Bideoak

Guilcher 02 Iruri 1962 Allandu Bordazarre Etxahun

Honako irudiak Zuberoako Iruri herrian grabatuak izan dira 1962an. Hemen Arnaud/Allandu Bordazarre ikusi daiteke. Hura Pierre Bordazarren semea da. Azken hori, Etxahun-Iruri izenarekin ezaguna den musikari eta koplari handia da. Helène eta Jean-Michel Guilcher-ek haien ikerketa Zuberoan egin zutenean, Etxahun etxetik pasatzea ezin saihestua zen. Allandu Bordazarrek berak kontatu zidanez, ordu asko pasa zituzten han dantzaren inguruan hizketan, Etxahun aita semeekin. Guilcher-ek Zuberoako dantzen urrats eta puntuak ikertu nahian, bertan aurkitu zuen garai hartako dantzaririk onenetariko bat.

Lehenik jauzien urrats zenbait erakusten ditut Etxahun semeak. Aitzina pika edo Marianak dantzatzeko beharrezkoak diren urratsak kasu honetan: Aitzina pika (Luze eta jauzi), Sinple (edo/eta doble), Zeina, Ezker, Eskuin, Hirur Ezker (Guilcher-ek horrela izendatzen ditu). Bukatzeko ebats mutz urratsa erakusten du.

Horren ondoren puntu askoren demostrazioa egin zuen Allandu Bordazarrek. Horra nola Guilcher-ek izendatu zituen, seguruenik Etxahun aita-semeek emandako informazioak baliatuz:

01:47 Moucheté simple / Moucheté sept temps: Moucheté simplea edo "zazpi denborako moucheté" izenak puntu osoa izendatzen du. Hiru moucheté eta assemblé batez osatutako blokea. Puntu bakoitza lau denborakoa da eta bitan errepikatzen da, eskuinera lehenik eta gero ezkerrera, esaldi musikal osoa betetzeko. Lehenik aurretik eta gero atzetik ikusita grabatuta ikus dezakegu.

02:04 Tombé moucheté: Tombé, mucheté bat eta assemblé batez osatzen den puntua dugu hor. Lau denborakoa da eta simetriak eskatzen duen bezala eskuinera egin eta ezkerrera errepikatzen da. Guilcher-ek «tombé-moucheté llabür» izendatzen du bere liburuan. (La tradition de danse en Béarn et Pays Basque français - 340 orrialdea).

02:17 Moucheté Luzea: Tombé moucheté luzea da puntuaren izen egokia. Horrela izendatzen du Guilcher-ek. (La tradition de danse en Béarn et Pays Basque français - 341 orrialdea).

02:43 Pas français: Pas Français izenak puntu osoa izendatzen du zortzi denbora betetzen dituen joan eta etorriko mugimenduekin.

03:13 Pas français avec moucheté et ailes de Pigeon et retour du pas: Larraine puntua edo Pas français de Larrau. Guilcher-ek dionez, puntua Larraineko herrian asmatua (edo moldatu) izan zelako horrela izendatzen da. Birritan zortzi denborako mugimenduz osatzen den puntua da. Lehenik Pas français aitzina eginez hasten da (1-4 denborak), Moucheté-antrixat mugimenduarekin jarraituz (5-8 denborak). Ondorengo 8 denborak Pas français gibelera hasita, segida berdinarekin bururatzen da. (La tradition de danse en Béarn et Pays Basque français - 365 orrialdea).

04:15 Pas français trompé: Hemen ere puntu osoaren izena da, joan eta etorriarekin. Nahiz eta ez den irudietan agertzen pentsatzekoa da da puntu osoa errepikatu egin behar dela eta simetria ez dela derrigorrezkoa kasu honetan.

04:55 Pas de Bürgübürrü: Bürgübürrüren Puntua, ez da puntu soil bat, Satan-dantza oso bat baizik, AABB/AABB egiturarekin, beraz melodia bitan betetzen duen puntu segida da. Allandu Bordazarren maisua izan zen Batista Bürgübürrük (Jean-Baptiste Aguer Bürgübürrü 1904-1967) osatu zuen dantza hori. 1963an eman zen Zantxo Azkarra pastoralarentzat, Allandu Bordazarrek berriz egokitu zuela dio Guilcher-ek. (La tradition de danse en Béarn et Pays Basque français - 365-366 orrialdeak).

05:48 Pas français trompé brisé: Lehen aipatutako «pas français trompé» puntuaren aldaera bat dugu hor. Aurrerako mugimendua frijat bakunarekin bukatzen da kasu honetan (Brisé = frijat bakuna).

06:32 Tombé à gauche, brisé à droite et tombé avec brisé à gauche et à droite: Tombé eta frejat bakunaz osatzen den albotarako puntua da. Hemen, "a gauche", ezkerrera doala esan nahi du, kasu gehienetan eskuinera eramaten delako lehendabiziko mugimendua. Tombé sinplearekin egiten badu hasiera, frejat bakunarekin bukatzen den tombé-rekin egiten den aldera erakusten du dantzariak. 

