Panorama etsigarria da.

Foro honetan konpartitu dituzuen testuak irakurtzen aritu naiz, eta ez zaizue arrazoirik falta. Zuen antzera, niri ere parte hartu ohi dudan ekitaldi horietako denak suspenditu dizkidate. Eta kasu okerragoak asko ezagutzen ditut inguruan, afizioa izateaz aparte, soldataren parte bat kultur ekitaldietatik jasotzen duen jendearena: eskoletan irakasten aritzen diren dantzariak, hogeita hamar urteren ondoren lanik gabe geratu den abesbatza bateko langilea, goizetik gauera lanik gabe geratu den antzerkilaria, erromeriarik gabe gelditu den trikitilaria... Nire inguruan, entsaiatu ezinik gelditu diren dantza taldeak ere badaude, dena traba baitute: lokal handiak polideportiboetan daude, baina goiz erretiratu behar dute; ratioak gutxitu dituztenez, irakasle gehiago behar dituzte eta, ez dauzkatenez, ez dute kurtsoa hasi. Zerrenda, nahi adina luza dezakezue. Eta, esan ditudan guztiak, ezagutzen ditudan kasuak dira.

Panorama etsigarria da ia arlo guztietan: baita kirolean ere, profesionalak salbu. Kiro minoritario asko dago, ezagunagoen babesik izango ez duena.

Eta orain zer? Galdetzen du Oierrek. Gerrillaren taktika, Aritz? Epe motzera zer asmatu jakin ezinik gabiltza, oraindik ere gure inertzia delako (eta hala izan behar du) lehengo egoerara lehenbailehen bueltatzea. Hor jarri behar dira indarrak, eta imajinazioa erabili, eta nola-hala zirrikituak bilatu.

Baina epe luzera begira ere jarri behar dugu, konturatzen hasi baikara hau ("hau" esaten dudanean distantziaren eta arau sozialen inguruko neurriez ari naiz) luzerako doala. Gauzak garbi esatea nahi baduzue, dantzari eta, oro har, kulturari, honek astindu izugarria emango dio (ematen ari zaio, dagoeneko). Lehendik krisian zegoen sektorea (dantza eta kultura noiz ez dira egon krisian?) da gurea; talde asko desagertuko dira, eta hobeto zeudenak ere, hutsetik hasteko ahalegina egin beharko dute berriro. Bukatu dira garai loriatsuak. Izan ere, zer talde da kapaz egoera honetan bi edo urteko etenari aurre egiteko? Batzuek esango dute krisietatik ikasi ere egiten dela; nik uste, gurean asko galduko dugula.

Zer egin? Orain gutxi apaiz batek emandako erantzuna aproposa dela uste dut egoera honetarako. Galdetu diote, Elizaren egoeraz hizketan, dekadentzia giro betean, ea bere sentimendua nolakoa den, ea "azken mohikanoa"ren antzera sentitzen den. Erantzuna izan da, "basamortua". Uler bedi "basamortua" zentzu biblikoan, ez etsipenaren zentzuan: alegia, garai zailean bizi dela jakitun den profetaren jarduna da "basamortua", gogoz eta adorez ematen duen esperantza mezua, jakinda ere berak ez duela loraldirik ezagutuko.

Beharbada, hori da gure lanik zailena: lehenbailehen egoera berria onartu eta gure inguruan, umorez eta adorez, basamortuan lan egiten hastea.

Izan ondo denok,

Xabier.

Nire partez ere zorionik beroenak, Oier!

Azken urteotan dantza taldeetan ematen ari diren aldaketei erreparatuz, eta artikuluan esaten duzunari helduz, laburpen hau egin liteke, sinplifikatuz:

1) Gu umeak ginenean oso ondo bereizten ziren nesken eta mutilen dantzak, eta protagonismo handiena mutilena zen. Mutilek dantzan egitea ez zen "hain" arraroa, nahiz eta noizbehinka komentarioren bat edo beste entzuten genuen.

