Lizarrako jaiak abuztuko lehen igandearen aurreko ostiralean hasten dira, Erraldoien Ostirala deitzen zaion egunarekin (2023an, hilaren 4an). Bertan, pertsonaia horien kalejiraz gain, F. Beruete dantzari ohien elkarteko kideek, herriko beste dantza talde batzuekin batera, larrain-dantza (baile de la era) egiten dute lehen aldiz. Hori, San Andres eta Puyko Ama Birjinaren izenpean, gure geografiako beste herri askotan bezala, hainbat jatorri eta historia eta testuinguru soziokulturaleko ekitaldiak biltzen dituen ospakizunaren hasiera izaten da.

Prozesio erlijiosoekin edo desfile zibilekin bat eginez, entzierroak eta zezen-ospakizunak, musika-emanaldiak, zezensuzkoa, bajadikak, La Bota eta San Andres peñen kale-animazioa, postu ibiltariak, ferietako barrakak... aurki ditzakegu. Eta, egitarauak markatzen duen bezala, dantza tradizionalak; une eta espazio askotan duten pisu espezifikoagatik nabarmentzen direnak.

Erreferenteak dira herritarren parte-hartze aktiboari begira: kaleetan eta plazetan, ekitaldi erlijioso eta zibiletarako irteera ofizialetan; dantzaldietan, Lizarrako Aita H. Olazaranen txistularien taldearen girotzean; askotariko koreografien irakaskuntzan adituak diren pertsonen play back-ean; edo dantza-plazan, Patxi Perez eta Konpania ezagunarekin, besteak beste. Egun batzuetan kantari, dantzari eta musikari usaina arnasten da, azkenaren biharamunean hurrengo urtera arte besterik ez balego bezala.

Hala ere, bideo honek ez du festen amalgama osoa jasotzen, ezta dantzari buruzko guztia ere. Koreografia-mailan, egun zehatzetan eta herritarren artean berezkotzat eta sustraitutzat jotzen den horretan zentratzen da.

Hilaren 5ean, Udalbatza (Excelentísimo Ayuntamiento en Cuerpo de Comunidad) eta bere Segizio ofiziala Puyko Andre Mariaren basilikan abestutako Meza Nagusian izan ziren. Arratsaldean, San Pedro de la Rua elizara joan zen Bezperetako Ospakizunetara. Batean zein bestean, Erraldoi eta Buruhandien konpartsak, gaita jotzaileen bandek, Udalbatzak, Lizarrako Musika Bandak eta abarrek osatu zuten segizioa; ; dantza taldeak goizean bakarrik.

Hurrengo egunean, igandean, Prozesio Nagusiak (Magna Procesión) kale nagusiak zeharkatu zituen. Ez zen erraldoirik falta, caballicos chepes (zaldikoak), buruhandiak, errondailak, txistulari banda, Banda Gaiteros de Estella-Lizarrako Gaiteroekin, Puyko Ama Birjinaren eta San Andresen irudiak, segizio erlijiosoak, Udalbatza bere mazolari, klarin eta tinbalekin, eta festarekin lotutako beste parte-hartzaile batzuk.

Gaita-jotzaileen bandak funtsezkoak dira ekitaldi hauetan eta, batez ere, dantzetan. Lehendik zeudenak eta parte hartu zutenak honako hauek izan ziren: Ruiz-Echeverria gaitariak, Gaita eta Danborreko Gelako gaitariak, Deierri Akademiako gaitariak, Iturrieta gaiteroak eta Hermanos Montero gaiteroak. Prozesio nagusian eta udalbatzaren ibilbideetan parte hartu zuten dantza taldeak hauek izan ziren: Virgen del Puy y San Andrés, Larraiza Dantzari Taldea eta Ibai Ega Dantza Taldea.

Bideoan, modu laburtuan, alderdi koreografiko horren errepasoa egiten da, momentua testuingurutik kanpo ez uzteko ahaleginean. Bertan, Kalejiras estelleses (Lizarrako kalejirak) ikusten dira, hala nola, San Andres martxa, balsa edo jota vieja (jota zaharra) joan-etorrietan. Amaitzeko, larrain-dantza egiten da Foruen plazan, abuztuaren 5eko, 6ko eta 7ko goizaldeetan.

