Gazteen gatazkak jaien eta koreografien esparruan

Gizatalde tradizionalek beren elkarbizitza idealizatzeko edo ontasun-eden gisa saltzeko joera izan dute, baina ez gaitu beste muturrera eraman behar. Batez ere, gazteen testosterona-mailek eta uste kolektibo batzuek erronka, lehia, liskar eta gatazken eragile gisa jardun dute, eta gatazka sakonagoak eragin dituzte. Horrela, nekazari eta mendi eremuetako gazteek beren oihu desafiatzaileak egiten zituzten bideetan, ezezagun baten aurrean (gaztea, arlotea, militarra, etab.) lerro bat markatzen zuten lurrean, eta besteak erantzuten bazion edo aurre egiten bazioten, makilekin borrokatzea derrigorrezkoa zen. Diru-bilketak, halaber, esparru egokia ziren desadostasunak edo balizko borrokak sortzeko, koadrilen arteko lehiek, ezkongai gazte berak aurrez aurre jarritako ezkongaiek, ibilbidean zehar talde batetik bestera gerta zitezkeen lapurretek edo garestitzeak, tokiko bisita-eskubidearen aldarrikapenek edo muga geografikoek, komunitatean egindako eskaera faltsu edo interesatuek eta abarrek eraginda.

Lehia horiek erritualki islatzen ziren, eta inauterietako segizioetako gazteen artean izaten ziren. Gazte horiek toki batetik bestera edo auzune batetik bestera banatzen ziren leku sinbolikoetan (ibaiak, mendiak, zubiak, mugarriak, etab.) aurrez aurre egoten ziren. Maitasun-errondek edo herriarteko ezkongaiek arbuiatzen zituzten bertako mutilak, aurre eginez edo borrokatuz, hautagaiak jazarriz eta izutuz (jipoiak edo harrikadak), zintzarrotsak antolatuz edo ezkontza jakin batzuk lortzea oztopatuz. Zuberoan, Maskaradek beste udalerri batzuetara egindako bisitetan, eta nesken gonbidapenaren aurrean, bertako mutilek Branlearekin bat egiten zuten eta Branlearen bilakaera koreografikoa oztopatzen saiatzen ziren, edo Entseinariaren zuzendaritza trebea zailtzen zuten. Aurreskuen ospakizuna zuzendaritza pertsonal edo kolektiboaren esleipenaren ondorioz sortzen zen, espazioen inbaditzea koreografiaren exekuzioaren aldi berean, prerrogatiben gaiak eta bikoteak aukeratzea eta harrokeriak edo errespetu faltaren jarrerak "rosario del aurora" bezala amaitzen ziren, hau da, "ezpata-dantza"n.

Dantzari-talde egituratuetan, konpartsako kideen arteko gatazka eta liskar larrien zati handi bat neska-lagun, lagun, lehengusina edo arreben dantza-janzkeraren apainketaren ardura zirela eta sortzen ziren. Ekintza bertan behera uztera edo ondorio larriak (zaurituak eta hildakoak) deitoratzera ere iristen zen. Gaur egun bezala, musikariaren eta dantzariaren lanbidea ez zen oso errekonozitua, eta horrek dirua lortzeko beste bide batzuk bilatzera eraman zituen, hala nola ebasketak, lapurretak edo bide erasoak. Gatazka egoera horri guztiari gehitu behar zaizkio alkoholak ospakizunetako espazioetan (jaiak edo erromeriak) eta aisialdiko esparruetan (tabernak, sagardotegiak edo txakolinak) eragindako liskarrak. Edo alderdi arerioek, auzien bilatzaileek, ezkongai edo maitale jeloskorrek eta arrazoi txikiek (begiradak, aurkakotasunak, barreak, etab.) dantza publikoetan gertatutakoak, ukabilkadak, makilak, labanak edo beste batzuk jotzen zituztenak.