Zuberoako maskaradak urtez urte

Altzürüko gazteek emanen dituzte 2020ko maskaradak heldu den otsailaren 9tik aitzina. Memoriak hutsegiten ez badigu iaz Urdiñarbeko gazteek eman zituzten eta duela 2 urte Muskildikoek. Baina... duela 3 urte? Eta duela 4? Eta zein izan zen Altzürüküko gazteek maskaradak muntatu zituzten azken aldia? Galdera horien erantzunak bilatu nahi dituenak Dantzan webgune honen tripetan arakatzea du biderik onena, baina hamarkada batzuk atzera egin nahiko bagenu, gauza konplikatu egiten da. Beraz, urtez urte maskaradak zein herrik eman dituen zerrendatzea otu zaigu, norbaitendako lagungarri izan daitekeelakoan. 

Iturriak

Urtekako egutegi hau osatzeko, esan bezala, Dantzan-eko hemeroteka izan dugu ezinbesteko informazio iturri, bai eta beste hedabide batzuena ere: Berria, Euskaldunon Egunkaria eta Argia-renak, besteak beste. Beste zenbait argitalpenetan ere kuxkuxeatu dugu hala nola, Jean Mixel Bedaxagarren Aitzina Pika eta George Herelle-ren Les mascarades souletines liburuetan, Zuberoako pastoraletako hainbat liburuxketan, Sü Azia elkarteak argitaratutako Maskaradak liburuxkan, Dantzariak aldizkarietan, Euskalduna astekariaren hemerotekan, Bizkaia.eus-en irakurgai dagoen Kepa Fernandez Larrinoaren Mujer Ritual y Fiesta liburuan eta artikulu honetan eta Bilketa.eus-en gordetako François Fourquet-en beste liburu honetan ere.

Urtekari hau egitean hainbat gauzek deitu digute arreta eta horiek ere partekatuko ditugu zuekin beheraxeago, baina lehenik horratx Zuberoako maskaraden antolatzaileen zerrenda, urtez-urte.

Maskaraden urtekaria 

Hutsuneak

Datu interesgarri asko biltzea lortu badugu ere, konturatuko zineten zerrenda hutsunez betea dela. Horretarako bi arrazoi nagusi daude. Batetik, izan daiteke urte horretan ez zela maskaradarik izan, edo bestetik, ezin izan dugula lortu urte horri buruzko informazio zehatzik eta hartara ez dakigula maskaradarik izan ote zenez. Beraz, lehenbiziko eskea informazio xeheagoa izan dezakezuen lagunoi, zerrenda osatzen lagunduko?

Maskaradarik gabeko urteak

Hutsuneak hutsune —baina jakinda, hain zuzen, horiek gure ondorioak baldintza ditzaketela—, begi kolpe batez, hainbat kontuk deitu digute arreta. Denboran atzerago egin eta orduan eta zailago egin zaigu informazio zuzena lortzea. Horregatik ez dugu garbi hutsik agertzen diren urteetan maskaradarik izan ote zen ala ez. Alta, Allande Sokarros, Thierry Truffaut eta Kepa Fernandez Larrinoaren artikuluei esker egiaztatu ahal izan dugu, adibidez 1988 eta 1990 urteetan ez zela maskaradarik izan eta François Fourquet-en liburutik ondorioztatu dezakegu 1986an seguraski ere ez zirela egin, garai hartako maskaraden zerrendatze batean urte hartakoa saltatu egiten baitu. Hutsik agertzen diren gainontzeko datetan aldiz, ez dugu egiaztatzerik izan Zuberoan inauteririk izan zen ala ez. Bi Mundu Gerren garaiko etenaldiak (1914-1918 eta 1939-1945) azaltzen errazak dira. Bestetik, azpimarragarria iruditu zaigu, François Fourquet-ek bere liburuan dioen beste hau ere: "Après 1959, plusieurs années s'écoulent sans qu'on voie une seule mascarade dans toute la Soûle. La tradition paraît définitivement éteinte". Hau da, 1960ko hamarkadatik aitzina Zuberoako herritarrek nekez montatu ahal izan zutela maskaradarik maiztasunez. 

Ibilbide gora-beheratsua

Pentsatzen ahal dugu, beraz, XX. mendeko gainontzeko hamarkadetako beste zenbait hutsuneren arrazoia hori bera izan daitekeela, maskaradak plantan emateko bateko eta besteko zailtasunak, hain zuzen. Izan ere, egutegi(osatugabe)ak erakusten digun argazkitik zera ondoriozta genezake: maskaradak takadaka antolatu zituztela joandako mendeko zenbait garaitan. Herri batek ohitura berrabiarazi, beste herrietako gazteak ere animatu eta indarra hartzen zuen inauteriak —II. Mundu Gerraren ondotik, esaterako—. Horrenbeste, urte berean 2, 3 edo, areago, 5 herrik maskaradak aldi berean muntatzeraino. Baina hortik urte batzuetara ekimenak indarra galdu eta zenbait urte pasatzen ziren zikloa berriz abiatu arte, galtzeko arriskuan.

Zentzu horretan esanguratsua da 1974. urteko maskaradak Zuberoako Zohardia elkarteak antolatu izana, hango eta hemengo dantzari eta arizaleekin, indarrez ahul ziren inauteriei bultzada emateko asmoz. 

Suspertzea

Azken denboran maskaraden etorkizuna arriskuan egon ote litekeen behin baino gehiagotan aipatua izan bada ere, urtekari honen arabera ondoriozta dezakeguna da 1980tik aitzina maskaradek haien garairik egonkorrena bizi dutela azken 120 urtetan. Aktibitate handiagoko urteak izan badira ere, azken lau hamarkadetan 35 aldiz lortu dute zuberotar gazteek maskaradak abiatzeko aski lagun biltzea eta arazoak izan direnean —2012an kasu, bi urtez segidan maskaradak bertan behera geratzeko arriskua izan zenean— irtenbide burutsuak izan dituzte. Urte hartan, Santagraziko maskaradak bigarren urtez suspenditzeak ekar zezakeen etenaren arriskuaz oharturik, Zuberoako ikastoletako ikasle ohiek hartu zuten aste gutxitan maskaradak muntatzeko ardura. Arizale guzti-guztiak euskaldunak izan ziren urte hartan eta haien erabakiak argi uzten du maskaraden sokari jarraipena emateak Zuberoako gazte hoiendako zuen garrantzia.

Aitzindarietan aitzindariak

Halako zerrenda bat esku artera heldu eta lehen tentaldietako bat izaten da ikustea zein herrik eman duen maskaradarik gehien. Zuei gertatu zaizue? Bada guri bai. Beraz, zerrendaren arabera maskarada gutxien eman duen herritik hasi eta honakoa litzateke hurrenkera: Pagola (1), Astüe (1), Maule (2), Mithikile (1), Ozaze-Zühara (1), Sarrikota-gaina (1), Idauze-Mendi (2), Lexantzü (2), Santagrazi (2), Etxebarre (3), Zalgize-Iruri (3), Aloze (3), Montori (3), Gamere-Zihiga (4), Hauze (4), Ligi-Atherei (4), Larraine (5) Altzai-Lakarri (6), Eskiula (6), Sohüta-Hoki (8), Barkoxe (11), Urdiñarbe (10), Atharratze (11), and the winner is... Altzürükü 12rekin!!