2) Pixkanaka, gu baino umeagoak zirenen artean desorekak handitzen joan ziren, proportzioak esajeratuak bihurtuz: mutil bakoitzeko lau edo bost neska. Talde batzuetan neskak "mutilen" dantzak egiten hasi ziren, konbentzimentuz baino, beharrak aginduta, esango nuke nik. Mutilek segitzen zuten protagonismoa izaten.

3) Azken urteotan, mutilak dantzan irautea mirari hutsa da. Fenomeno hau ez da hemengoa, ezta berria ere: flamenkoan, dantza klasikoan, aspaldi eman baitzen. Dantzan bakarrik ez, "ezertarako balio ez duten" aktibitateetatik gizonezkoak desagertzen ari dira, haien lekua emakumezkoek zein umeek hartuz: katekesia irakasten, musika-bandetan, monitore lanetan… zer esanik ez abesbatzetan. Bestalde mugimendu bat ematen ari da dantza munduan, poliki-poliki baina indartsu, genero-markarik gabe dantzan egiteko. Esango nuke, oraindik ere, mutilena dela protagonismoa.

Laburtuz, hauxe da hau panorama: emakumezkoek protagonismoa har dezaten egindako lana aurreneko fruituak ematen hasi den garaiotan, zer eta... orain gizonezkoak falta zaizkigu, eta ez dakigu zer egin haiek geure taldeetara ekartzeko. Geure indarrez kanpoko faktore indartsuak baitaude, txiki-txikitatik "hori neskena da" esanarazten dietenak (nire ilobak halaxe esan zuen, sei urterekin). Faktore horien artean ez dira inportarteenak esaten diren hitzak, umeak pertzibitzen dueña baizik: komunikabideetatik eta gizartetik, oro har.

Aitortu behar dizuet nik ez diodala, epe motzean, erremediorik ikusten. Etorkizun hurbilean, mutilik gabeko taldeak jestionatzeko egin beharko dira ahaleginak, haiek geureganatu nahian indarrak alferrik xahutu gabe.

Ondo izan,

Xabier.

Irudietan nahiko garbi ikusten da, zelaiaren atzekaldean, futboleko porteri bat. Futbol-zelai bat da. Ea inork arrastoa ateratzen duen…

Xabier.

Gustura irakurri dut Amaiurren artikulua, hainbat kontu gogorarazi dizkidalako.

Egia da zumaiarren artean izan zela "Gomezago" izenaren inguruko eztabaidarik, Amaiurrek dioen moduan. Xabier Alberdi eta biok "Zarauzko Folklorea" liburuan jaso genuen horren berri, 1995. urtean Zumaiko Baleike aldizkarian agertu zen artikulu bat aipatuz. Orduan ere aipatu genuen, inguruko herrietako tradizioak aintzat hartuz, nabarmena zela denen arteko antzekotasuna (Gomenzago, Orentzago, Omentzaro, Gomentzo…). Kontuan hartu, gainera, bai artikulu horretan eta baita beste artxibo batzuetan ere, "Gomenzago" eta "Gomentzago" izenak agertzen direla, oraingo "Gomezago"ren aldean. Beste kontu bat da orain pertsonaia horrek zer bide hartu duen eta zer den bultzatu nahi dena.

Amaiurren artikuluan beste kontu bat ere nabarmenduko nuke: atentzioa ematen dit Zumaian nola bereizten zuten, alde batetik, goizeko "niño jesus"en eskea, eta bestetik, bazkalondoko Gomezagoren eskea. Kontua da Zarautzen ere antzera gertatzen zela: bazkalondoan, lehendabizi eskea egiten zuten "Orentzago" kantatuz (guk horri "Orentzago-eskea" deitu genion), eta ondoren kalera ateratzen ziren berriro, mutil eta neska-koskorrak, naximentuak hartuta gainerako Gabon kantak kantatuz eskea egitea (Amaiurrek aipatzen duen "niño jesus"en eskea). Orain, egitekotan, dena nahastuta egiten da baina garai batean eskeak bereiztu egiten ziren.

