Ez neukan testua hau lehendik irakurria eta... hori da hori lezioa! Antton Lukuk beti eramaten baikaitu ondo ezagutzen ez ditugun, baina, noiz edo noiz geureak izan direla iruditzen zaizkigun bidezidorretatik.

Xabier.

Hiru Errege datoz
Kale Nagusitik,
tripa ardoz beteta,
ezin egon zutik;
Meltxorrek heltzen dio
Gasparri besotik,
ez muturrez aurrera
eroritzeagatik.

Gipuzkoa aldean, antzekoak diren hainbat bertsiotan, XIX. mendearen bukaeraz geroztik zabaldua dagoen bertsoa da hori, Zarauzko moldean.

Hemen bakoitzak dauzkagunez gure bataila txiki edo handiak (parekidetasuna, inmigranteak nola gure ohituretan sartu, infantilizazioari nola aurre egin...), nik ere neurea botako dizuet: "Hiru Errege datoz...", "Erregeak datoz Bretxan barrena...", "Trakatan, trakatan, hiru Errege..."... nekez aurkituko duzue orain, komunikabideak tarteko, hain zabaldua dagoen "Errege Mago" esamoldea.

Niri beti iruditu zait oso esamolde baldarra, "Errege Magoak"; berriki egindako erdarazko itzulpen kaskarra, batere jatorra iruditzen ez zaidana. Seguru asko, horren motiboa izango da ezagutu dudan Erregeen tradizioan beti "Erregeak" edo "Hiru Erregeak" erabili eta entzun izan dudala, bai etxean, bai kalean, eta bai kantu nahiz bertsoetako tradizioan (Erregeak euskaldunak izan diren herrietako tradizioaz ari naiz, Zarautzen, esaterako). Eta Erregeak izan dira guretzat erregaloak ekarri izan dituztenak (hitz joko polita!), besterik ez. Badaezpada esan egingo dut, aurreko esaldia gaizki uler baitaiteke, erregaloak Erregeek edo Olentzerok edo Papa Noelek ekarri, nik horretan ez daukadala problemarik.

Gainera, komunikabideek "Errege Magoak" erabiltze horretan, ikusten dut ustezko "magia" hori nabarmentzeko ahalegin bat, batere gustatzen ez zaidana; ETBk Olentzeroren urteroko anuntzioetan egiten duen moduko zerbait: metaforak diren Olentzero nahiz Erregeen beste alderdiak ezkutatuz, eta "mago" izaera hori neurrigabe goratuz ("Harry Potter"en antzeko irudia ez al dute ematen!).

Noski, ondotxo dakigu denok tradizioa zer den: norberak (edo kolektiboak) bere interesen arabera (ber)interpretatzen duen zerbait, komeni zaizkion alderdiak goratuz, eta gustukoak ez direnak alde batera utziz. Baina, horretan ari garenez, hor utzi dizuet nire erreibindikazioa.

Ondo bukatu Gabon garaia, eta eman ondo-ondo lustrea zapatei, Erregeak datoz-eta!

Xabier Etxabe.

Ia seguru esango nuke irudi horiek Zarauzko Euskal Festetakoak direla. Garai horretan indar handia izan zuten dantza-suelto txapelketek Euskal Festetan, eta Zarautzen sortu berria zen Irrintzi dantza taldearen izenean ere aurkeztu izan ziren bikoteak txapelketa horietara; 1953an, esaterako, talde horretako Anjel Gereka eta Izaskun Garrastazu izan ziren irabazleak, eta jaso genuen horren argazki bat ere Xabier Alberdi lagunak eta biok idatzitako "Zarauzko Folklorea" liburuan, bideoko irudiak bezala Zarauzko Musika Plazan hartuak (ikus 332-337 orrialdeak).

Testuan egiten duzuen erreferentzia, alegia "uda Zarautzen pasa zutenak agurtzeko egindako festa" zela, oso ohikoa izan zen Zarauzko Euskal Festen sorrera esplikatzeko (alegia, festa hori sortu zela, 1924an, Zarauzko beraneante aberatsei gure kultura ezagutarazteko eta udako azkeneko festa egiteko, irailaren 9an, Arantzazuko Amaren eguna aprobetxatuz). Bideoaren data irailaren 22koa izanik, ez zait iruditzen duda handirik dagoenik. Konturatuko zineten, baita ere, jende asko dagoela garaiko "baserritar" jantziarekin ikusleen artean.

