Gustura irakurri dut Amaiurren artikulua, hainbat kontu gogorarazi dizkidalako.

Egia da zumaiarren artean izan zela "Gomezago" izenaren inguruko eztabaidarik, Amaiurrek dioen moduan. Xabier Alberdi eta biok "Zarauzko Folklorea" liburuan jaso genuen horren berri, 1995. urtean Zumaiko Baleike aldizkarian agertu zen artikulu bat aipatuz. Orduan ere aipatu genuen, inguruko herrietako tradizioak aintzat hartuz, nabarmena zela denen arteko antzekotasuna (Gomenzago, Orentzago, Omentzaro, Gomentzo…). Kontuan hartu, gainera, bai artikulu horretan eta baita beste artxibo batzuetan ere, "Gomenzago" eta "Gomentzago" izenak agertzen direla, oraingo "Gomezago"ren aldean. Beste kontu bat da orain pertsonaia horrek zer bide hartu duen eta zer den bultzatu nahi dena.

Amaiurren artikuluan beste kontu bat ere nabarmenduko nuke: atentzioa ematen dit Zumaian nola bereizten zuten, alde batetik, goizeko "niño jesus"en eskea, eta bestetik, bazkalondoko Gomezagoren eskea. Kontua da Zarautzen ere antzera gertatzen zela: bazkalondoan, lehendabizi eskea egiten zuten "Orentzago" kantatuz (guk horri "Orentzago-eskea" deitu genion), eta ondoren kalera ateratzen ziren berriro, mutil eta neska-koskorrak, naximentuak hartuta gainerako Gabon kantak kantatuz eskea egitea (Amaiurrek aipatzen duen "niño jesus"en eskea). Orain, egitekotan, dena nahastuta egiten da baina garai batean eskeak bereiztu egiten ziren.

Bukatzeko, argitu gabeko kontu bat daukagu tradizio honetan: zer dela-eta egiten zen eske hori inguru honetako kosta-herrietan (batik bat Zarautzen, Getarian eta Zumaian, baina Orion ere aipamenik bada). Izan ere ez dugu testigantzarik jaso ez Aian, ez Azpeitian, ez Usurbilen. Ezta Deban ere. Donostian bai. Horra hor, erantzunik gabeko galdera.

Ondo pasa denok Eguberriak, eta ondo hasi urtea.

Xabier.

Oier, tristea bezain benetakoa da deskribatu duzun egoera.

Harrigarriena da, aipatzen duzun “negoziaketa” horren baitan, zein erraz irensten edo “kontsumitzen” ditugun ematen zaizkigun “ustezko komunitatearen nahitaezko osagai” horiek. Nik esango nuke Mitologia sortzen dela horien inguruan, eta nabarmena da mitologia hori oso gogoko duela herriak. Gainera, esango nuke batzuetan edo gehienetan sumatzen dela merkantzia horren faltsutasuna, baina berdin diola, hain baita ederra sortu berri dugun mitoa!

Aipatu dudan mitologia hori, sarri, abesti batekin lortzen da (Donostiako danborrada, Realaren ereserkia…), edo argazki batekin (Zamora Realaren gola sartzen Gijon-i, liga irabazteko), edo lelo batekin (“Lo que nos une”, Realaren kasuan), edo auskalo nork eta noiz asmatutako edozer ikurrekin (Donostiako Kontxako barandila), edo elementu horiek denak nahastuz. Dena libre, lortu nahi den helburua lortzeko.

Ulertu bedi ironia: dantza taldeetan ere ez gara beti fin ibili gure aurrekoen folklorea interpretatzeko lanetan eta ez ditugu beti elementu eta ikur egokienak aukeratu izan, baina ez dut uste inoren asmoa izan denik propio asmatutako elementuen gainean, zer eta… negozioa egitea.

Xabier.

Halaxe da, bai.
Beti azalpenak ematera behartuak, beti geurea defendatu nahian.
Badago dikotomia bat: "Cultura" versus "euskal kultura (tradizionala)". Alegia, gure kultura ez da aintzakotzat hartzen, ez du "Cultura" handi horren zantzurik. Eta, tristeena da, gaitz hori ez dela beti kanpotik etorria: nire lagun batek, Donostiako ezkontza batean, bertso batzuk kantatu zituen, eta berehala esan zion batek, "luego bailarás el Aurresku, ¿no?". Jakina, bertsotan baldin badaki, dantzari ere izango da! Andoni Egaña eta Joseba Tapia, gure inguruko jende askok eta askok, guk uste baino gehiagok, ez ditu ezagutzen.
Eta euskal dantza, eta dantzariak? Horiek, are gutxiago. Izugarrizko ezagutza falta dago. "Korrikalari" esaten badugu, ondo bereizten ditugu maratoi korrikalaria eta ehun metrokoa. "Dantzari" esaten badugu, badirudi dantzari guztiak zaku berean daudela; eta, zer esanik ez, dantza tradizionalaz ari garenean.
Egoera kaskarrean gaude. A zer panorama, gurea!
Xabier.

