Niri bideoa harribitxi bat iruditzen zait. Soka-dantzaren inguruan eta garai horretako soka-dantzei buruz dokumentazioa irakurtzen denbora asko daramagu, baina testuak ez du erakusten nola dantzatzen zuten, eta bideo bakar batek ere ez du osotasuna erakusten, baina bat, soka-dantza bat, erakusten du, eta bada zerbait.

XX. mende hasieran soka-dantzen "loraldi" moduko bat gertatzen da. Lore Jokoen eta Euskal Jaien testuinguruan agintari eta herriko jauntxoek beren burua goratzeko erabiltzen dituzte soka-dantzak, eta horiek dantzatzen zituzten esku-dantzen hainbat testigantza eta argazki ditugu. Baina nola dantzatzen zuten? Noiz edo noiz egokituko zen agintariren gaztetatik dantzan oso trebatua izatea, baina baina garaiko testuak irakurriz, nik beti izan dudan irudipena da, normalean aldez aurretiko ezagutza urriarekin plazaratzen zirela.

XX. mende hasierako erromerietan, ordaindik soka-dantzak bizirik zeuden. Arraten adibidez, 1910-20 inguruan, erromeria egun batean 8-10 soka-dantza egiten ziren, bata bestearen segidan. Inguruko herrietatik etorritako kuadrilla bakoitzak berea egin nahi izaten zuen, horixe baitzuten neska-mutilen artean harremanak egiteko modua, sokara atera eta elkarrekin dantzatu. Herrien arteko leiha pizten zen hor. Elgoibartar kuadrilla batek soka ateratzen bazuen eta Eibarko eta Ermuko neskak sartu sokan, ondoren eibartarrak amorratuta izaten ziren eta beraien soka atera nahi izaten zuten, neskak beraien ingurura ekartzeko. Lehia hauetan ohikoak izaten ziren istiluak eta zenbaitetan muturka bukatzen zuten.

Herri, auzo eta ingurune zehatz batzuetan soka-dantzarako egitura zehatz, konplexu eta teknikoak izango ziren. Dantzari batzuk horietan trebatuta izango ziren, baina hortik aurrera, gainontzekoek dantzarako era ireki, soil eta askeak erabiliko zituztela iruditzen zait. Batzuk elaboratuagoak eta beste batzuk oso sinpleak. Beraz, dantzakera elaboratu eta konplexuak, eta aske eta soilagoak elkarbizitzen zutela pentsatzen dut, denbora konpartitzen zuten, eta batzuetan eremua ere bai. Aibidez, Arrateko erromeria horretan, gerta zitekeen, Durangaldeko kuadrilla bat hurbilduz gero (Mallabia, Berriz eta Zaldibartik oso ohikoa zen) eta haietako batzuk erregelak dantzatzen jakinez gero, ba haiek askoz ere soka-dantza tekniko eta konplexuagoa dantzatzea.

Aurresku libre eta irekiaz ari garenean nik honako hauxe dut buruan:
http://www.dantzan.com/bideoak/bergara-1926-02

Garai bera da, Areatzakoa 1925 eta Bergarakoa 1926. Bergarako aurresku txapelketan ikusten diren dantzariek ez dute patroi zehatz baten arabera dantzatzen. Batek lasterka eta muriska konbinazio batzuk egiten ditu, baina hortik aurrera nahiko aske dantzatzen du. Besteak ordea badirudi ez duela egitura zehatz baten arabera dantzatzen, baizik eta urratsak proposatzen ditu dantzaren une jakinetan, eta espazioan mugituz egiten duen sentzillo batekin lotzen ditu. Aurresku txapelkeketan horrela dantzatzen zuten dantzariak baldin bazeuden (eta ziur aski izango ziren beste dantzari batzuk modu konplexu eta egituratuagoan egiten zutenak) pentsatzekoa da soka-dantzetan ere horrela dantzatzen zutenak nahiko arruntak izango zirela.

Gerta zitekeen soka-dantza berean ongi trebatutako dantzaria eta batere trebatu gabea elkarren ondoan aritzea ere bai. Gure aitxitxa Juan Arrieta elgoibartarrari jaso nion horrelako pasadizo bat. 1935eko San Roke egunean, meza ostean, aurreskua ateratzen hasi ziren eta Tiburtzio Beristain dantzari trebatua egokitu zen aurresku, eta gure aitxitxia Juan Arrieta atzesku. Nik galdetu nion aitxitxari "baina zuk bazenekien dantzan?", "Buenooooo, ikasita ez, baina zerbait egin genuen!".

Aintarien soka-dantzetan beste horrenbeste gertatuko zen. Izango ziren agintariak dantza-egitura zehatz eta konplexuetan trebatuak, eta izango ziren trebakuntza handirik gabe, nahiko modu librean dantzatzen zutenak. Areatzako hau horietarikoa dela esango nuke. Ikusten den apurrean zaila da antzematea patroi zehatz baten oinarrituta dantzatzen duen, baina badirudi ezetz.

XX. mendean dantza tradizionala "eskolatu" eta soka-dantzak urritu ahala, aurreskua dantzatzeko modu hauek desagertzen joan dira. Baina gutxi batzuk geratzen dira. Zenbait herri eta auzotan, oilasko biltzeen eta puska biltzeen inguruan, badira soka-dantza batzuk, inolako dantza-trebakuntzarik gabe eta dantza egiterakoan inolako patroi koreografikorik gabe egiten direnak.

