Tradizioen patrimonializazioaz eta identitatea elikatzen duten osagai kulturalen merkantilizazioaz Jean eta John Comaroff-ek (2009) idatzitakoak etorri zaizkit gogora hegalarien profesionalizazioa eta merkaturatzeaz irakurrita. Identitatearen industriaz mintzatzen dira eta nola zenbaitetan kulturaren salmentak ordezkatu duen lanaren salmenta.

Interesgarria da halaber betaurreko horiek gure zilborrera begira jartzea eta gogoratzea ez dugula oraindik ikuspegi ekonomikotik aztertu gure euskalduntasuna eraikitzeko gako izan diren hainbat ikur, hala nola Etxahun-Iruri, Maurizia ala Jose Lorenzo Pujana.

Papantlako hegalariek behinola txapela gorriarekin hegal egin zutela jakinda ezin dugu aldarrikatu erritoan euskaldunok badugula ere partea eta souvenirrak saldu?

Hainbat herritan euskal dantza gainbeheran sentitzen dugun garaiotan harrigarria gertatzen zaigu beste zenbait herritan, Oñatin hala-nola, zein osasuntsu eta oparo ari diren euskal dantzan. Horren atzean hainbatetan baldintza eta giro bereziak azpimarratzen dira: bakandutako herria, dantza-tradizio handikoa eta festa distiratsu bat duena, errepertorio zoragarri bat eta urte askotako lan sistematikoa, zuzendaritza zorrotz eta lantalde zabala tarteko direla. Baina Dantzan Ikasi topaketetan Maite Irizarrek beste zenbait gako agerian jarri zizkigun moduan oraingo Amaiurren kronika xehe honek beste zenbait gako bistarazi ditu. Aurretik aipatutakoekin bateragarri ezezik, osagarri direnak, alegia, elkar elikatzen dutela. Guzti hori kontuan hartu beharrekoa gertatzen da Oñatiko mirakulua izendatu dezakeguna azaltzeko orduan.

Arrakastaz hil deitzen zaio horri. Bueno, hil agian gogorregia da, baina tira, zauritu... Niri espazio publikoaren tira-bira bizi hori asko gustatzen zait, dantzariak jende artean tokia egin nahian. Tentsio hori. Baina argi dago batzuetan tentsio hori gatazka bihurtu eta dantzarako espaziorik gabe geratzen garela, beraz, horrelakoen aurrean neurriak hartu behar.

Dantzarako espazioen mugatzeak baditu bere ertzak. Garai batean kolore horiko hesi zatar batzuk jartzen zizkiguten zenbait udalek. Elgoibarko Jose Inazio Sarasuari ikasi genion horrelako hesi itsusiekin inguratzen gaituztenean oiloak kaiolan dirudigula eta badirela beste hainbat modu eremuak mugatzeko hesitu gabe: aulkiak, zintak, sokak, e.a. Tokiaren arabera batzuk egokiagoak dira besteak baino, hemen guk erabilitako hiru adibide:

Aulkiek, adibidez, ez dute balio toki guztietarako, baina posible denean oso ondo funtzionatzen dute. Batetik espazioa mugatzen dute, aulkien mugatik barrura ez delako sartzen jendea. Bestetik, zutik baino jende gehiagok ikusi dezake, lehen lerro osoa altura baxuagoak kokatzen baitu, beraz, eseritakoen atzean dagoen bigarren lerro osoa ikusteko lehen lerroan moduan dago. Gainera, eseritako lehen ikusle lerroa eroso dago eta adinekoek eta zutik luzaz egoteko arazoak dituztenek eskertzen dute hori. Bisualki ere polita da publikoak dantzarien fondo egiten duela maila desberdinetako aurpegiekin, batzuk beherago eta besteak gorago eta horrek berotasuna ematen dio dantzariari.

Beste batzuetan lurrean zinta bat jarriz (pegatuz) mugatu daiteke espazioa. Zintaren kolorea lurraren arabera eta mugari eman nahi zaion ikusgarritasunaren arabera hautatu daiteke. Zuria nahiko argi ikusten da normalean, baina zerbait diskretuagoa ere izan daiteke kolore ilunago batekin. Zintarekin bi perimetro markatu daitezke. Bata dantzariek erabiliko dutena eta bestea publikoak zeharkatu beharko ez lukeena eta bien artean metro bat edo bi (tokiaren arabera) utzi daitezke.

Sokari dagokionez, badaude pibote batzuk sokekin lotu daitezkeenak espazio bat mugatzeko erabiltzen direnak. Piboterik gabe ere, golfean erabiltzen den estilora, jendeari soka eman eta ikusle batzuri beraien txokoan tinko izateko eskatuz egin daiteke. Hau ere tokiaren eta ekitaldiaren arabera, baina jende asko biltzen den okasioetarako hau ez zait iruditzen oso eraginkorra izaten denik, jendea gainera etortzen denean soka ez baita ikusten eta jendeak bultza eta bultza egiten du, soka berarekin aurrera eramanez.

Ostiral honetan, Dantzaren Nazioarteko Eguna ospatzeko lehen biak erabiliko ditugu. Bost espazio antolatuko ditugu dantzarako eta bitan aulkiak jarriko ditugu, beste bitan harmailak daude eta ez dago espazio mugatu beharrik eta hirugarrenean harmailak izan arren plazaren beste ertzak aulkiekin mugatuko ditugu.

