Hainbat herritan euskal dantza gainbeheran sentitzen dugun garaiotan harrigarria gertatzen zaigu beste zenbait herritan, Oñatin hala-nola, zein osasuntsu eta oparo ari diren euskal dantzan. Horren atzean hainbatetan baldintza eta giro bereziak azpimarratzen dira: bakandutako herria, dantza-tradizio handikoa eta festa distiratsu bat duena, errepertorio zoragarri bat eta urte askotako lan sistematikoa, zuzendaritza zorrotz eta lantalde zabala tarteko direla. Baina Dantzan Ikasi topaketetan Maite Irizarrek beste zenbait gako agerian jarri zizkigun moduan oraingo Amaiurren kronika xehe honek beste zenbait gako bistarazi ditu. Aurretik aipatutakoekin bateragarri ezezik, osagarri direnak, alegia, elkar elikatzen dutela. Guzti hori kontuan hartu beharrekoa gertatzen da Oñatiko mirakulua izendatu dezakeguna azaltzeko orduan.

Arrakastaz hil deitzen zaio horri. Bueno, hil agian gogorregia da, baina tira, zauritu... Niri espazio publikoaren tira-bira bizi hori asko gustatzen zait, dantzariak jende artean tokia egin nahian. Tentsio hori. Baina argi dago batzuetan tentsio hori gatazka bihurtu eta dantzarako espaziorik gabe geratzen garela, beraz, horrelakoen aurrean neurriak hartu behar.

Dantzarako espazioen mugatzeak baditu bere ertzak. Garai batean kolore horiko hesi zatar batzuk jartzen zizkiguten zenbait udalek. Elgoibarko Jose Inazio Sarasuari ikasi genion horrelako hesi itsusiekin inguratzen gaituztenean oiloak kaiolan dirudigula eta badirela beste hainbat modu eremuak mugatzeko hesitu gabe: aulkiak, zintak, sokak, e.a. Tokiaren arabera batzuk egokiagoak dira besteak baino, hemen guk erabilitako hiru adibide:

Aulkiek, adibidez, ez dute balio toki guztietarako, baina posible denean oso ondo funtzionatzen dute. Batetik espazioa mugatzen dute, aulkien mugatik barrura ez delako sartzen jendea. Bestetik, zutik baino jende gehiagok ikusi dezake, lehen lerro osoa altura baxuagoak kokatzen baitu, beraz, eseritakoen atzean dagoen bigarren lerro osoa ikusteko lehen lerroan moduan dago. Gainera, eseritako lehen ikusle lerroa eroso dago eta adinekoek eta zutik luzaz egoteko arazoak dituztenek eskertzen dute hori. Bisualki ere polita da publikoak dantzarien fondo egiten duela maila desberdinetako aurpegiekin, batzuk beherago eta besteak gorago eta horrek berotasuna ematen dio dantzariari.

Beste batzuetan lurrean zinta bat jarriz (pegatuz) mugatu daiteke espazioa. Zintaren kolorea lurraren arabera eta mugari eman nahi zaion ikusgarritasunaren arabera hautatu daiteke. Zuria nahiko argi ikusten da normalean, baina zerbait diskretuagoa ere izan daiteke kolore ilunago batekin. Zintarekin bi perimetro markatu daitezke. Bata dantzariek erabiliko dutena eta bestea publikoak zeharkatu beharko ez lukeena eta bien artean metro bat edo bi (tokiaren arabera) utzi daitezke.

Sokari dagokionez, badaude pibote batzuk sokekin lotu daitezkeenak espazio bat mugatzeko erabiltzen direnak. Piboterik gabe ere, golfean erabiltzen den estilora, jendeari soka eman eta ikusle batzuri beraien txokoan tinko izateko eskatuz egin daiteke. Hau ere tokiaren eta ekitaldiaren arabera, baina jende asko biltzen den okasioetarako hau ez zait iruditzen oso eraginkorra izaten denik, jendea gainera etortzen denean soka ez baita ikusten eta jendeak bultza eta bultza egiten du, soka berarekin aurrera eramanez.

Ostiral honetan, Dantzaren Nazioarteko Eguna ospatzeko lehen biak erabiliko ditugu. Bost espazio antolatuko ditugu dantzarako eta bitan aulkiak jarriko ditugu, beste bitan harmailak daude eta ez dago espazio mugatu beharrik eta hirugarrenean harmailak izan arren plazaren beste ertzak aulkiekin mugatuko ditugu.

Elkarlana beharrezkoa da, zalantzarik gabe. Eta honakoa hau horrela ulertzen dut. Gure bidean agertzen zaizkigun zalantzak publikoki agertu eta bidegurutzeetan egiten ditugun hautuak azaltzea ezinbestekoa da hizkuntzalariek dantzarion ibilbideak ezagutu ditzaten eta hiztegietan egiten dituzten okerrak zuzentzeko aukera izan dezaten.

