Baztango dantzak… 1989ko asteburu bateko oroitzapenak

Oraingo honetan Dantzanen erakusten diren filmazioak ez dira Baztan ibarreko jai edo ospakizun ofizialen batean hartutakoak, beraz, aurkezpen labur bat merezi dute.

1989. urtean, Euskal Herriko joko-dantzak (argitaratu gabea) izeneko ikerketa egiten ari nintzen; Eusko Jaurlaritzako Kultura Sailak bekaz lagundua urte hartan eta hurrengoan. Horretarako, aurretik, Josu Larrinaga bide-lagunak eta biok beste lan bat egin genuen antzeko tituluarekin, baina eremu geografiko murritzagoarekin, Bizkaiko joko-dantzak. Lan harekin ikerketa folkloriko-etnografiko espezifiko honen etorkizuna arautuko zuten oinarriak finkatu genituen.

Testu-dokumentazioa osatzeko asmoz, dantza-tipologia hori jatorrizko tokian eta, ahal izanez gero, testuinguru "originalean" biltzea zen interesgarria, baina denbora gutxi genuen. Beraz, Baztan ibarreko bi dantza taldeak ordezkatzen zituzten pertsonekin zuzenean hitz egin genuen. Alde batetik, Valentin Barraganekin (2004an hil zen), haur-talde bat zuzentzen zuen, beraz, gure beharrizanei ez zien erantzuten. Bestetik, Baztango dantzariak zuzentzen zituzten Mari Kruz Goñi eta Felix Salabururekin. Taldeko kideak bailarako hainbat herritako gazteak eta helduak ziren.

Azken horiekin adostasunera iritsi ginen. Hori bai, estudioan integratu nahi genituen dantzak ez ezik (jostaketa dantzak), inguruko errepertorio osoa filmatu behar genuen: mutil-dantzak, Erregiñe eta saratsa, gaita (gaite edo musike), karrika-dantza (horrela deitua, gutxienez, XIX. mendera arte; soka-dantza, gaur egun) eta sagar-dantza.

Orduan, muntaia bat prestatu genuen mutil-dantzekin eta Jostaketa dantzen zati handi batekin (hainbat akats izan ziren soinua jasotzean), baina protagonistentzako ikus-entzunezko oroigarri gisa bakarrik.

Denbora pasata, egokitzat jo dugu, izan dezakeen garrantzi etnografiko-folklorikoagatik (Juan Mari Beltranen 1985eko grabazio bat dago, beste protagonista batzuekin, horien artean Maurizio Elizalde, Félix Iriarte edo Mariano Izeta), filmazioa osorik eskaintzea.

Aipatu, bideoetara falta ziren, baina une hartan grabatutako kaseteetan erregistratuta zeuden lau dantzen audioak egokitu ditugula. Gainera, digitalizazioaren hasierako kalitatea hobetu da (jatorrizko zintak V8an), IAren softwarearen bidez.

Protagonisten artean gizonezko parte-hartzaileen izenak baino ez ditugu, aipatutako muntaiako dantzetan ageri direnak. Hala ere, eskerrak eman behar dizkiegu filmazioen bi egunetan parte hartu zuten pertsona guzti-guztiei.

Irudiak eta audioak: Luis Fernando González eta Emilio Xabier Dueñas (1989/03/04-1989/03/05).

Dantzetako eta musikako gizonezko protagonistak (neska bat ere bai): Txistularia: Agustín Eraso Thetschel (elizondarra). Atabalaria: Fernando Leitza Oteiza (elizondarra). Dantzariak: Juan Arretxea Etxeberria (gartzaindarra), Alfredo Astiz Lasa (elizondarra), José Joaquín Azkarate Etxenike (ariztarra), Jesús Baylon Ugarte (elizondarra), Miguel Baylon Ugarte (elizondarra), Manuel Biguña García (elizondarra), Francisco Javier Garde (lekaroztarra), Josetxo Inda Antxagaz (almandoztarra), Mikel Iriarte Antxorena (arizkundarra), Jesús Iriarte Banez (arizkundarra), José Antonio Istilart Elizalde (arizkundarra), Félix Mena Irigoien (elizondarra), Félix Salaburu Etxeberria (arizkundarra), Miguel Mari Salaburu Etxeberria (arizkundarra). Iruñeko Gaiteroak-Gaiteros de Pamplona: Javier Lacunza, José Luis Fraile eta Elena Fraile.

FILMAZIOEN DATAK ETA ORDENA

Elizondo (taberna), 1989/03/04

Jostaketa dantzak:

• Esku-dantza

• Zurrume-dantza

• Paxa-dantza

• Saskito-dantza

• Ipurdi-dantza (Jean petit qui danse)

• Katadera-dantza (zortzi)

• Katadera-dantza (inguruan)

• Bizker-dantza

• Zartain-dantza

• Itses-dantza

Lekaroz (Herriko plaza), 1989/03/05

Mutil dantzak:

• Aunitz urtez - Hiru puntukoa - Billantzikoa (agurra eta bi dantza)

• Xoxoarena

• Txoriarena

• Biligarroarena

• Xerri-begia

• Muxikoa

• Ardoarena - Añoar handia - Tellarin (3 dantza)

• Billantziko txikia - Zahar-dantza - Mando zaharrena (3 dantza)

• Zazpi jauzi edo Zazpi salto

• Añoar xumea

• Zortzikoa

Beste dantza batzuk:

• Karrika-dantza (soka-dantza)

• Gaita (gaite edo musike)

• Sagar-dantza

• Erregiñe eta saratsa