Bikain Mikel!!!! Aupa zu! Mila esker egindako lan eta misterioa argitzeagatik. Ez dantza bakarrik, dantzaldia, data, dantza-maisua, beste dantzen inguruko xehetasunak. Oso interesgarria eskaini diguzun informazio guztia.

Ohi bezala erantzun batek galdera gehiago ekartzen dituenez, ezin ukatu Jose Urtubi dantza-maisuaren izenak jakinmin handia eragin didala. Bilaketa azkar batek Jose Urtubi kantu-sortzailea eta Donostiako orfeoiaren sortzaileetakoa izan zela erakutsi dit, baina dantzarekin lotuta ez dut besterik aurkitu.

Balezta-dantzari dagokionez, bat nator diozunarekin. Nik ere uztai txikien dantza identifikatu izan dut balezta-dantza izenarekin, baina ohartu gabe nengoen egin duzun interpretazio horrekin. Alegia, akaso uztaiak elkar joz egiten zen dantza beste arku-dantzetatik bereizteko erabiltzen zutela balezta izena.

Dena den, uztai, gezi, arku eta balezta artean, gero eta nahasmen handiagoa daukat (buruan). Lau aipu:

1828. Juan Antonio Urbeltzek (Dantzak : notas sobre las danzas tradicionales de los vascos. Caja Laboral Popular, 1978: 159) ezagutzera eman zuen 1828ko brokel-dantzaren deskribapen batean ez arkurik, ez baleztarik ez da ageri, eta ordea, geziak aipatzen dira.

1840. Bergarako besakardaren urteurreneko festa programan ( https://dantzan.eus/albiste[…]kadaren-urteurrenean-1840an ) euskaraz "gueciac" aipatzen dira, eta gazteleraz "arcos y ballestas".

1858. Jose Antonio Olanok Bilbon 1858an eskainitako emanaldiaren programa aipatu duzu (Irigoien, Iñaki. «Troqueados en Vizcaya». Txistulari 146 - Dantzariak (Ext) (1991): 5–24.) eta hor balezta-dantza ageri eta uztai txikien dantzarik ez.

1858 (?) Joxemiel Bidadorrek ezagutzera eman zuen Jose Antonio Azpiazuren 1858ko deskribapenean berriz, "Los arcos" aipatzen da dantza moduan, baina ondoren, brokelen dantzan, dio brokelak hartzen dira "en vez del arco y la ballesta".

Niri bururatzen zaidana funtsean erabiltzen zituzten tresnak arkuak izan zitezkeela, eta beste guztia (baleztak, geziak, e.a.) erretorika eta literatura dela. Baina auskalo!! Hari hau ere benetan interesgarria!

"Elgoibar dantzan" liburuan datorren "bizkaitar erara" aipamen horren jatorria da, hain zuzen, Bilboko dantzari bat Elgoibarren bizitzera etorri eta berak dantzatu eta erakutsi izan zuelako aurreskua urte batzuetan. Elgoibarren bertan ohikoa zen dantzakera, esango nuke, ez zela gaur egungo "Gipuzkoar" edo "Bizkaitar" etiketetan sartzen, toki gehienetan bezala, dezente libreagoa eta indibidualagoa izango baitzen gehienetan.

Xelebrea da kontua, ze antolatzaileek beraien "marka" bereiztu eta produktu bereizgarriak eskaini nahi izaten dituzte horrelako azoketan, eta ostera, dantza-produktu hauek elkarren traza demasa izaten dute. Talde bera, musika eta koreografia horrekin aurkeztu daiteke datorren urtean Asturiasko, Kantabriako edo Euskadiko estandean, eta inor ez litzateke konturatuko.

Eta ostera, turistak toki horietara doazenean ez zaie interesatzen produktu komertzial homogeneizatu-pasterizaturik, baizik eta bertako produktu (jateko zein ikusteko) natural eta berezkoak.

Nik esango nuke Gerra zibilerarte aurresku-libreak (protokolario formaletatik bereizteko) nahiko ohikoak izaten zirela. Eta testuinguru batzuetan gerra ostean ere iraun zuten bakar-batzuk (Lorenzo San Joanen grabazioetan ikusten diren erakoak). 1910-20ko hamarkadan adibidez, Arraten, Arrate egun arratsaldean ohikoa izaten zen 14-15 soka-dantza dantzatzea, kuadrilla bakoitzak berea. Soka-dantza bera nahiko egituratuta izango zen, baina malgutasuna ere izango zen, eta gero, dantzari bakoitzaren dantzakerari buruz, nik uste dut garai horretako aurresku txapelketek erakusten dutenak lagundu dezakeela irudikatzen:
https://dantzan.eus/bideoak/bergara-1926-02
https://dantzan.eus/bideoak[…]rresku-txapelketa-1923-1928

Baina horrek ez du kentzen zenbaitek aurresku egituratu eta zurrunagoak dantzatu izana aldi berean, eta denen elkarbizitza gertatzea. Badira ia 20 urte horren inguruko pista politak eman zizkidala Patxi Beitiak, Eibarko Kezkako zuzendari izandakoak tarte txiki batean Bermeora ezkondu eta han Alkartasuna dantza taldea sortu aurretik. Patxik hauxe esan zidan:

"Aurreskua zelan egitten zan, Bizkaiko ala gipuzkuar erara?