Eskerrik asko Mikel. Ez dakigu egunen batean atzera egin beharko dugun erabaki hauekin, baina 20 urtetik gora dira Dantzan.com sortu zenetik eta horrek esan nahi du 20 urte daramatzagula ia-egunero dantzari buruz euskaraz idazten eta argitaratzen, beraz, iruditzen zaigu hartzen goazen erabakiak azaldu eta partekatu behar ditugula. Ez diogu beldurrik eztabaidari eta prest gaude okertzen garela ohartarazten digutenean zuzentzeko.

Hain zuzen ere, kontraste hau gabe zailagoa baita okerretaz ohartzea. Adibidez, kontradantzari buruz diozunak zer pentsatua eman digu. Euskaltzaindiak kontra- aurrizkiarekin hasten diren hitz guztiak lotuta eta marratxorik gabe idaztea erabaki izanak ez gintuen guztiz konbentzitzen 'kontradantza' era horretan idaztera. Zergatik? Ba kontra- hasten diren hitz guztiekin batasunaren izenean, alegia, ezaugarri horri lehentasuna emanez gero,-dantza bukatzen diren hitz guztien batasuna hausten dugulako. Zergatik eman lehentasuna batasun bati eta ez besteari?

Kontradantzak badu lotuta idazteko ibilbide luze bat eta horrekin jakitun ginen, eta horrek berak zalantzak sortzen zizkigun gure irizpidea horri ere aplikatzeko orduan. Baina orain, zure erantzunari bueltaka beste kontu batekin ohartu gara: kontradantza da -dantza bukatzen diren izen guztien artean euskaraz sortu ez den bakarra. Alegia, hitz elkarketa dagoeneko egina zuela iritsi dena. Country Dance-k eman ditu contradance/contradanse/contradanza eta euskaraz egin dugun gauza bakarra dagoeneko batuta zegoen horretan dance/danse/danza hori euskaraz jartzea izan da: kontradantza.

Beste guztiak euskaraz egindako hitz elkarketak dira: soka-dantza, ezpata-dantza, makila-dantza, zinta-dantza, bordon-dantza,... Ez da hori kontradantzaren kasua, dagoeneko elkarketa egina iritsi baitzen hitza. Beraz, hori kontuan hartuta kontradantza salbuespen moduan hartu eta marratxorik gabe batuta idazteko aukera aztertuko dugu.

Eskerrik asko!

Eskerrik asko ohar hauengatik. Dantzaren garrantziaz ohartaraztea eta dantzak jokatzen duen funtzio sinbolikoaz kontzientzia hartzea beharrezkoa da, bai.

Dantzariak dantzan trebatzen eskas ibiltzea kezkatzekoa da, eta horren ardura ageri da nagusiki oharretan, baina Maitia ikertzaileak "bolanteengandik erantzun gutiago ukan dituelako" agertu duen arrangura beste norabide batean doala iruditu zait.

Mary Wigman-ek zioenez, "dantzaren bidez adierazten dudana hitzen bidez adierazteko gai banintz, ez nuke dantzarako arrazoirik izango". Hain zuzen dantzaren bidez pentsamenduak ordenatu eta sentimenduak iradokitzen direla dio Bourdieuk. Dantzariak dantzan espresa daitezela. Horretan txukun badabiltza ez gara hainbeste kezkatuko berbazko erantzun idorrekin.

Irri-marra ongi luzatuta irakurtzen ditut zure turista-kronista abentura mexikanoak Xabier. Oraingoan hunkitu naiz hilerriko isiltasuna Euskal Herritik entzutean. Baina berbereen esaera zaharraren oroitzapenak zelako arrazoia: "Erraitekoa dukana ez bada ixiltasuna beino ederragoa, hago ixilik". Kar, kar, kar. Pasa den astean Angel Errok Berrian esana gogorarazi dit: "Ez da betidanik esan isiltasuna urrea dela?". https://www.berria.eus/[…]/urrea-da.htm

Bai abentura zirraragarriak dituzuela bizitzen ohitura eta festen arrastoan. Ze ederrak argazkiak eta mozorroak! Bagolinoko inauterien airea hartu diet kapeluei.

Ona Mikel! Hau da hau esku-dantza!

Ze ondo zabiltzaten Xabier!

Revival airearen aipamenak etxera itzuli dit beha, amets mitikoz jantzitako asmazioak ez ote ditugun haiek beste sinesten. Hor dira Aker eta sorginen fartsak, akelarre amestu eta asmatuen iruditeriak dantzan jarriak.