Barkatuko didazue atrebentzia. Badakit ez dela oso txukuna norberak egindako artikuluari erantzutea, baina ezin izan diot tentazioari eutsi, eta esango dizuet zergatik.

Zuekin konpartitu nahi nuke, Gabonetako ekitaldien balorazioa eginez, Donostiako Udalak urtarrila hasieran eman zuen prentsaurrekoaren berri. Ernesto Gaskoren hitzak dira: “Gabonetako Azokak, berrikuntza-zama osoarekin, bidea ireki du gure hiriari ospea eta aitorpena ematen dioten ekitaldi ezberdinen urteko programazioan, Donostiako herritarren eta bisitarien artean oso ondo hartua izan baita eta baita ere, alderdi ekonomikoari erreparatuta, hiriarentzat inpaktu garrantzitsua ekartzeagatik. Gainera, bizipen handi horretan, Donostia egun horietan Gabonetako izpirituz betetzea lortu dugu”. Artikuluan aipatzen denez, 2 milioi eurokoa izan omen da inpaktu ekonomiko hori.

Artikulua, Donostiako Udalaren web gunean daukazue, helbide honetan: https://www.donostia.eus/ho[…]OpenDocument&idioma=eus

Nire artikuluaren konklusioetan nioena, hortaz, azkar ari da betetzen. Azkarregi, zoritxarrez.

Ondo izan,

Xabier Etxabe.

Ohar bat besterik ez: oilasko-biltzea ez da San Pelaio egunez egiten (ekainaren 26a), San Pelaio bigarrenean baizik (ekainaren 27an). San Pelaio egunekoa, soka-dantza izaten da.

Oier eta Amaiur, konforme nago egin dizkidazuen komentarioekin, eta eskertzen ditut zuen hitzak.

Nahiz eta artikulua laburra ez izan, hainbat ideia kanpoan utzi behar izan ditut; egia da, Amaiur, zuk esan bezala, aristokraziako "beraneante" klase hori Deban ere egon zela; izan ere, ez Zarautzen bakarrik, inguruko kosta-herrietan ere antzeko fenomenoa ezagutu baitzen XIX. mendearen erditik XX. mendearen erdira bitarte, gutxigorabehera: Deba, Zarautz, Donostia, Biarritz... Fenomemo hari zor diogu, neurri handi batean, orain kostak duen erakarpen indar hori (nahiz eta, nola diren gauzak, hasieran "baiñua" hartzeak eta hark zekartzak onurak izan, honuntza aristokratak ekarri zituenak).

Oier, zuk diozun moduan, nik ere uste dut aste barruko erritmoetan gertatzen ari dena, artikuluan aipatu dudanaren beste adierazpen bat besterik ez dela. Egia esateko, pintxopotearena ez neukan gogoan artikulua idatzi nuenean, baina bat dator azken aldian sortzen ari diren jan-edanaren inguruko festen espirituarekin. Sikiera aprobetxatuko balitz, pintxoak jan eta gero, kantuan edo dantzan egiteko... Zarautzen hamar urtez aritu ginen hiru laguneko taldetxo bat kultur ekitaldiak antolatzen taberna batean, hilean behin, eta badakigu zenbat kostatzen den jendea horrelako ekimenetara animatzea. Ekimen horiek funtziona dezaten, antolatzaileen lanaz aparte, babes instituzionala eta pazientzia handia behar baita, urteen poderioz, jendea ohitzen joan dadin. Baina, noski, errezagoa eta ekonomikoki errentagarriagoa da pintxopotearen ohitura sortzea.

Ondo izan,

Xabier.

Orioko irudi horiek direla-eta, pare bat gauza nahi nituzke esan.

Urtebete edo izango da argazki horiek aurrenekoz ikusi nituela; Orioko Eneko Dorronsoro dantzariak erakutsi zizkidan, Orio aldean gerra ondorenetik gaur arteko dantza-sueltoaren inguruko bilketa lana egiten ari baitira, eta bilaketa horretan, argazki hauek ere aurkitu baitzituzten. Protagonisten izen gehienak ere badakizkite. Ea ba, lan horren emaitzak laster ikusten ditugun!

Nesken aurreskua izateaz aparte, niri atentzioa ematen didate beste kontu batzuek: iruditzen zait argazki horietan antzematen direla dantza-tradizio zaharraren zantzu batzuk. Esaterako: besoak gerrian jasota dantzan egiteko ohitura, edo, espazioaren erabilera (iruditu baitzait, oraindik Zarautzen egiten den moduan, binakako desafioan mugimenduak aurrera eta atzerakoak ere badirela, eta elkar gurutzatzen direla). Eta, noski, akademizazio urriak ematen duen soltura, aurpegietan eta gorputza kolokatzeko moduan antzematen dena. Detaile horietan ere arreta jarri beharko genukeela iruditzen zait, eta ez dantza-pausuetan bakarrik.

