Maskaradetan ikusmira handia sortzen duen dantza da honakoa, eta Zuberoatik kanpo ezagunena dena ere esaten atrebituko gara; godalet-dantzaz ari gara. Irudietan duzuena Pagolako aitzindariek lehen maskaradetan plazaraturikoa. Dantzariek beren dantza gaitasun eta abileziak erakusten dituzte basotik ahalik eta hurbilen, baina edalontzia bota gabe dantzatzeko ahaleginean. Godaletera dantzari gutxi batzuk bakarrik igotzen dira; zuberotarrek godaletaren inguruan eginiko puntuei gehiago erreparatzen diete basora igotzeari baino, zailtasuna urratsetan baitago.

Jean-Michel Guilcher-ek dioenez, hasiera batean lau aitzindarik dantzatzen zuten: txerreroak, gatuzainak, kantiniersak eta zamaltzainak. Egun entseinariak ere dantzatzen du, baina banderadun dantzaria bi mundu gerren arteko garaian hasi omen zen dantzan parte hartzen (1914-1918 eta 1939-1945). Aurten zazpi aitzindari aritu dira; entseinari Xabi Etxart, zamaltzain Xan Intxastoitxipi, txerrero Idoia Lekarotz eta Lore Teilagorri, gatuzain Klea Etxart eta Mattin Laskarai eta Kantiniersa Maika Bartaburu.

Irudiak: Amaiur Aristi. Pagolako maskaradak, Godalet-dantza, Pagola, 2024-01-21.

Maule-Lextarreko aitzindariek 2023ko lehen maskaradan dantzaturiko godalet-dantza. Ikusmira handienetakoa sortzen duen maskaradetako dantza da honakoa. Dantzariek euren abilezia erakusten dute urratsak edalontzi baten inguruan emanez, basotik ahalik eta hurbilen, baina ahal bada, basoa bota gabe. Manex asko dantzariak basora noiz igo zain egoten dira, baina aitzindari gutxi batzuk igotzen dira igotzekotan, zuberotarrek basora igotzeari baino garrantzia handiagoa ematen diote godaletera hurbiltzeari eta inguruan egiten diren puntuen zailtasunari, horrek eskatzen baitu abilezia. Marcel Bedaxagarri irakurrita, adineko zuberotarren arabera, Barkoxen asmatua da dantza; maskaraden ondorengo jai giroan, jolas moduan hasitakoa. Mutil gazte bat dantzan hasi omen zen basoren inguruan hainbat püntü edo urrats erakusten.

Zuberoan godalet-dantza deitzen zaio, baina Migel Angel Sagasetak beste zenbait izen ere jasoak ditu: Lapurdin Xinple deitua da doinu berarekin egiten den dantza-jauzia, Juan Antonio Urbeltzek eta Luis Dassancek Makean Kanboarrak deituriko jauziaren doinu bera litzetek, Zuberoan Zamalzain-dantza ere deitu izan zaio.

Jean-Michel Guilcher-ek dioenez, hasiera batean lau aitzindarik dantzatzen zuten: txerreroak, gatüzainak, kantiniersak eta zamaltzainak. Egun entseinariak ere dantzatzen du, baina banderadun dantzaria bi mundu gerren arteko garaian hasi omen zen dantzan parte hartzen (1914-1918 eta 1939-1945). Aurtengoan 11 aitzindari aritu dira. Leire Casamajou entseinariak ireki du basoaren bakarkako lanen bidea eta jarraian Marie Jauri eta Meva Etxeto txerreroak, Lucie Figueroa eta Oihana Idiart gatuzainak, Xantiana Bordaxar eta Marine Etxegoien kantiniersak, Bettan Jauri eta Fabrice Pinque zamaltzainak eta, azkenik, Jade Etxeberri eta Baxtian Ligetx entseinariak. Dantzari guztiek dantzatu ondoren, amaieran, zamaltzainak eta kantiniersak berriz aritu dira.

Guilcherren arabera, XVIII. mende osoan zehar arrakasta handiko kontradantza izan zen godalet-dantzan erabiltzen den melodia. La dragonne izenarekin azaltzen omen da 1729 inguruan, Jean Le Clerc-ek argitaratutako Kontradantza bilduman. Lehenagotik, XVII. mende erdialdeko bilduma batean ageri omen da Le dragons izenarekin eta 1657an L'amour malade balletean dantzatu omen zen. Garai hartan militar martxetan ere erabiltzen omen zen, Marche des dragons du Roy izenarekin jaso izan da kasu horietan.