Bukatzeko, argitu gabeko kontu bat daukagu tradizio honetan: zer dela-eta egiten zen eske hori inguru honetako kosta-herrietan (batik bat Zarautzen, Getarian eta Zumaian, baina Orion ere aipamenik bada). Izan ere ez dugu testigantzarik jaso ez Aian, ez Azpeitian, ez Usurbilen. Ezta Deban ere. Donostian bai. Horra hor, erantzunik gabeko galdera.

Ondo pasa denok Eguberriak, eta ondo hasi urtea.

Xabier.

Oier, tristea bezain benetakoa da deskribatu duzun egoera.

Harrigarriena da, aipatzen duzun “negoziaketa” horren baitan, zein erraz irensten edo “kontsumitzen” ditugun ematen zaizkigun “ustezko komunitatearen nahitaezko osagai” horiek. Nik esango nuke Mitologia sortzen dela horien inguruan, eta nabarmena da mitologia hori oso gogoko duela herriak. Gainera, esango nuke batzuetan edo gehienetan sumatzen dela merkantzia horren faltsutasuna, baina berdin diola, hain baita ederra sortu berri dugun mitoa!

Aipatu dudan mitologia hori, sarri, abesti batekin lortzen da (Donostiako danborrada, Realaren ereserkia…), edo argazki batekin (Zamora Realaren gola sartzen Gijon-i, liga irabazteko), edo lelo batekin (“Lo que nos une”, Realaren kasuan), edo auskalo nork eta noiz asmatutako edozer ikurrekin (Donostiako Kontxako barandila), edo elementu horiek denak nahastuz. Dena libre, lortu nahi den helburua lortzeko.

Ulertu bedi ironia: dantza taldeetan ere ez gara beti fin ibili gure aurrekoen folklorea interpretatzeko lanetan eta ez ditugu beti elementu eta ikur egokienak aukeratu izan, baina ez dut uste inoren asmoa izan denik propio asmatutako elementuen gainean, zer eta… negozioa egitea.

Xabier.

Halaxe da, bai.
Beti azalpenak ematera behartuak, beti geurea defendatu nahian.
Badago dikotomia bat: "Cultura" versus "euskal kultura (tradizionala)". Alegia, gure kultura ez da aintzakotzat hartzen, ez du "Cultura" handi horren zantzurik. Eta, tristeena da, gaitz hori ez dela beti kanpotik etorria: nire lagun batek, Donostiako ezkontza batean, bertso batzuk kantatu zituen, eta berehala esan zion batek, "luego bailarás el Aurresku, ¿no?". Jakina, bertsotan baldin badaki, dantzari ere izango da! Andoni Egaña eta Joseba Tapia, gure inguruko jende askok eta askok, guk uste baino gehiagok, ez ditu ezagutzen.
Eta euskal dantza, eta dantzariak? Horiek, are gutxiago. Izugarrizko ezagutza falta dago. "Korrikalari" esaten badugu, ondo bereizten ditugu maratoi korrikalaria eta ehun metrokoa. "Dantzari" esaten badugu, badirudi dantzari guztiak zaku berean daudela; eta, zer esanik ez, dantza tradizionalaz ari garenean.
Egoera kaskarrean gaude. A zer panorama, gurea!
Xabier.

Barkatuko didazue atrebentzia. Badakit ez dela oso txukuna norberak egindako artikuluari erantzutea, baina ezin izan diot tentazioari eutsi, eta esango dizuet zergatik.

Zuekin konpartitu nahi nuke, Gabonetako ekitaldien balorazioa eginez, Donostiako Udalak urtarrila hasieran eman zuen prentsaurrekoaren berri. Ernesto Gaskoren hitzak dira: “Gabonetako Azokak, berrikuntza-zama osoarekin, bidea ireki du gure hiriari ospea eta aitorpena ematen dioten ekitaldi ezberdinen urteko programazioan, Donostiako herritarren eta bisitarien artean oso ondo hartua izan baita eta baita ere, alderdi ekonomikoari erreparatuta, hiriarentzat inpaktu garrantzitsua ekartzeagatik. Gainera, bizipen handi horretan, Donostia egun horietan Gabonetako izpirituz betetzea lortu dugu”. Artikuluan aipatzen denez, 2 milioi eurokoa izan omen da inpaktu ekonomiko hori.

