ere, emakumeen plazarako sarrera. Gizonezko bat, seguruenik danbolin-nagusiaren zerbitzarietako bat, ageri da soka emakumeekin osatzen.

Ez dakigu Trapatan dantza hau ze urtetan grabatutakoa den, baina Intxaustiren grabazioak 1923 eta 1928 urte bitartekoak dira, beraz, garai horretakoek behar dute. Trapatan San Pedro egunean dantzatzen da egun Donezteben, ekainaren 29an, baina Corpus jaietan ere dantzatu izan dela jaso da zenbait dokumentutan.

Eusko Ikusgayak

Irudiok Manuel Intxaustik Eusko Ikaskuntzarentzat 20ko hamarkadan filmatutako Eusko Ikusgayak bilduman jasota daude. Euskal zinemaren aitzindarietakoa izan zen Manuel Intxausti. 1923 eta 1928 bitartean Euskal Herrian batera eta bestera ibili zen kamera hartuta euskaldunen ohiturak eta dantzak filmatzen, eta horri esker honelako altxor zoragarriak ditugu eskura. Hona orain arte argitaratu ditugun zatiak:

• Eusko Ikusgayak 01 Berriz: Dantzari-dantza 1923-1928
• Eusko Ikusgayak 02 Donostia: Ezpata-dantza 1923-1928
• Eusko Ikusgayak 03 Zumarraga: Ezpata-dantza 1923-28
• Eusko Ikusgayak 04 Donostia: Gipuzkoar aurreskulariak 1923
• Eusko Ikusgayak 05 Donostia: Gizon-dantza 1923-1928
• Eusko Ikusgayak 06 Zumarraga: Aurreskua 1923-28
• Eusko Ikusgayak 07 Lekaroz: Zazpi Jauzi 1923
• Eusko Ikusgayak 08 Lekaroz: Esku-dantza 1923
• Eusko Ikusgayak 09 Lekaroz: Katadera-dantza 1923
• Eusko Ikusgayak 10 Lekaroz: Soka-dantza 1923
• Eusko Ikusgayak 11 Doneztebe: Trapatan 1923-1930

Ikerfolk-en fondoan jasotako irudi hauek Euskadiko Filmategiak digitalizatu ditu.  Doneztebe, Trapatan, 1923-1930. Euskadiko Filmategia, Ikerfolk fondoa: Eusko ikusgayak bilduma, Eusko Ikaskuntza.

Ion Agirretxe dantzari añorgarra Picassoren Gernikaren aurrean dantzatu da Cristina Casarekin bikote eginda Dantzaren Nazioarteko Egunean. Madrileko Reina Sofia museoko 206 salan ospatu dute dantzaren eguna Espainiako Ballet Nazionalak eta Dantzako Konpainia Nazionalak bakearen aldeko aldarria eginez Gernikako bonbardaketen 85. urteurrenean. Bi taldeen artean gerraren aurkako mezua zabaltzea asmo duen koreografia aurkeztu dute. Agirretxek eta Casak Charles Dumont konpositorearen Mon Dieu pieza dantzatu dute, Ricardo Amarantek koreografiatuta eta Nataliya Chepurenkoren musika moldaketekin. Irudiak: INAEM. Ion Agirretxe Gernikaren aurrean dantzan, Madril, 2022-04-29.

'Azken dantza maisua' dokumentalaren estreinaldi bezperetan, filmeko protagonistaren eskutik Loinatzeko San Martinen omenezko ezpata-dantza barrutik ezagutzeko aukera izan dugu. Joseba Sarriegik 7-8 urterekin dantzatu zuen lehen aldiz San Martin ezpata-dantza, aitak erakutsita; eta orain bera aritzen da gaztetxoei irakasten. Beasaingo Loinaz jaietako astelehenean dantzatzen dute ezpata-dantza 8-12 urte inguruko ezpata-dantzari gazteek. Udal ordezkariei eta santuei laguntzen diete segizio osoan zehar eta parrokiako arkupeetan bi aldiz eta San Martin baselizan beste bitan dantzatzen dira. Sarriegik ezpata-dantzaren hiru zatiak azaldu dizkigu. Festetako bigarren asteburuan estreinatuko da 'Azken dantza maisua' dokumentala Beasainen. Irudiak: Amaiur Aristi. Loinazko San Martin ezpata-dantza, Beasain, 2022-05-30.