08:10 Pas de Té: Berriro joan eta etorriaz osatzen den zortzi denborako puntua dugu hor. Dantzariak eskuineko hankarekin hasita birritan errepikatzen du.

09:01 Pas de Té avec Brisé: Pas de Té puntuaren aldaera da. Aurrerako mugimendua frejat bakunarekin bukatzen da kasu honetan.

09:53 Pas de Té avec double brisé au retour: Pas de Té-ren beste aldaera bat. Aurrerako mugimendua frejat bakunarekin egiten da hemen ere; atzerakoa, aldiz, frejat bakuna eta frejat doblearekin.

10:32 Fouetté brisé: Fouetté eta frejat bakunaz osatutako albotarako puntua da. Lau aldiz errepikatzen da eskuinera hasita. Guilcher-ek zehazten digu Barkoxen Frotté izendatzen dela. (La tradition de danse en Béarn et Pays Basque français - 350 orrialdea).

10:58 Brisés: Frejat bakunak

11:21 Frijat double: Hemen Frejat dobleak egiten ditu lehenik banan-bana (Bi denbora bakoitzak beraz bi frejat lau denboratan) eta gero segidan (hiru frejat lau denboratan).

10:02 Antrixatak ordinaires: Antrixata arruntak.

12:15 Antrixat Herrexta: Antrixat arruntaren aldaera bat.

12:28 Antrixat Aidin edo Luzea: Antrixat arruntaren beste aldaera bat.

12:38 Antrixatak Tombé: Albotarako puntu hori bi elementuz osatua da bere izenak dion bezala : Antrixata bat (1-2 denborak) baina assemblé gabe, esan nahi baitu bukaerako posiziotik pasa gabe. Gero tombé egiten du dantzariak (3-4 deborak), baina kasu honetan hanka batetik hasita. Azken mugimendu horri, Guilcher-ek jeté deitzen dio bere liburuan (La tradition de danse en Béarn et Pays Basque français - 319 orrialdea eta 337 orrialdea). 

12:50 Antrixatak (Guicher-ek "?" ikurra jartzen dut antrixatak izenaren atzetik beste xehetasunik gabe): Hemen ikusi daiteken puntua, fouetté antrixat dela erran daiteke dudarik gabe. Hala nola lehenago fouetté-brisé puntuaren hasiera eta ondotik antrixatak. Salbuespenik gabe, lau denborakoa da puntua eta lau aldiz errepikatzen da eskuinaldera hasita.

13:01Tombé Antrixatak: Lehen aipatutako antrixatak tombé puntuaz desberdintzen duena elementuen kokapena da. Hemen tombé urratsarekin hasita, entrexata segidan egiten ditu dantzariak.

13:13 Antrixatak Ancien: Guilcher-ek emandako izenak antrixatak egiteko lehengo molde bat dela edo puntu zahar bat (Ancien = Lehengo / Zahar). Baina xehetasun gehiagorik gabe, zein garaiko dantzatzeko moldeari erreferentzia egiten duen jakitea zaila da.

13:35 Tire bouchon: Itzulika egiten de urrats hori, ohituraz gabota dantzatzen baliatzen den puntua da. Gabotaz gain, dantzen konposizion sartu daiteke ere, lehen aipatu dugun Bürgübürrüren puntuan bezala adibidez. Bere liburuan Guilcher-ek Pirouette plane izenarekin dekribatzen du. (La tradition de danse en Béarn et Pays Basque français- 357 orrialdea).

14:00 Tire bouchon avec brisé et tombé brisé sur le coté et frijat: Aurretik aipatutako mugimendua baliatuz osatzen den puntua da. Bürgübürrüren Puntuan, azken sekuentzian (Bukaerako BB esaldiak) baliatzen den urrats berdina da.

14:12 Le Pas russe ou terre à terre en reculant /Le Pas russe ou terre à terre en avançant: Hemen Pas russe edo Farüja puntua aurrera eta atzera egiten du Allandu Bordaçarrek. Badirudi toki batzuetan terre-à-terre izenarekin ere bildu duela Guilcher-ek.

14:29 Le pas de Bourré: Urratsa birritan errepikaturik aurretik eta atzetik ikusi daiteke. Etxahunek Guilcher-i esan omen zion bere semeak ez zuela behar bezala egiten. 

14:41 Godalet-dantzarako puntuak: Bukatzeko, Godalet-dantzarako, beraz, baso inguruan egiten diren zenbait puntu erakusten ditu. Etxahun aita semeek Guilcher-i gogoratu zioten dantzariak gutxitan baso gainera igotzen direla, errazegia delako. Entzule onari, goraintzi!

Irudien azterketa eta testuaren erredakzioa: Jon Iruretagoyena - Maritzuli konpania.

Guilcher bilduma 002 Iruri 1962 Allandu Bordazarre Etxahun. Dantzan-en argitaratze data: 2025-10-28.