Halaxe da, bai, Xabier. Askatasuna ulertzeko modu neoliberalaren tranpa da. Zer gustatu behar zaigun erabakita dago eta nork bere gustuko jarduerak hautatzen dituela sinestea ilusokeria galanta da. Hegoaldean futbolarekin txoratuta dauden 10etik 9 rugbiarekin maiteminduta leudeke 100-150 km ipar-ekialderago jaioz gero.

Euskararekin egiten duzun analogia guztiz balekoa da. Euskaraz aritzea gaur egun ez da bere kasa gertatzen, jarrera aktiboa eta irmoa eskatzen du. Euria, haizea eta eguzkia, denak erdaraz dabiltza. Pentsatzea libreki hautatzen dela zein hizkuntzatan gabiltzan samurrago, gozoago, gustorago, askeago... libertatea kontzeptuaren manipulazio tranpatia da.

Gaur eta hemen euskal dantza gustatzea ez-ohikoa da emakumeentzat eta ia-ezinezkoa gizonezkoentzat. Futbola eta euskal dantzaren artean askatasunez hautatzen dugula pentsatzea, egunotan euriteek hazita dakarten errekan behera ala gora gusturago nola igeri egin libreki eta inpartzialki erabaki dezakegula pentsatzea modukoa da.

Ana Urkizaren artikulua: https://www.noticiasdenavarra.com/[…]/azken-eskualduna-7417389.html

Gai horren inguruan Aritz Ibañez-ek egindako ekarpena, "Euskararen zinta-dantza: euskal dantza, euskara eta komunitatea txirikordatuz": https://dantzan.eus/kidea/aritz/euskararen-zinta-dantza

Lan horren inguruko Aritzen aurkezpena bideoan: https://dantzan.eus/bideoak/euskararen-zinta-dantza

Adierazpen formak (euskara, dantza, kantua...) eta komunitatea (euskaldunak?) biak gaude kinka larrian, ezin bestela, elkarlotuta baikaude, komunitateak erreproduzitzen ditu adierazpen formak eta jardun horiek trinkotu eta biziarazten dute komunitatea.

Hezkuntza arautuak ez du salbatuko ez euskara, ez kantua, ez dantza. Komunitateak iraun-araziko ditu baldin eta festa egiteko zein negar egiteko baliatzen baditu. Gabe tresna horien ezagutza transmititzea hezkuntza arautuak parte hartu gabe (eta are gehiago, bizkar emanda) ezinezkoa izango da nire ustez.

Euskara hezkuntza arautuan sartuta dago eta ikusten dugu horrek ez duela salbatuko. Baina hor egongo ez balitz orduan bai batere aukerarik ez lukeela izango. Kantua eta dantza orain arte komunitateak (edo horren zati txiki batek) eutsi ditu, baina ahitzen ari den seinale argiak ematen ari da.

Mila esker Xabier, bai azken kronika eder honengatik, bai Mexicotik urte osoz eskainitako kronika sorta harrigarriarengatik. Ez nintzen konziente zenbat giza-talde, kultura, hizkuntza eta errito dagoen Mexicon "konkistadoreen" kultura eta hizkuntzaren kerizpean dirautenak. Ez eta zer nolako errito eta ohitura berezi, eta aldi berean Europakookin antzekotasunak dituztenak, ospatzen dituzten.

"Daukat kanpoko azturen ezagutzeak gurearen hobeki ulertzeko molde bat dela. Bertzea beti ispilu." idatzi duzu azken ahapaldian, eta bai, niretzat ere hala balio du, munduaren beste puntara begiratuta ere beti gurea ageri da espiluan.

Zinez mundu ezezaguna gure kultura globalizatu eta homogeneotik aparte irauten duena. Poz handia da hori, eta arrangura ere aldi berean, gure kultura globalizazio deritzon, baina kolonizazio kultura den horretan zer nolako abiaduran murgiltzen eta diluitzen ari den ikusita. Kultura isolatu horien kemena ere miresgarri zait: "ez dugu festa saltzen, partekatu egiten dugu". Biba zuek. Eta Esker mila zuri Xabier, hain urrun joan eta zure jakinmin nekaezinarekin espilu harrigarria atontzen hartutako lanengatik.

