Izurriaz babestu izana eskertzeko abiatu zen errituala errepikatu da Deban; ea oraingo izurri honen aurrean ere laguntzen duen. Ezpata-dantza dantzatu dute Debarren Egunean Gure Kai dantza taldeak eta Kalez Kale txistulari taldeak San Roke ermitan. XVI. mendean izurrite bati aurre egin nahian Debako harresiak itxi zituzten merkatari eta erromesentzat. Horiek Artzabal auzora bideratzen zituzten. Auzokideak gaixotasunagatik beldurrez eta kezkatuta promes egin zuten urtero San Rokeren irudia urtero prozesioan aterako zutela beraien burua babes zezan. Ordutik abuztuaren 16an prozesioan igotzen dira ermitara santuarekin eta ezpata-dantzariek laguntzen diete. Debarren Egunean ere dantzatzen dute ezpata-dantza. Coronobirusa dela eta aurtengo festa berezia izan da. Ezpata-dantzaren erritua bete ahal izan da, baina bideo bidez. Dantzariak maskara eta eskularruak jantzita grabatu dute ezpata-dantza eta erritua izan ohi den orduan, igande goizean argitaratu da ezpata-dantza sareetan. Irudiak: Gure Kai. Debarren Eguna, San Roke ezpata-dantza, 2020-05-18.

Markina-Xemeingo 1977ko Zerutxu dantza taldearen entseguetako irudiak ikus ditzakegu bideo honetan. Felipe Amutxastegi eta Mertxe ageri dira dantza-irakasle lanetan. Beroketak, dantzari-dantzako urratsak, arin-arina edota gorularien-dantzak erakusten ageri dira Felipe eta Mertxe Markina-Xemeingo neska-mutikoei. Manuel Garrido Palacios ageri da Felipe eta Mertxe elkarrizketatzen. TVEn Raices programa zuzendu zuen Garrido Palaciosek 1972 eta 1982 bitartean. Haurrekin jolasean hasten direla kontatzen dute Mertxek eta Felipek erritmoa barnera dezaten lehendabizi. Dantzak eta euskara mantentzea dela beraien helburua diote. 110 ikasle inguru dituzte eta egunero entseatzen dute talde ezberdinek 19:00-22:00. Badute transmisioaren eta dantzak irakasleen erreleboaren inguruko kezka, baina itxaropena dute dantzari gazteak handitzen direnean beraiek ere helduko diotela taldeari. Tokian tokiko dantzen ikasketan eta herrien arteko elkartrukea oinarritzen direla diote. Amaitzeko, mutikoek  zahagi-dantza dantzatzen dute. Irudiak: Raices, RTVE. Zerutxu dantza taldea, Markina-Xemein, 1977.

Gerratik ihesi, 4000 ume Euskal Herritik Ingalaterrara erbesteratu ziren 1937. urtean. Southamptonen lehorreratu zen Santurtzitik umez beteta abiatutako Habana itsasontzia eta kanpamendutan antolatu zituzten. Erbesteratuen kanpamendu horietan euskal umeek egindako dantza emanaldietako bat ikus daiteke irudiotan. Poxpolin eta ezpata-dantzariak ageri dira, kalejiran lehenengo eta agintariena eta zinta-dantza eginez gero. Bizitokitzat izan zituzten dendak ikus daitezke dantzarien atzekaldean. Ume horietako askok ez zuen berriz beren jatorrizko familiekin elkartzerik izan eta Britainia Handian bizi izan ziren. The Basque Children bezala ezagutu izan dituzte. Gerrako euskal umeak erbestean dantzan, Filmoteca española, 1938-39 inguruan.

Bi makila lurrean gurutzatuta jarri eta horien inguruan saltoka eta dantzan bere abileziak erakusten ditu dantzariak txakolin-dantzan. Irri-dantza edo joko-dantza hau tabernan edota familia giroan dantzatu izan da askotan, nahiko modu espontaneoan gehienetan. Oinekin makilak ez ukitzea da erronka. Euskal Herrian hainbat aldera ezagutzen dira eta Oier Araolazak Bizkaian jasotako bi konpla erabiliz dantzatu du adibide bat. Zuberoako makil-dantza ikus dezakegu, Barkoxen 1963an Jean Michel Guilcherrek grabatutako irudiak eta bere alaba Mone Guilcherrek 2006an aurkeztuak. Euskal Herrian ez ezik Europako beste hainbat lekutan ere bada makila edo ezpaten inguruan dantzan jolasean aritzeko ohitura. Bideo honetan txakolin eta bere familiako hainbat dantza jaso ditugu. Bielorrusian Taukachykee deitzen diote txakolin-dantzari. Zuberoan bezala, haurrek ere dantzatzen dute txakolin Ingalaterrako Canterburyn, baina badirudi makilen inguruan beharrean ezpaten inguruan dabiltzala. Finlandiako makila-dantzan musika azkartuz urratsak konplikatzen dituzte eta Eskozian ere ezpatekin osatzen dute gurutzea. Juan Antonio Urbeltzi esker eskuratu genituen 1920ko hamarkadan Frantisek Pospisilek grabatutako azken irudi horiek. Irudiak: Jean Michel Guilcher, Claude Monbailly, Dancilla, Giovanni Labate, Chris Brady, Robin Bailey, Frantisek Pospisil. Txakolin-dantza Europan zehar, 2020-05-12.