Irudiak: Amaiur Aristi. Maule-Lextarreko maskaradak, godalet-dantza, Maule-Lextarre, 2023-01-15.

Atharratzeko Beñat Elgoienen dantza eskolako dantzariek Donostian eginiko Zuberoako dantzen emanaldia ikus dezakegu irudi hauetan. 1923an Donostiako II. Erakusketa Azoka antolatu zen egungo Mendeurren plazan. Irailaren 15etik 31ra bitartean egon zen zabalik eta irudi hauek bertakoak dira, irailaren 21ekoak, hain zuzen ere.

Dantzariak, bost aitzindari eta bi satanak, jendez inguratutako oholtza gainean ari dira dantzan. Izenburuak ageri dira irudiekin tartekatuta, baina askotan ez du bat egiten informazioak ondoren datozen irudiekin.

Tituluetan "Mascarada: Ibiltea. Marcha" iragartzen du, alegia, barrikadetara bidean egin ohi den ibilbideko urratsa, arribada izenarekin ere ezagutzen dena. Hala ere, lehen irudietan (00:05) bakarka ageri dira dantzariak, entseinaria lehenik eta satanetako bat ondoren. Irudiak hurrenkera aldatuta dutela dirudi eta beraz, bakarka ageri direnak barrikada haustea dantzatzen ari direla pentsa daiteke.

Ondoren (00:21) dantzari guztiak borobilean ageri dira, dantza-jauzi baten tankera duena egiten, lehenengo urraska eta ondorek jauzi handiagoak eskatzen dituzten urratsekin, beraz, izan liteke aitzina pika dantzatzea une horretan.

Tituluek iragartzen zuten "martxa" edo "ibiltea" izan daiteke aitzina pikaren ondoren (0:37) ikusten dena. Txerreroa aurretik dela arribadako puntuak dantzatzen ageri baitira dantzariak lerroan eta bata bestearen atzetik ordulariaren aurkako norabidean oholtza inguratzen. Isipu edo txerra daraman Txerreroaren ondotik Gathuzaina dator, artaziak behin eta berriz ireki eta batuz. Segidan datoz Kantiniersa, Zamaltzaina, bi Satan eta segizioa itxiz Enseinaria bandera dantzatuz. Behin oholtza inguratuta (1:08) Txerrero eta Gathuak barrikada hausteko puntuak elkarrekin dantzatzen hasiko dira, gainontzekoak atzean geldi geratzen diren bitartean.

Ondorengo (1:23) izenburuak “Mutxikonak dantza jaustia” iragartzen du, baina itxura du aurretik ageri Aitzina Pikaren irudi berberak, errepikatuta daudela hemen. Ostera, jarraian (1:39) ageri den izenburuak “Satan dantza” dio, baina jauzi bat dantzatzen ageri dira, eta izan liteke horixe izatea mutxikoak.

"Gabota" iragartzen du filmak (1:50) eta oraingoan badirudi bat datorrela titulua dantzarekin, itxura baitu gabota dantzatzen dutela zazpi dantzariek bi ilaratan kokatuta. Gabota borobilean ere ematen da, baina ohikoa lerroan egitea, batez ere, kasu honetan bezala dantzariak oholtzan direnean.

“Branle jaustia” adierazten du izenburuak (2:24), baina barrikadara arribatzeko paseoko irudiak dira ageri direnak berriz, eta segidan lerroan puntuak dantzatzen ageri dira aitzindarietako batzuk. Azkenik (2:44), "Godaleta dantza" aipatzen du tituluak eta godalet-dantza ageri dira dantzatzen dantzariak. Borobilean daude antolatuta eta erdian godaleta edo edalontzia ikus daiteke. Lau aitzindari klasikoak ageri dira godaletaren inguruan dantzan: Zamalzaina, Txerreroa, Gathuzaina eta Kantiniersa ageri dira. XX. mendean zehar Enseinaria aitzindarien artean ikustera ohitura bagara ere, garai batean ez zen aitzindarien artean sartzen. Edalontziaren inguruan Txerreroaren azken jauzia ikusten da eta Gathuzainak egingo dituen urratsetako batzukin bukatzen da filma.