Ene ba. Bada mundu oso bat gure begiek ikusten duten horren ezkutuan. Guaquitepec-era iristeko bidea eta tseltal hizkuntzan bizi den kultura horren errito eta ohiturak harrigarriak dira goitik behera. A ze bizipen harrigarriak Xabier. Baduzu jakintza eta kemena haien berri izan eta haiengana iristeko hiri-bizitza eta jakintzetako erosotasunak atzean utzita. Muturreko kirola, bai horixe! Sabela osorik ekarri zenuen bueltan? Mila esker esperientzia horiek umore eta jakintzarekin partekatzeagatik.

Ene ba, a ze bidaia harrigarria eta jakingarria oparitu diguzun orain ere Xabier. Dantza kontu soil zirudiena antropologia, soziologia, ekonomia, erlijioa eta funtsean, politika dela hain zuzen ere, politika dela dantza hasi eta buka.

Zortzi orduz dantzan aritzen direla irakurrita gogoratu ditu Oñatiko Korpus dantzariak hiru egunez nola aritzen diren behin eta berriz dantzan, 70-80 aldiz errepikatuz dantza nagusietako batzuk. Mendian hamaika orduz korrika ibiltzeko egungo modak badituela dantza maratoietan bere aurrekariak?

Jesuitek beraien eskolen bidez dantza munduan zabaldu zutela ezaguna bada ere, agian ez diegu horrenbeste begiratu fraide dominikoek ebanjelizazio tresna modura erabilitakoari. Orain, tokikoen erlijioak desagerrarazteko erabilitako mairu eta kristauen pastoralak ez ote dira bihurtu sinesmen horiek eusteko tresna?

Ze harrigarria den Moctezuma dantzan jartzea hainbeste mende berantago. Europara ere ekarri zituzten XVII. mendean haren irudira egindako dantzak. 1693an Juan Antonio de Castro dantzari beltzak arrakasta handia eskuratu zuen Sevillan Moctezuma izeneko dantza eskainiz. 330 urte berantago bizirik dirau Moctezumak dantzarien oinetan.

Otsagiko bobo edo Guardiako katximorroen lehengusuak, Nafar erriberako paloteadoen testu errimatuen parekoak, eta zein eder eta bizi Doña Marina eta Malinchen jota dantza! Lesakako ziharkoakoa ikusteko etorri beharko gara hurrengoan Teotitlanera eta dantzaren irakaskuntza zorrotz hori ere behatu hincado, picado eta sobrepasaren ikasteko.

Mila esker Xabier!

Tradizioen patrimonializazioaz eta identitatea elikatzen duten osagai kulturalen merkantilizazioaz Jean eta John Comaroff-ek (2009) idatzitakoak etorri zaizkit gogora hegalarien profesionalizazioa eta merkaturatzeaz irakurrita. Identitatearen industriaz mintzatzen dira eta nola zenbaitetan kulturaren salmentak ordezkatu duen lanaren salmenta.

Interesgarria da halaber betaurreko horiek gure zilborrera begira jartzea eta gogoratzea ez dugula oraindik ikuspegi ekonomikotik aztertu gure euskalduntasuna eraikitzeko gako izan diren hainbat ikur, hala nola Etxahun-Iruri, Maurizia ala Jose Lorenzo Pujana.

Papantlako hegalariek behinola txapela gorriarekin hegal egin zutela jakinda ezin dugu aldarrikatu erritoan euskaldunok badugula ere partea eta souvenirrak saldu?

Hainbat herritan euskal dantza gainbeheran sentitzen dugun garaiotan harrigarria gertatzen zaigu beste zenbait herritan, Oñatin hala-nola, zein osasuntsu eta oparo ari diren euskal dantzan. Horren atzean hainbatetan baldintza eta giro bereziak azpimarratzen dira: bakandutako herria, dantza-tradizio handikoa eta festa distiratsu bat duena, errepertorio zoragarri bat eta urte askotako lan sistematikoa, zuzendaritza zorrotz eta lantalde zabala tarteko direla. Baina Dantzan Ikasi topaketetan Maite Irizarrek beste zenbait gako agerian jarri zizkigun moduan oraingo Amaiurren kronika xehe honek beste zenbait gako bistarazi ditu. Aurretik aipatutakoekin bateragarri ezezik, osagarri direnak, alegia, elkar elikatzen dutela. Guzti hori kontuan hartu beharrekoa gertatzen da Oñatiko mirakulua izendatu dezakeguna azaltzeko orduan.

