Mila esker egindako lan honengatik Anartz. Argazki horietako batzuk gordeta genituen, zuk hain ongi deskribatu diezun testuingururik gabe ateratzeak nahasmena eragin zezakeela pentsatua, eta zuk dena egin duzu orain, zuzen eta argi, argazki sorta osatu, datak, tokiak, taldeak eta ekitaldiak identifikatu, eta batez ere, zer girotan izan zen argitu, ezer zuritzeko asmorik gabe, baina gauzak dagozkien testuinguruan kokatuz.

Eta eskerrik asko zuri ere Xabier, Zarauzko Folklorearen izenburupean euskal folkloreaz egin zenuten azterketa bikain horretan testuinguru hori ere jaso zenutela gogoraraztearren. Erreferentziazko lana izan zen, etengabe baliatzen duguna dokumentantzeko eta orain ere guztiz baliagarri gertatzen dena.

Eta behin meloi hau irekita, orain agertutako irudiekin batera gordeta ditugun beste batzuk ere agertzeko unea izan liteke. 1939an, Jose Lorenzo Pujana gidari dela, Donostian, Konstituzio plazan egindako dantza-ekitaldi baten hiru argazki hauek, Pascual Marinen funtsekoak hauek ere.

https://dantzan.eus/[…]/donostia-1939-konstituzio-plazan-dantzak-001

https://dantzan.eus/[…]/donostia-1939-konstituzio-plazan-dantzak-002

https://dantzan.eus/[…]/donostia-1939-konstituzio-plazan-dantzak-003

Bigarren argazkian, eskuma aldera San Joan festarako Konstituzio Plazan jarri ohi den arbola ikusteak pentsa-arazten dit festa hori ez bada horren inguruan izan zitekeela. Pujanaren joera karlista ezaguna da, baina dantzari taldearen, ekitaldiaren eta ospakizunaren nondik norakoak, alegia, testuingurua ezezagunak zaizkit niri behintzat.

Genero-bazterketa argia da hemen agertzen dena eta eskerrak eman nahi dizkizu(e)t salaketa hau egin eta ezagutzera emateagatik, horren inguruko kontzientzia zabaltzen lagunduz. Nire elkartasun eta babes osoa adierazi nahi dizu(e)t.

"Argazki perfektua zuriz eta gorriz jantzitako gizonezko dantzari batek osatzen du" esaldian "gizonezko" kategoria ezabatzea izan behar da helburua eta "zuriz eta gorriz jantzitako dantzari" baten ideia nagusitzea, dantzariaren generoa kontuan hartu gabe. Hain zuzen, "Genero-identitatea euskal dantza tradizionalaren eraikuntzan" lanean bada atal bat janzkera zuria eta dantzaren arteko lotura estua agerian jartzen duena eta emakumeek ere argazki hori gorpuzten zutela agertzen duena. Horren inguruan gogoeta egitea dagokigula uste dut, aurreskua genero gabeko dantza dela aldarrikatzearekin batera, janzkera zuri eta gorriak ere generorik ez duela agerian jarriz.

Bai, niri Venezuelako musikari bat gogorarazi dit. Euskal Herrian lehen emanaldia eskaini zuenean zur eta lur geratu zela esaten zidan, beraiek jotzen eta jendea geldi, musikariei begira. Musikariek elkarri begiratzen zieten esanez bezala "Baina zer gertatzen zaie hauei? Zergatik daude guri begira? Zergatik ez dute dantzatzen? Utzi begiratzeari eta hasi dantzan!"

Dantzari bikaina, pertsona atsegin eta alaia. Doluminak familia eta lagunei.