Esanak esan, dokumentu ederra da berriro ere eskaini diguzuena, nik behinik behin jasoko dudana nire artxiboan. Eskerrik asko,

Xabier.

Ni ere pozten nau notiziak. Zorionak bioi!

Poza ematen du oraindik ere taldeak era horretako abenturetan murgiltzen direla ikusteak. Animo, Aritz eta konpainia, eta eutsi goiari!

Nik ez nuen Guillermo Altuna ezagutu, baina azken aldian hil diren dantza-maisuen inguruan irakurtzen ari naizenak, hainbat gogoeta sortu dizkit.

Oierrekin izandako elkarrizketa batean sortu zen gaia, alegia, bazela tradizioan sentzilloak hankak altxata egiteko joera. Nik esan nion Zarautzen hori ezagutzen genuela, hain justu, Aurreskua Zarauzko erara egiten genuenean. Eta, Garik aipatzen duenaren inguruan, baditugu baita ere lasterkak eta bestelako pausuak itxi gabe uzteko joera, eta baita lau-arin zaharraren moldean egiten ditugun pausuak ere. Oraindik, San Pelaio egunez egiten dugun Aurreskuan badago, nahastua bada ere, estilo horren aztarrenik.

Zarauzko dantza-tradizioan, bi iturri bereiztu izan ditugu beti: bata, estilo unifikatua (sinplifikatuz, Gordejuelaren estiloa), batik bat Goizaldiri ikasia, emanaldietan eta txapelketetan erakusten genuena; eta, bestea, Zarauzko Aurreskua dantzatzean erabiltzen genuena. Estilo libreagoa. Nondik ote datorren? Xabier Alberdik eta biok idatzitako "Zarauzko folklorea" liburuan egin genuen Zarauzko dantzaren eta dantza taldeen azterketa, eta aipatu genuen bazegoela dantza-tradizio bat, pertsona jakinen bidez transmititua, guganaino ailegatu zena. Eta, hara non, urteetan atzeraka joanez, Lorenzo Pujana bera agertu zitzaigun Zarautzen dantzariak preparatzen XX. mende hasieran (hau ere sinplifikazio bat da, eragina leku askotatik etorriko zelako, baina balio bezala muestra moduan).

Badauzkagu tradizio paralelo horien arrasto batzuk Gipuzkoan, eta nik gustora egingo nuke juntadizoa, bazkari baten aitzakian, han-hemenka ailegatu zaizkigun estandarretik kanpo dauden pausu berezi horiek konpartitzeko eta, azken batean, agortzen ez den iturri horretatik edaten segitzeko.

Xabier Etxabe.

Niri ere iruditzen zait nire birramona Bittori zenak eta "Artzaya"k egindako dantza-apustuak ez lukeela gaur lekurik izango; edo, izatekotan, xelebrekeria moduan. Eta ez dira hainbeste urte pasa: 90 urte baino ez. Dantza, gero eta gehiago, kirol parametroetan neurtzeko grina horrek ez dut uste batere onik egiten digunik, batik bat, kirolaren espektakulu alderdia neurri gabe goratzen denean. Beste esaldi hau etorri zait gogora niri, ez dakit non irakurria: "Lehen, jendea antzerkia ikustera joaten zen mezetara doana bezala (ulertu begi, arreta eta seriotasun ikuspegitik); orain, aldiz, joaten dira zirkora doana bezala".

Nik ere ikusi dut bideoa. Ederra da benetan.

Bide batez, eskertu nahi dut dantzan.com-eko lantaldea, berriro martxan jarri direnetik korreoa gainezka daukagulako dantzaren inguruko informazioarekin, eta tarteka klase honetako altxorrekin. Batzuetan ematen badu ere inork ez duela kasorik egiten, ez da hala; besarkada handi bat eta nire animorik beroena!

Xabier Etxabe.

Egun on, Oier.

Esaterik bai non dagoen salgai material hori?

Eskerrik asko,

Xabier Etxabe.