Artikulua, Donostiako Udalaren web gunean daukazue, helbide honetan: https://www.donostia.eus/ho[…]OpenDocument&idioma=eus

Nire artikuluaren konklusioetan nioena, hortaz, azkar ari da betetzen. Azkarregi, zoritxarrez.

Ondo izan,

Xabier Etxabe.

Ohar bat besterik ez: oilasko-biltzea ez da San Pelaio egunez egiten (ekainaren 26a), San Pelaio bigarrenean baizik (ekainaren 27an). San Pelaio egunekoa, soka-dantza izaten da.

Oier eta Amaiur, konforme nago egin dizkidazuen komentarioekin, eta eskertzen ditut zuen hitzak.

Nahiz eta artikulua laburra ez izan, hainbat ideia kanpoan utzi behar izan ditut; egia da, Amaiur, zuk esan bezala, aristokraziako "beraneante" klase hori Deban ere egon zela; izan ere, ez Zarautzen bakarrik, inguruko kosta-herrietan ere antzeko fenomenoa ezagutu baitzen XIX. mendearen erditik XX. mendearen erdira bitarte, gutxigorabehera: Deba, Zarautz, Donostia, Biarritz... Fenomemo hari zor diogu, neurri handi batean, orain kostak duen erakarpen indar hori (nahiz eta, nola diren gauzak, hasieran "baiñua" hartzeak eta hark zekartzak onurak izan, honuntza aristokratak ekarri zituenak).

Oier, zuk diozun moduan, nik ere uste dut aste barruko erritmoetan gertatzen ari dena, artikuluan aipatu dudanaren beste adierazpen bat besterik ez dela. Egia esateko, pintxopotearena ez neukan gogoan artikulua idatzi nuenean, baina bat dator azken aldian sortzen ari diren jan-edanaren inguruko festen espirituarekin. Sikiera aprobetxatuko balitz, pintxoak jan eta gero, kantuan edo dantzan egiteko... Zarautzen hamar urtez aritu ginen hiru laguneko taldetxo bat kultur ekitaldiak antolatzen taberna batean, hilean behin, eta badakigu zenbat kostatzen den jendea horrelako ekimenetara animatzea. Ekimen horiek funtziona dezaten, antolatzaileen lanaz aparte, babes instituzionala eta pazientzia handia behar baita, urteen poderioz, jendea ohitzen joan dadin. Baina, noski, errezagoa eta ekonomikoki errentagarriagoa da pintxopotearen ohitura sortzea.

Ondo izan,

Xabier.

Orioko irudi horiek direla-eta, pare bat gauza nahi nituzke esan.

Urtebete edo izango da argazki horiek aurrenekoz ikusi nituela; Orioko Eneko Dorronsoro dantzariak erakutsi zizkidan, Orio aldean gerra ondorenetik gaur arteko dantza-sueltoaren inguruko bilketa lana egiten ari baitira, eta bilaketa horretan, argazki hauek ere aurkitu baitzituzten. Protagonisten izen gehienak ere badakizkite. Ea ba, lan horren emaitzak laster ikusten ditugun!

Nesken aurreskua izateaz aparte, niri atentzioa ematen didate beste kontu batzuek: iruditzen zait argazki horietan antzematen direla dantza-tradizio zaharraren zantzu batzuk. Esaterako: besoak gerrian jasota dantzan egiteko ohitura, edo, espazioaren erabilera (iruditu baitzait, oraindik Zarautzen egiten den moduan, binakako desafioan mugimenduak aurrera eta atzerakoak ere badirela, eta elkar gurutzatzen direla). Eta, noski, akademizazio urriak ematen duen soltura, aurpegietan eta gorputza kolokatzeko moduan antzematen dena. Detaile horietan ere arreta jarri beharko genukeela iruditzen zait, eta ez dantza-pausuetan bakarrik.

Ospakizunari dagokionez, nahiago nuke nik orain egiten dituzten ospakizun arranditsu horien partez argazkien parekoak egingo balituzkete. Baina, hori beste kupeleko sagardoa izango da. Edo, beharbada ez!

Xabier Etxabe.