Pandemiak kaltetutako kulturgileei Jaurlaritzak eskainitako diru-laguntzekin gertatut dena oso adierazgarria da guzti honekin lotuta. Berrian erreportajeak dioenez EJk 4,5 miloi zituen kulturgileei banatzeko eta 845.000 banatu ziren. Tartean Igor Calonge dantzariaren testigantza, bere jardueraren epigrafe ditxosoaren ondorioz geratu dela diru-laguntzarik gabe:
https://www.berria.eus/pape[…]gutxi-batzuen-aringarri.htm

Eskerrik asko Anartz bukaera tristeko historia eder hau ekartzeagatik. Euskal dantza taldeak hain lotuta eta gutxietsita dauden garaiotan, ekonomia, migrazioa, kultura-txokea, urbanismoa, deserria, artikulazio soziala, kultura eta herrigintza batzen dituen historia hunkigarria josi duzu. Hain zuzen Isabel Fernández Delgadok gorpuzten duen historia, beste hainbat dantzari eta dantzazale anonimorekin batera. Murtzian jaio eta ia 40 urtez Santurtzin euskal dantza sustatzen. Nola lagundu duen euskal @dantzan aritzeak euskal kultura sustatzen eta herria egiten! Eta ze mespretxu sufritu dituzten euskara faltan zutelako eta azken garaiotan folklorea gutxietsi delako, eta hori guztia baimendu dugulako.

Aupa Lide! Oso ezagunak ez badira ere, hainbat eremutan mantendu dira aurreskuan sokan. Batez ere testuinguru erritualetan, baina tarteka protokolo batzuetan ere egiten dira. Gure taldean, bi erritualetan, eta baita bestelako protokolo zein ezkontzetan ere sokan ateratzen dugu aurreskua. Hain zuzen gai honen inguruan aritu ginen orain urtebete "Ez dago aurreskurik sokarik gabe" izeneko puntapio honetan:
https://dantzan.eus/[…]/ez-dago-aurreskurik-sokarik-gabe

Eskerrik asko Aritz eta Xabier zuen erantzunengatik. Gerrilla eta basamortua, baduzue metaforarik errealitate gordinari aurre egiteko! Basamortuan predikatzen nabilen sentipena izaten dut maiz, bai! Kar, kar, kar. Eta gerrillarako prest, hori beti. Ez dakit birusak harrapatuko gaituen, baina hori gertatzen bada, harrapatu gaitzala dantzan, horrek esan nahiko baitu zoriontsu harrapatzen gaituela eta dantzaren bizi-poz izango dugula erasoari aurre egiteko defentsarik onena.

Dantzaren-munduan zailtasun gutxi bagenituen lehen, oraingo hau benetan latza gertatzen ari da. Okerrena zer egin dezakegun eta zer ez, hori argitzeko ezintasuna da. Gu ere halaxe sentitzen gara Iker, erabat babesgabe. Buletinak eta arauak irakurtzen, beste alorretan zer eta nola egiten duten etengabe begiratzen... Jaurlaritzaren Kulturaren Euskal Kontseiluan eskaera zehatza egin nuen honetaz, baina jasotako erantzuna arauen erreferentziak ziren. Horietan, Patxik esan bezala, ez dago gure jarduera motara begirako agindu argirik, eta hor gabiltza, zein arlotako jarraibideak aplikatu behar ditugun asmatu nahian.

Gure taldearen, Kezkaren, ohiko entsegu-tokiak, kultur etxe batean dagoen dantza-gelak, 135 m2 ditu eta aforoa mugatzerakoan bertan gehienez 14 laguneko sartzeko muga du orain. Martxa normalean izaten dira egunak 14 baino gutxiago elkartzen garenak, baina hortik gorako egunak izaten dira gehienak. Toki handiago baten bila hasi gara, eta beste hainbatetan egin izan dugun moduan eskoletara jo dugu. Baina EAEko eskoletan, Hezkuntza sailak ezarrita araubidearen arabera debekatuta daude une honetan eskolaz kanpoko jarduerak.