Libria, nik libria beti egin dot, sasikua esateko, apurtxo bat donostiarra, bilbotarra ta puff, nahastekua. Gregoriok berak ez zekixan aurreskurik, ez dau jakin sekula, eta ipintzen eban beste bat, aiudantia edo, Mendarokua edo… haren zati bat, gero Bizkaikueri atarata beste bat, eta hola… Baiña ajilla egoten nintzan orduan, ensaiau be etxian eta, urte edarrak zertu nittuan. Gero urten neban Zaldibarren subcampeón de Bizkaia. Zaldibarrera presentau nintzan eta ni eibartarra naizela eta ezetz. Baiña azkenian hartu esten eta subcampeón de Bizkaia atara neban. 57 edo 58xan izango zan. Gero, bajatzen juan nintzan konkursuetan, Durangon, Arraten… "

https://dantzan.eus/[…]/iii-elkarrizketak

Nire aitxitxa Juan Arrieta elgoibartarrak ere esana zidan, gerra aurrean behin edo behin berak soka-dantzan, aurreskua edo atzeskua dantzatu izan zuela. Eta inokin ikasi ote zuen, eta nolakoa egin zuen galdetzerakoan (80 urte zituen ordurako) barrea ateratzen zitzaion, berak ez baitzuen inokin ikasi eta beraz, "ahal modukoa, zer zekien berak ba zer egin ote zuen..".

Mixel Aurnagek idatzi zuen Faustinenk "dantzatzeko manera guziz iraultzatu zuela antrexaten teknika zabalduz Garazi aldean".

Miguel Angel Sasgasetak ere antzeko zerbait dio Faustin Bentaberriri buruz "Luzaideko ddantzak" liburuan: "Zuberotarrengandik harturik —Atharratzeko Beñat Elgoyen maisu handiaren adiskide mina zen—, teknika berri bat egokitu zion Jauziak dantzatzeko erari, urrats zenbait antrexatak joz egiten erakutsiz. Era berri horrek arrakasta handia izan zuen gazteen artean Garazin".

Aurnagek gainera zera gaineratzen du: "Lekukotasun batzuen arabera badakigu Fauxtin Bentaberrik aski ongi menperatzen zituela Xiberoko dantzen teknika berri horiek eta noizean behinka bere etxean iragaiten ziren jauzi ensaioetan frisat lehiaketak egiten zituztela".

Bestalde, sistemari buruz diozunari lotuta, Aurnagek zera dio: "Dantza irakaskuntzaren aldetik eta dantzari zahar batzuk diotenez Fauxtinen usaia zen lehenik jauziak urrats ximplez erakustea eta hau ongi menperatua zelarik antrexaten sartzea".

Amparo Sevillak marrazten duen ibilbidearekin oso identifikatuta sentitu naiz elkarrizketa hau irakurri dudanean. Eta iruditu zait gure inguruan ere antzeko ibilbidea egin dutela zenbaitek. Hau da, dantzaren eremu akademiko eta eszeniko batetik abiatuta tokian tokiko tradizio bizietara iristean, teknika eta ikuskizunarekiko interesa gutxitzea eta horren ordez dantzaren arima foko handietatik kanpo dauden dantzariengan aurkitzea. Ni, nire buruarekin konturatzen naiz, ikuskizunaren mundutik gertu jarraitu arren, ikuskizunaren munduak gero eta gutxiago kilikatzen nauela, eta ostera, pretensiorik gabeko tokian tokiko dantza xume baina arimadunek hunkitzen nautela.

Josu Garate-k aipatu dit ez dela antzematen urratsak markatzen dituzten. Halaxe da, ez zituzten markatzen, beraz, jauziak buruz zekizkiten denek.

Oporretan Biarnon, Laruns-en dantza-jauziak ikusteko aukera izan dugu, eta Biarnoko jauzietan ohikoak izaten diren artazi edo ostikoak ikustean Piarres Adamen haixturrekin gogoratu naiz. Ez ote du horrekin lotura gehiago Zuberoakoekin baino?

"haiztur"ak aipatzen dituenean, urrats bakoitza bukatzean egin ohi den "korta" mugimenduaz ari ote da? Hala balitz modu polita da hori izendatzeko! Gaur egur erabiltzen ote da? Edo idazlearen burutazioa izan da?

60 jaialdi, euskal kultur sarea osatzen dutenak, antzerkia, dantza, zinea, literatura, musika... kultura mugiarazten dutenak, diru-laguntzari gabe utzi ditu Jaurlaritzak eta gainera antolatzen hasi aurretik laguntzarik ez zela izango jakinarazi gabe. Donostia2016-ren albo-kalteak dira hauek? Baina orduan, zertarako da Donostia2016 horren eraginez kultura sarea deusesten bada???