Larrain-dantzaren atalak edo dantzak:
1. Pasacalles (Kalejira)
2. Cadena (Katea)
3. Fandango
4. Vals (Balsa)
5. Jota vieja (Jota zaharra)
6. Boleras (Bolerak)
7. Corrida

Duela urte batzuetatik ohikoa den bezala, Karmengo Amaren egunean, uztailaren 16an, Zerutxu Dantza Taldeak aurreskua plazaratu du Goikoportalen (Markina-Xemein). 12:30ean, meza nagusiaren ondoren, dantzari taldea udaketxetik atera da aurreskuaren zati hauek dantzatzera:

• Biribilketa
• Desafioa
• Abarketak
• Kontrapasa (aurreskua sokan)
• Kontrapasa (aurreskua), zubia
• Kontrapasa (atzeskua sokan)
• Kontrapasa (atzeskua), zubia
• Zortzikoa
• Fandangoa
• Arina-arina
• Kalejira

Irudiak: Emilio Xabier Dueñas. Aurreskua, Markina-Xemein, 2023-07-16.

Urtero, 2014az geroztik, beraz, 2023an hamargarren edizioa bete da, Laguntasuna dantza taldeak aurreskua egiten du Santa Luzia kalean (Barakaldoko Argalario mendiaren magalean). Neskek zuzentzen dute. Beste garai batean santuari eskainitako ermita bat egon zen tokian dantzatzen da, baina 1941ean haizeteak suntsitu zuen.

Ordura arte, nahiz eta XX. mendearen bigarren hamarkadatik aurrera gutxitu egin zen herritarren parte-hartzea tenplura egindako erromesaldian, ekainaren 30ean egiten zuten herritarrek irudia gurtzeko bisita. Dantzekin eta aurreskuekin ospatzen zen (prentsako kroniken arabera) Bengoleako beheko zelaian, eta, azkenik, gauez, Retuerto auzoan.

Gaur egun, Santa Luzia, El Regato auzotik Argalarioko gailurrera bitarteko altueran, bi etxek osatzen dute, esplanada txiki batean. Bertara iristeko bidea aipatu auzotik, oinez, edo Gorostizatik, Bengolea kaletik.

Laguntasunak, tradizioak eguneratzeko asmoz, urtero, ekaineko azken igandean, hainbat ekitaldi antolatzen ditu. Oraingo honetan, erraldoien kalejira labur bat, harri-zulatzaileen erakustaldi bat, aperitibo eta edarietarako gonbidapena, edo txistulariek musikatutako aurresku bat eta dantzak, hurbileko giroan… ia familian.

Irudiak: Emilio Xabier Dueñas, Aurreskua, Santa Luzia, Barakaldo, 2023-06-25.

Portugaleteko Berriztasuna Taldeak Giako Andra Mariaren soka-dantza plazaratu du. Uztailaren 1ean Berriztasuna taldeak antolatuta Giako Andra Mariaren Jaia ospatzen dute eta okasio horretan dantzatzeko moldatu zuten aurreskua iaz. 1960ko hamarkadatik gizonezko dantzari batek dantzatu izan du agurra. aurreskua dantzatu dio Andra Mariari. Gari batean etendako aurreskuaren soka berriz lotzea eta taldeko dantzari guztiek egitea erabaki zuten, genero bereizketarik gabe. Aurten bigarrenez plazaratu dute soka eta honako atalak ditu: aurrez aurrekoa, eskua aldatzeko soinua, 5/8 zortzikoa, 2/4 zortzikoa eta kontrapasa. Bukatzeko fandangoa, arin-arina eta kalejira egin zituzten sokara ateratako partaide guztiekin. Aurtengoan, Berriztasuna taldeari oso lotuta egon den eta zendu berri den Eduardo Aldaren omenez dantzatu dute aurreskua; irudietan alarguna eta semea ikus daitezke. Irudiak: Emilio Xabier Dueñas. Giako Andra Mariaren soka-dantza, Berriztasuna, Portugalete, 2023-07-01.

Jakinekoa da ez daudela bi hiru gabe, edo, kasu honetan bezala, hiru lau gabe. Hainbat urteren ondoren, pandemiaren ondorioz bertan behera geratu zen, Uribealdeko aurreskua egin da berriro: Iñaki Larrinaga koreografo eta dantza-maisuak eta Jose Patricio Aldama txistulariak 2014an muntatutako dantza. Oraingo honetan ez da izan ez Lemoizen, ez Gorlizen, ezta Plentzian ere, agertokia Maruri-Jatabeko elizateko udaletxearen aurrean izan da.

Maiatzeko egun bero eta garbian, giro lasai baina formalean, eta Bizkaiko puntualtasun bikainak markatzen duen bezala, 12:30ean hasi ziren “promesa gazteak” dantzan. Plentzia, Bilbo, Galdakao, Lemoiz, Sopela, Santurtzi, Basauri eta Mungiatik etorritakoak, Txilibituak eta Agintzari elkarteetako kideak. Honako hauek osatu zuten soka: Arantzazu Urresti (aurreskua), Anabel Benito, Begoña Navarro, Esperanza Barredo, Mari José Laraudogoitia, Izaskun Ojinaga, Isabel Ordozgoiti, Itxaso Merino, Begoña Gutiérrez eta Idoia Larrinaga (atzeskua). Las tres jotas musika taldeko (Aldama, Idarraga eta Dueñas) kideek jarri zuten musika.