Elkarlana beharrezkoa da, zalantzarik gabe. Eta honakoa hau horrela ulertzen dut. Gure bidean agertzen zaizkigun zalantzak publikoki agertu eta bidegurutzeetan egiten ditugun hautuak azaltzea ezinbestekoa da hizkuntzalariek dantzarion ibilbideak ezagutu ditzaten eta hiztegietan egiten dituzten okerrak zuzentzeko aukera izan dezaten.

Eskerrik asko Mikel. Ez dakigu egunen batean atzera egin beharko dugun erabaki hauekin, baina 20 urtetik gora dira Dantzan.com sortu zenetik eta horrek esan nahi du 20 urte daramatzagula ia-egunero dantzari buruz euskaraz idazten eta argitaratzen, beraz, iruditzen zaigu hartzen goazen erabakiak azaldu eta partekatu behar ditugula. Ez diogu beldurrik eztabaidari eta prest gaude okertzen garela ohartarazten digutenean zuzentzeko.

Hain zuzen ere, kontraste hau gabe zailagoa baita okerretaz ohartzea. Adibidez, kontradantzari buruz diozunak zer pentsatua eman digu. Euskaltzaindiak kontra- aurrizkiarekin hasten diren hitz guztiak lotuta eta marratxorik gabe idaztea erabaki izanak ez gintuen guztiz konbentzitzen 'kontradantza' era horretan idaztera. Zergatik? Ba kontra- hasten diren hitz guztiekin batasunaren izenean, alegia, ezaugarri horri lehentasuna emanez gero,-dantza bukatzen diren hitz guztien batasuna hausten dugulako. Zergatik eman lehentasuna batasun bati eta ez besteari?

Kontradantzak badu lotuta idazteko ibilbide luze bat eta horrekin jakitun ginen, eta horrek berak zalantzak sortzen zizkigun gure irizpidea horri ere aplikatzeko orduan. Baina orain, zure erantzunari bueltaka beste kontu batekin ohartu gara: kontradantza da -dantza bukatzen diren izen guztien artean euskaraz sortu ez den bakarra. Alegia, hitz elkarketa dagoeneko egina zuela iritsi dena. Country Dance-k eman ditu contradance/contradanse/contradanza eta euskaraz egin dugun gauza bakarra dagoeneko batuta zegoen horretan dance/danse/danza hori euskaraz jartzea izan da: kontradantza.

Beste guztiak euskaraz egindako hitz elkarketak dira: soka-dantza, ezpata-dantza, makila-dantza, zinta-dantza, bordon-dantza,... Ez da hori kontradantzaren kasua, dagoeneko elkarketa egina iritsi baitzen hitza. Beraz, hori kontuan hartuta kontradantza salbuespen moduan hartu eta marratxorik gabe batuta idazteko aukera aztertuko dugu.

Eskerrik asko!

Eskerrik asko ohar hauengatik. Dantzaren garrantziaz ohartaraztea eta dantzak jokatzen duen funtzio sinbolikoaz kontzientzia hartzea beharrezkoa da, bai.

Dantzariak dantzan trebatzen eskas ibiltzea kezkatzekoa da, eta horren ardura ageri da nagusiki oharretan, baina Maitia ikertzaileak "bolanteengandik erantzun gutiago ukan dituelako" agertu duen arrangura beste norabide batean doala iruditu zait.

Mary Wigman-ek zioenez, "dantzaren bidez adierazten dudana hitzen bidez adierazteko gai banintz, ez nuke dantzarako arrazoirik izango". Hain zuzen dantzaren bidez pentsamenduak ordenatu eta sentimenduak iradokitzen direla dio Bourdieuk. Dantzariak dantzan espresa daitezela. Horretan txukun badabiltza ez gara hainbeste kezkatuko berbazko erantzun idorrekin.

Irri-marra ongi luzatuta irakurtzen ditut zure turista-kronista abentura mexikanoak Xabier. Oraingoan hunkitu naiz hilerriko isiltasuna Euskal Herritik entzutean. Baina berbereen esaera zaharraren oroitzapenak zelako arrazoia: "Erraitekoa dukana ez bada ixiltasuna beino ederragoa, hago ixilik". Kar, kar, kar. Pasa den astean Angel Errok Berrian esana gogorarazi dit: "Ez da betidanik esan isiltasuna urrea dela?". https://www.berria.eus/[…]/urrea-da.htm

Bai abentura zirraragarriak dituzuela bizitzen ohitura eta festen arrastoan. Ze ederrak argazkiak eta mozorroak! Bagolinoko inauterien airea hartu diet kapeluei.

Ona Mikel! Hau da hau esku-dantza!

Ze ondo zabiltzaten Xabier!

Revival airearen aipamenak etxera itzuli dit beha, amets mitikoz jantzitako asmazioak ez ote ditugun haiek beste sinesten. Hor dira Aker eta sorginen fartsak, akelarre amestu eta asmatuen iruditeriak dantzan jarriak.

Atzerritar begietatik nola ikusiko gaituzten ohartzeko ariketa polita San Mateoko neo-azteken antzezpena. Baina hara, bihotza xamurrago sentitzen dut Coyoacaneko indiar berrasmatuekiko. Ezin gaitzetsi mundu gotor eta berdinduan urtu aitzin gorputz eta bizitza asmatuak antzezteko nahirik.

Hurrengo kroniken zain irrikitan gaituzu.