Tradizionalki, populazio-nukleoak (herriak, hiribilduak eta hiriak), balizko gerra-gatazkei begira (atzerriko inbasioak eta anaiarteko gerrak) edo ordena publikoari begira, sakoneko delitu-egitateen aurrean (pirateria, hiltzaileak eta gaizkileak, matxinoak, etab.), armak berrikusteko edo herritarra...

Gizatalde tradizionalek beren elkarbizitza idealizatzeko edo ontasun-eden gisa saltzeko joera izan dute, baina ez gaitu beste muturrera eraman behar. Batez ere, gazteen testosterona-mailek eta uste kolektibo batzuek erronka, lehia, liskar eta gatazken eragile gisa jardun dute, eta gatazka sakonagoa...

Abendu eta Gabonen garaian, Iberiar Penintsulako iparraldeko zati handi batean, neguko maskarada batzuk antolatzen dira. Maskarada horiek, lehenengo aldia San Estebanetik (abenduaren 26an) San Sebastian egunera (urtarrilaren 20an) izaten da, eta Kandelaria egunean (otsailaren 2an) hasten da bigarre...

Busturialdeko eta Durangaldeko eskualdeetan, tradizioen bermatzaileak edo kontserbatzaileak bi dinastiak babestutako musiketan oinarritu dira, eta, nola ez, inguruko arte koreografikoaren eta beste ohitura klasiko batzuen transmisore gisa ere jardun dute. Bide bat "Txakarroak" izeneko errigoitiarra...

Dantza tradizionalaren esparruan, beti nabarmendu izan da emanaldiaren unea, baina gutxi hitz egiten da herri, hiribildu edo hirietako plazetan talde egituratu eta erritualek egindako dantzak ikasteko edo entseatzeko aldi eta baldintzei buruz. Irakasleak edo dantza-maisuak deitutakoek beren etxean ...

Botargak pertsonaia berezi horiek dira, gaur egun nekez bizirauten dutenak herriaren pentsamoldean, geografikoki modu sakabanatuan agertzen dira eta garai historiko urrun edo ilunak gogora ekartzen dituzte. Aberastasun handiko tokiko izenak kontuan hartuta: katxia, katximorroa, katxibirria, katxi...

Taberna bateko elkarrizketa informal klasikoan, aurreskua dantzatzeko askotariko modu koreografikoen gaia atera zen. Nahiz eta dantza uniformetzat hartu, sail desberdinekin seriatua eta exekuzio pertsonalizatu edo akademikoan urratsen konbinazio ugari izan, askotariko aldaerak ditu. Horren harira, ...

Oraingo honetan, gai berri eta altu bat jorratuko dugu. Zehazki, goiaingeruen jai-paperera eta euskal herri-pentsamoldean duten kontzepzio berezira mugatuko gara. Eliza Katolikoaren sendaketak hirutara murriztu eta fokalizatu du goiaingeruen goi mailako presentzia zerutiarra. Horrela, San Migel Jai...

Ezpata-dantzak hainbat egitura edo irudi konbinatzen ditu (lerro paraleloak, lerro bakarra, arrosa edo urkatua, goraguneko parrilla, ezpata-joko txikiak, zubiak, etab.), eta iraun dutenek ezpatak (Xemein, Donostia, Legazpia edo Zumarraga), haga eta makila apainduak edo bordoiak (Deba, Tolosa, Lesak...

Kolektibo tradizionaletan kontrol sozialak bi norabide izan ditu: gizarte-arauekiko gizarte-adostasuna lortzeko erabiltzen zen eta gizarte-desbideratzetzat jotako portaerak (ezkontza-gatazkak, ezkontza desberdinak, isilpeko harremanak, eskandalu publikoak, bizio edo jokabide desegokiak, indarkeriak...