Gaur egun zer egin behar den, beste eztabaida bat da, baina orain 100 urteko soka-dantzetaz hitz egiten dugunean, ezin dugu pentsatu denak konplexuak, landuak eta trebatuak izango zirela. Tartean, bideo honetan ikusten den erakoak izango ziren batzuk, eta ziur aski, ez gutxi...

Bai, egia esan ez-ohiko dantzaria zen, bikaina. Aro latza Zuberoan, kolpea kolpearen ondortik azken aldiotan.

Altxor ederra da hau. Besteak beste Gat Aran atabala jotzen ikusteko aukera eskaintzen digu, zorte hori izan ez genuenoi. Dantzarien artean harrigarria iruditu zait Enseinaria, ikaragarri ona da. Zer ditu oinetan, malgukiak? Inork badaki nor den?

Beste bideo bikain bat Andra Mariren eskutik. Dantzari-dantzaren eredu nagusietakoa izan den Berrizko San Lorentzo dantza taldea, Alejandro Aldekoa berak gidatuta, dantzari-dantza eta erregelak osorik dantzatzen orain 23 urte. Talde bikaina ageri da dantzan, dudarik gabe. Mila esker Andra Mariri berriz ere beste dokumentu bikain bat konpartitzeagatik.

Irudi hauek izugarrizko altxorra dira. Badago zer ikasia. Mila mila esker Galdakaoko Andra Mari dantzari taldeari grabazio hauek egiteagatik eta ondoren, denon esku jartzeagatik. Zenbaitek uste dute horrelako grabazioak gordeta izanik "garrantzitsuago" direla, baina errotik erratzen ari dira. Euskal kulturaren ondarea dira irudi hauek, eta horiek jaso, gorde eta zabaldu dituztenekin zorretan geratzen gara. Biba zuek!

Albiste ona! Zenbat herritan dauzkagun bi (edo hiru eta lau!) dantza-talde, lan berdina egiten, eta denetan arazoekin taldeak osatzeko, eskolak emateko, e.a. Eta talde askotan gaur egun dauden dantzariak ez dakite zergatik sortu (edo banatu) ziren bere garaian bi talde.

Ze polita Joxe Sarriegirena!
Pujanarenak makina bat daude horrelakoak:
http://www.dantzan.com/[…]/1942-08-29_Tolosa-Pujana-1015557_o.jpg

Egia da Bartekoa ere bai, konturatu gabe nengoen!

Mila esker!!

Zorionak artikuluagatik Arantzazu! Oso polita!
Bada argazkietan kontu bat atentzioa deitu didana. Bi urte desberdinetako argazkietan Jesus Mari Garate dantzarien ondo ondoan ageri da, dantza bertatik bertara jarraitzen. Garai bateko argazkiak gogorarazi dizkit, Jose Lorenzo Pujana dantzari taldea eszenatoki bertatik zuzentzen erakusten duten horietakoa. Ordiziako Santaneroen esku-dantzan ere, irakasle aritzen direnak (Enrike Lacalle, Joseba Juarez eta Gurutz Ojanguren adibidez) ikusi izan ditut dantza oso gertutik jarraitzen eta laguntzen, baina makurtuta gehienetan. Zeraingo honetan, dantza-irakaslea tente-tente ageri da dantzarien ondoan, ensaioa izango balitz bezala, baina saioa bera da.
Horrelako beste adibiderik, dantza-maisua dantzaldian bertan zuzentzen aritzen denik inork?

Lehenengo irudiak gauza oso bitxi bat dauka. Bi gizonak simetriko ari dira dantzantzen banangoa. Ez dute berdin-berdin egiten, batek saltoarekin egiten duelako, baina harrigarriena da, txapeladunak ohikoa den justo alderantziz, erabat simetriko dantzatzen duela banangoa: buelta ezkerrera, artazian eskuma altxatu, eta grabilleta ezkerrarekin. Harrigarria! Nik parranda giroan, edo ensaioren batean, tontoarena egiten, ikusi eta egin izan dut hori, baina plazan, modu serioan eta gutxiago adin horretako dantzariei, ez zait sekula tokatu ikustea. Besteontzat ezaguna zaizue hori, alegia, banangoa dena simetriko kontrara egitea?

Horrez gain erregeletako irudiak oso polita iruditu zaizkit. Pena da hain laburrak eta doinurik gabe izatea. Urdaibai aldeko soka-dantzaren itxura hartzen diot, baina hain motza izanik, ezin askoz gehiago esan.

Bat nator zurekin Mikel. Soka-dantza asko dantzatzen dira Euskal Herriko bazterretan, baina gutxitan aurkitu daiteke honetako honetan ageri den freskotasuna. Dantza talde eta elkartu antolatu eta dantza-eskolatuen eraginik gabe bizirik iraun duen gutxietako bat izango da.

Desafioan txapela lurrean jartzearena ere oso polita da, eta egoki lotu duzue Gipuzkoako dantza-sokekin, izan ere, Gipuzkoan ere ohikoa zen hori egitea. Hona Bergarako San Martzial erromeriako soka-dantzaren XX. mende hasierako adibide bat:

http://bit.ly/QZNFFE