Ospakizunari dagokionez, nahiago nuke nik orain egiten dituzten ospakizun arranditsu horien partez argazkien parekoak egingo balituzkete. Baina, hori beste kupeleko sagardoa izango da. Edo, beharbada ez!

Xabier Etxabe.

Egun on denoi.

Zahagi-dantzak bezainbeste, "dantzaurrea"k eman dit ba niri atentzioa. Xabier Alberdi lagunak ohartarazi ninduen Zarautzen "dantzaurria" ere esaten zitzaiola garai batean, gerora "aurreskua" deitu izan diogunari. Eta halaxe jaso genuen "Zarauzko folklorea" liburuan. Orain arte ez dut haren erreferentzia gehiago aurkitu Zarautz inguruan, eta poza eman dit lerro horiek irakurtzeak eta Zestoan ere erabiltzen zela jakiteak.

Gaian gehiegi sakondu gabe, ematen du "dantza" eta "aurre" hitzak direla "aurre" eta "esku"ren baliokide, alegia, sokaren aurrean doan dantzariak ematen diola izena koreografiari.

Hitz hori liburuaren glosarioan jaso genuen, eta interesa duenarentzat, hona hemen zer idatzi genuen:

---------------------------------------------------
dantzaurria: "Dantzaurriya" edo "dantzaurria", soka-dantzari Zarautzen ematen zaion izenetako bat da. XX. mende bukaeraz geroztik "aurreskua" izan da gehien erabili den hitza; XX. mende hasieran "soka-dantza" edo "dantza-soka" ere erabili izan dira. "Dantzaurriya" hitza ez zaio aspaldian askori entzuten Zarautzen.

Xabier Alberdi eta Xabier Etxabe, "ZARAUZKO FOLKLOREA" 396. orrialdea

---------------------------------------------------

Ondo izan,

Xabier.

Ez neukan testua hau lehendik irakurria eta... hori da hori lezioa! Antton Lukuk beti eramaten baikaitu ondo ezagutzen ez ditugun, baina, noiz edo noiz geureak izan direla iruditzen zaizkigun bidezidorretatik.

Xabier.

Hiru Errege datoz
Kale Nagusitik,
tripa ardoz beteta,
ezin egon zutik;
Meltxorrek heltzen dio
Gasparri besotik,
ez muturrez aurrera
eroritzeagatik.

Gipuzkoa aldean, antzekoak diren hainbat bertsiotan, XIX. mendearen bukaeraz geroztik zabaldua dagoen bertsoa da hori, Zarauzko moldean.

Hemen bakoitzak dauzkagunez gure bataila txiki edo handiak (parekidetasuna, inmigranteak nola gure ohituretan sartu, infantilizazioari nola aurre egin...), nik ere neurea botako dizuet: "Hiru Errege datoz...", "Erregeak datoz Bretxan barrena...", "Trakatan, trakatan, hiru Errege..."... nekez aurkituko duzue orain, komunikabideak tarteko, hain zabaldua dagoen "Errege Mago" esamoldea.

Niri beti iruditu zait oso esamolde baldarra, "Errege Magoak"; berriki egindako erdarazko itzulpen kaskarra, batere jatorra iruditzen ez zaidana. Seguru asko, horren motiboa izango da ezagutu dudan Erregeen tradizioan beti "Erregeak" edo "Hiru Erregeak" erabili eta entzun izan dudala, bai etxean, bai kalean, eta bai kantu nahiz bertsoetako tradizioan (Erregeak euskaldunak izan diren herrietako tradizioaz ari naiz, Zarautzen, esaterako). Eta Erregeak izan dira guretzat erregaloak ekarri izan dituztenak (hitz joko polita!), besterik ez. Badaezpada esan egingo dut, aurreko esaldia gaizki uler baitaiteke, erregaloak Erregeek edo Olentzerok edo Papa Noelek ekarri, nik horretan ez daukadala problemarik.

Gainera, komunikabideek "Errege Magoak" erabiltze horretan, ikusten dut ustezko "magia" hori nabarmentzeko ahalegin bat, batere gustatzen ez zaidana; ETBk Olentzeroren urteroko anuntzioetan egiten duen moduko zerbait: metaforak diren Olentzero nahiz Erregeen beste alderdiak ezkutatuz, eta "mago" izaera hori neurrigabe goratuz ("Harry Potter"en antzeko irudia ez al dute ematen!).

Noski, ondotxo dakigu denok tradizioa zer den: norberak (edo kolektiboak) bere interesen arabera (ber)interpretatzen duen zerbait, komeni zaizkion alderdiak goratuz, eta gustukoak ez direnak alde batera utziz. Baina, horretan ari garenez, hor utzi dizuet nire erreibindikazioa.

Ondo bukatu Gabon garaia, eta eman ondo-ondo lustrea zapatei, Erregeak datoz-eta!

Xabier Etxabe.