Aurreskua amaitu ondoren, dantza saioari eman zitzaion hasiera. Fandangoak, jotak, porrusaldak, jauziak eta hainbat jatorritako beste zenbait dantza izan ziren bertan, eta biribilketa alai batekin amaitu zen. Bat baino gehiago neka-neka eginda eta izerdi patsetan egindako esfortzuagatik; Lemoizko Urizar erretegira joan ziren indarrak berreskuratzera landa-bazkari atsegin eta adiskidetsu batean.

Irudiak: Emilio Xabier Dueñas. Uribealdeko andreen aurreskua, Maruri-Jatabe, 2023-05-06.

Kutxa Entrega egin dute Hondarribian Santiago egunez. Arrantzale baten alaba, aurten Olatz Oronoz, hautatzen dute kutxa buru gainean eraman eta ahalik eta itzuli gehien emateko. Gero eta itzuli gehiago eman, orduan eta oparoagoa izango dela urteko arrantza uste da. Arratsaldeko 18:00etan irten dira kofradiatik musika banda, arraunlariak, kutxa eramailea eta kofradiako ordezkariak eta hainbat ordezkari publiko. Segizioa egin dute Parrokiara eta itzultzean kofradia aurreko arkuan bandaren musikaren erritmoan hasi da Olatz Oronoz itzuliak ematen, guztira 99 egin ditu. Irudiak: Emilio Xabier Dueñas. Kutxa Entrega, Santiago, Hondarribia, 2022-07-25.

Uztailaren 17an Baztandarren Biltzarra ospatu da bi urteko hutsunearen ondoren. Egun bat lehenago, Amaiurren ospatu da bertako Gazteluko guduaren eta suntsitzearen 500. urteurrena.

Elizondoko erdigunean izan da bailarako festaren eszenatokia. Giro ezin hobea, ibilbideko espaloietan jendea pilatuta, karrozen desfilea hartzeko prest eguzki kiskalgarriaren pean. Tenperatura beroa, 40º inguru, baina hori ez zen oztopo izan parte-hartzaile guztiek beren lanak betetzeko.

Iturengo Joaldunek eta Nafarroako banderak eta ikurrinak ireki zuten bidea. Atzetik agertu ziren, aurrez ezarrita ordenan, bailarako hamabost herrietako ordezkariak musika taldeen laguntzaz (gaiteroak, trikitilariak, txistulariak, etab.). Karroza apainduak dituzten traktoreak, herri bakoitzak prestatutako motiboa dutenak, eta lanbide, egoera historiko edo beste jarduera baten parodia egiten dute gazteak. Karrozen artean, horien gaietatik aldenduz Euskal Herriko hainbat dantza talde kaleratu ziren: Baztango dantzariak eta Elizondoko gaiteroak; Iurretako dantzariak Durango eta Garaiko txistulariekin, Beasaingo Aurtzaka, Baigorriko Arrola, Donibane Lohizuneko Begiraleak, Gasteizko Jare eta Otsagabiko dantzariak eta gaiteroak. Apartekoak izan ziren Arizkungo dantzariak Baztango xulubitariekin, sagar-dantza egin baitzuten, sagar eta sagardoaren karrozarekin bat etorrita.

Goiza plazan amaitu zen mutil-dantza sorta laburrarekin (Billantziko, Hiru puntukoa, Zortzikoa…), bailarako txistulariek musikatuta, beroak itzalean babestera behartzen baitzuen.

Arratsaldean, herriko futbol zelai alboko zelaian, Merkatuzelaian herri bazkaria egin zen eta karroza irabazlea saritu zen. Zigakoa suertatu da aurtengoan irabazlea, gari-jotze lanagatik. Ondoren dantzen txanda. Aurrena mutil-dantzak (Billantziko, Muxikoak, Zortzikoa…) Aunitz urtez-en ondoren. Jarraian, jotak eta porrusaldak Elizondoko gaiteroen eskutik. Amaitzeko, txarangaren hainbat jauzi (Tellagorri, Antxoriz...) eta berriro gaiteroak Larrain-dantzarekin.

Zelaian festak jarraitu zuen Laiotz eta Trikidantz-en dantzaldiekin.

Irudiak: Emilio Xabier Dueñas. Baztandarren Biltzarra, Elizondo, 2022-07-17.