Denok ohartzen gara honek faktura handia ekarriko diola dantzari. Kontaktuak saihestu eta distantziak zaindu behar badira ezin normalki egiten ditugun hainbat dantza egin. Musukoak erabili behar badira hainbat dantzarik nahiago du oraingoz dantzara ez etortzea, egun osoan eskolan edo lanean musukoarekin nekatuta, nork bere gozamenerako tartean deserosotasun hori ez baita erraz liseritzekoa.

Konfinamendua hasi zenetik, online saiakera gora-beheratsu eta bideo-grabazio maskaratua izan dira jarduera bakarrak, eta orain entsegu erregularrak berrartzerik ez baditugu taldea desagertze bidean jarri liteke. Beraz, hemen gaude, entseguetarako gela handiago bat alokatzen, dantzatu dezakegun errepertorioa aztertzen eta hautatzen, eta musukoekin dantza egitea posible dela gure buruak konbentzitzen. Eta barrenak husteaz gainera ea gure egoeran zaudeten beste guztien berri izan, eta elkarrengandik ikasi eta indarrak batzeko itxaropenez.

Mila esker informazio bilketa eta gogoeta hauek guztiak partekatzeagatik Ihitz!


> "gizon baten historia kontatzeko haütüa egin badü herriak, zentako düdarik ez den pausatzen süjet horren interpretatzailea emazte bat izan zedin hura bada aktürretan hoberena"


Oso argigarria da norabide bakarreko trabestismoaren tabua: gizonak emazte jantzi daitezke edozein rol jokatzeko, baina emazteak beti emazte jantzi behar dira. Pastoraletan trabestismoa sistematikoa izan den, gizonak sujeta izan diren bitartean. Gizonezkoek emakume rolak jokatzea guztiz onartua izan da (bai pastoraletan, bai maskaradetan), baina kontrako norabidean, emakume batek gizonezko rola jokatzea tabua da.

Azpimarratzekoa da tabu hori berria dela. Emazteek osoki emandako pastoraletan gizonezko paperak emazteek jokatuko zituzten. Historian ere badira hainbat testigantza. Antzerki erlijiotsuetan, ohikoa zen neskek jokatzea mutilen papera, Jesus-en papera egiteko adibidez. Balletaren historian ere badira adibide ederrak: Fanny Elssler ballet dantzaria gizonezko paperetan aritzen zen maiz, bere ahizpa Teresak emakumearen rola jokatzen zuelarik. XIX. mendeko Europako dantzari famatuenatarikoak izan ziren.

Gaur egungo antzerkian, baita antzerki formalean, klasikoan ere, tarteka gertatzen da emakume batek gizonezko sujeta jokatzea, emakume baino lehen aktorea baita, eta beraz, sujeta hori jokatzeko aktore egokiena berori dela iritzita. Martxoaren 11n, konfinamendua hasi aurreko azken astean, antzerkia izan nintzen Eibarren. Shakespearen lan bikain bat, King Lear, Atalaya konpainia espainiarrak aurkeztu zuen Coliseo antzokian. Testu ederra bada, interpretazioa eta eszenaratzea halaxe izan ziren. Aktoreak apartak ziren eta guztietan distiratsuena Lear erregea bera, emazte batek jokatua, Carmen Gallardok.
https://www.youtube.com/watch?v=de13zKUk0Ig
Kritikak Atalaya konpainiaren lana goraipatu du eta guztiz egokitzat jo du Carmen Gallardok jokatzea Lear erregearen papera, bera baita Andaluziako aktore onenetarikoa:
https://www.todosalteatro.com/[…]/

Antzerkia (eta dantza) antzezpena da, eta antzezteko jokalariak ez du sujeta bera izan beharrik, sujeta antzeztu egin behar du, ez sujeta izan. Erregea antzezteko erret familiakoa izan behar; gaiztoa jokatu dezake zintzoak eta berritsua ixilak, eta beraz, sujetean generoa markatua denean (ez baita beti beharrezkoa!) emakumearena jokatu dezake gizonak eta gizonarena jokatu emazteak.