Arrakastaz hil deitzen zaio horri. Bueno, hil agian gogorregia da, baina tira, zauritu... Niri espazio publikoaren tira-bira bizi hori asko gustatzen zait, dantzariak jende artean tokia egin nahian. Tentsio hori. Baina argi dago batzuetan tentsio hori gatazka bihurtu eta dantzarako espaziorik gabe geratzen garela, beraz, horrelakoen aurrean neurriak hartu behar.

Dantzarako espazioen mugatzeak baditu bere ertzak. Garai batean kolore horiko hesi zatar batzuk jartzen zizkiguten zenbait udalek. Elgoibarko Jose Inazio Sarasuari ikasi genion horrelako hesi itsusiekin inguratzen gaituztenean oiloak kaiolan dirudigula eta badirela beste hainbat modu eremuak mugatzeko hesitu gabe: aulkiak, zintak, sokak, e.a. Tokiaren arabera batzuk egokiagoak dira besteak baino, hemen guk erabilitako hiru adibide:

Aulkiek, adibidez, ez dute balio toki guztietarako, baina posible denean oso ondo funtzionatzen dute. Batetik espazioa mugatzen dute, aulkien mugatik barrura ez delako sartzen jendea. Bestetik, zutik baino jende gehiagok ikusi dezake, lehen lerro osoa altura baxuagoak kokatzen baitu, beraz, eseritakoen atzean dagoen bigarren lerro osoa ikusteko lehen lerroan moduan dago. Gainera, eseritako lehen ikusle lerroa eroso dago eta adinekoek eta zutik luzaz egoteko arazoak dituztenek eskertzen dute hori. Bisualki ere polita da publikoak dantzarien fondo egiten duela maila desberdinetako aurpegiekin, batzuk beherago eta besteak gorago eta horrek berotasuna ematen dio dantzariari.

Beste batzuetan lurrean zinta bat jarriz (pegatuz) mugatu daiteke espazioa. Zintaren kolorea lurraren arabera eta mugari eman nahi zaion ikusgarritasunaren arabera hautatu daiteke. Zuria nahiko argi ikusten da normalean, baina zerbait diskretuagoa ere izan daiteke kolore ilunago batekin. Zintarekin bi perimetro markatu daitezke. Bata dantzariek erabiliko dutena eta bestea publikoak zeharkatu beharko ez lukeena eta bien artean metro bat edo bi (tokiaren arabera) utzi daitezke.

Sokari dagokionez, badaude pibote batzuk sokekin lotu daitezkeenak espazio bat mugatzeko erabiltzen direnak. Piboterik gabe ere, golfean erabiltzen den estilora, jendeari soka eman eta ikusle batzuri beraien txokoan tinko izateko eskatuz egin daiteke. Hau ere tokiaren eta ekitaldiaren arabera, baina jende asko biltzen den okasioetarako hau ez zait iruditzen oso eraginkorra izaten denik, jendea gainera etortzen denean soka ez baita ikusten eta jendeak bultza eta bultza egiten du, soka berarekin aurrera eramanez.

Ostiral honetan, Dantzaren Nazioarteko Eguna ospatzeko lehen biak erabiliko ditugu. Bost espazio antolatuko ditugu dantzarako eta bitan aulkiak jarriko ditugu, beste bitan harmailak daude eta ez dago espazio mugatu beharrik eta hirugarrenean harmailak izan arren plazaren beste ertzak aulkiekin mugatuko ditugu.

Elkarlana beharrezkoa da, zalantzarik gabe. Eta honakoa hau horrela ulertzen dut. Gure bidean agertzen zaizkigun zalantzak publikoki agertu eta bidegurutzeetan egiten ditugun hautuak azaltzea ezinbestekoa da hizkuntzalariek dantzarion ibilbideak ezagutu ditzaten eta hiztegietan egiten dituzten okerrak zuzentzeko aukera izan dezaten.