Atzerritar begietatik nola ikusiko gaituzten ohartzeko ariketa polita San Mateoko neo-azteken antzezpena. Baina hara, bihotza xamurrago sentitzen dut Coyoacaneko indiar berrasmatuekiko. Ezin gaitzetsi mundu gotor eta berdinduan urtu aitzin gorputz eta bizitza asmatuak antzezteko nahirik.

Hurrengo kroniken zain irrikitan gaituzu.

ADDE-tik mezu bat bidali didate azterketa honen kontura, ADDEko bazkidea bainaiz. Bertan galdetu didate ea erantzun ote dudan inkesta (anonimoak direnez ezin dute jakin erantzun dudan ala ez), erantzun gutxi izan dituztela eta kezkatzen dituela horrek. Hauxe da nik eman diedan erantzuna eta erantzun eskasiaren inguruko nire ikuspegia.

*****

Nik erantzun dut, bai, birritan gainera, bat nire pertsonalki eta bestea gure dantza taldearen (kezka) "izenean"."

Erantzun gutxi izatearen inguruan, nik uste dut gure sektoretik (euskal dantza) behintzat, ulergarria dela erantzun gutxi izatea, hainbat arrazoi tarteko. Lehenengo eta behin, inkestak betetzeak pereza handia ematen digulako denoi, eta hau ez zen super-luzea, baina motza ere ez. Bigarrena, euskal dantzako sektorearentzat ADDE nahiko erakunde ezezaguna da eta ezagutzera hurbildu direnek (sarean salseatuz) askotan ondorioztatu dute ez datorrela bat euskal dantzan ari garenon kezkekin eta beraz, zuzenean paso egiten dute. Hala ere, batzuk animatu badira galdetegia betetzen (nik egin dut propaganda apur bat, eta saiatu naiz jendeak bete zezan), betetzerakoan konturatu dira galdetegiaren eskemak ez duela enkajatzen bere errealitatearekin, eta hainbat galderatan ataskatu ondoren bukatu gabe utzi dute galdetegia (pare batek hori esan didate behintzat). Nik adibidez hainbat galderatan "gezurra" edo behintzat sentitzen ez nituen erantzunak jarri behar izan ditut bestela ez zidalako uzten aurrera joaten.

Euskal dantzako sektorean profesionalismoaz dagoen ikuspegia oso desberdina da dantza garaikidean dagoenarekin konparatuta eta hori bai ADDEren jardunean eta bai galdetegian nabarmena gertatzen da. Nik eman ditudan erantzunetan saiatu naiz ikuspuntu hori agertzen, baina urteak daramatzat hau salatzen eta ez dirudi horren inguruko kezkarik dagoenik ez alde batean ez bestean, beraz, azkenean bakoitza bere bidean zentratu eta "hor konpon" esaten duela dirudi. Euskal dantzan badago sektore profesional bat, badago sektore semi-profesional bat eta badago sektore guztiz amateur bat, baina guretzat hori ez da bereizteko irizpidea, batzen gaituena euskal dantzaren praktika baita eta horri ematen diogu lehentasuna. Ondorioz, guk bideratzen ditugun jardueretan denetariko jendea batzen da eta ez daukagu arazorik profesionaltasunari dagozkion gaiak ere tratatzeko, baina ez gara horretaz bakarrik aritzen. Adibidez, orain gutxi egin ditugun Dantzan Ikasi Topaketak:
https://dantzan.eus/[…]/dantzan-ikasi-topaketak-2022-kronika

Argazki nagusian Topaketetan parte hartu genuen guztiak (bateonbat falta da, baina gehienak) gaude, 50 lagun, eta horietatik 20 kontatu ditut profesionalak direnak dantzan (dantzari, irakasle, kudeatzaile, komunikazioan, e.a.) eta 30 amateurrak.
https://dantzan.eus/[…]/image_view_fullscreen
Horietatik zenbat gara ADDEko bazkide? Ba oso gutxi, 2-3? Gehiago izan beharko lirateke? Ba ez dakit, ze nik askotan zalantza egiten dut ADDEko bazkide izaten jarraitu beharko nukeen ala ez (horren arrazoiak nik betetako galdetegian).

Jakin nahi bada euskal dantzaren sektorean zer pentsatzen den galdetegian planteatutako gaien inguruan beste hurbilketa modu bat eta beste galdetegi mota bat beharko dela iruditzen zait. Eta hala ere ez da erraza izango, ze jendea (eta bereziki urte sasoi honetan) oso lanpetuta dago eta zertarako izango den argi ikusten ez duen galdetegi baterako ez da erraza izango denbora hartu araztea.