Eusko Ikusgayak

Irudiok Manuel Intxaustik Eusko Ikaskuntzarentzat 20ko hamarkadan filmatutako Eusko Ikusgayak bilduman jasota daude. Euskal zinemaren aitzindarietakoa izan zen Manuel Intxausti. 1923 eta 1928 bitartean Euskal Herrian batera eta bestera ibili zen kamera hartuta euskaldunen ohiturak eta dantzak filmatzen, eta horri esker honelako altxor zoragarriak ditugu eskura. Hona orain arte argitaratu ditugun zatiak:

• Eusko Ikusgayak 01 Berriz: Dantzari-dantza 1923-1928
• Eusko Ikusgayak 02 Donostia: Ezpata-dantza 1923-1928
• Eusko Ikusgayak 03 Zumarraga: Ezpata-dantza 1923-30
• Eusko Ikusgayak 04 Donostia: Gipuzkoar aurreskulariak 1923
• Eusko Ikusgayak 05 Donostia: Gizon-dantza 1923-1928
• Eusko Ikusgayak 06 Zumarraga: Aurreskua 1923-28
• Eusko Ikusgayak 07 Lekaroz: Zazpi jauzi 1923
• Eusko IKusgayak 08 Lekaroz: esku-dantza 1923
• Eusko Ikusgayak 09 Lekaroz: Katadera-dantza 1923
• Eusko Ikusgayak 10 Lekaroz 1923 soka-dantza
• Eusko Ikusgayak 11 Doneztebe: Trapatan 1923-1930
• Eusko Ikusgayak 12 Maskaradetako dantzak 1923
• Eusko Ikusgayak 13 Donostia: Trikitixa dantzariak 1923
• Eusko Ikusgayak 14: Otsagabia 1924
• Eusko Ikusgayak 15: Arizkun 1923

Ikerfolk-en fondoan jasotako irudi hauek Euskadiko Filmategiak digitalizatu ditu.  Donostia, Zuberoako dantzak, 1923-07-21. Euskadiko Filmategia, Ikerfolk fondoa: Eusko ikusgayak bilduma, Eusko Ikaskuntza.

Atharratze-Alozeko aitzindariek aurtengo maskaradetako lehen saioan dantzaturiko godalet-dantza edo baso-dantza. Edalontziaren inguruan egiten den dantza da eta dantzariek hainbat urrats dantzatzen saiatzen dira basoa edo godaleta ukitu eta bota gabe. Aitzindari guztiak aritu dira basoaren bueltan dantzan, eta zamaltzaina edalontzira igo da. Aurrena bakarka eta, jarraian, kantiniersak inguruan dantzan zituela. Hemen dantzarien izenak: Entseinaria: Marina Butturini. Zamaltzaina: Antton Aranzet. Txerreroak: Kati Etxebarne eta Sarah Baudry. Gatuzainak: Maritxu Olestiarte. Kantiniersak: Teja Laborde eta Cécile Berzetxe. Irudiak: Aritz Ibañez. Atharratze-Alozeko maskaradak, godalet-dantza, 2022-01-16.

1995an Barkoxeko gazteek antolatutako maskaradetako irudiak dituzue bideo honetan. Asteburu honetan izango zen berez aurtengo maskaradetako azken saioa. Hamabi emanaldi zituzten aurreikusita Altzürüküko gazteek, baina pandemia dela eta ezin izan dituzte erdiak ere egin. Aurtengoen faltan, duela 25 urteko maskaradetako irudiak argitaratu ditugu gaurkoan. 1995ean Barkoxeko gazteek herrian bertan eman zuten lehen saioko irudiak dira. Begiraleak dantza taldearen bitartez jaso ditugu. 1995eko urtarrilaren 15ean eman zuten lehen maskarada Barkoxeko arizaleek eta arratsaldeko saioan aitzindariek dantzatutako godalet-dantza duzue irudi hauetan. Irudiak: Pettan Ibar, Begiraleak dantza taldea. Godalet-dantza, Barkoxe, 1995-01-15.

Aurtengo maskaradetako lehenengo emanaldian dantzatutako godalet-dantza. Urtarrilaren 6an hasita, Urdiñarbeko gazteak herriz herri dabiltza astebururo maskaradak eskaintzen. Irudietan lehenengo emanaldi hartan, Urdiñarben egin zuten arratsaldeko saioko irudiak dituzue, godalet-dantza dantzatzen ikus daitezke dantzariak. Aitzindariak, edalontziaren inguruan borobila osatuta ari dira dantzan. Banan-banan godaletera gerturatu eta euren abileziak erakusten dituzte. Irudiak: Eire Vila. Urdiñarbe, Urdiñarbeko maskaradak, godalet-dantza, 2019-01-06.

Polentzi Gezala txistularia eta dantzari talde bat 1965an. Daniel Arbisak sareratu duen 1965ko erreportaje bateko dantza irudiak dira, itxura batean Parisen hartutakoak. Gezala ageri zaigu txistua jotzen eta dantzariak San Migel ezpata-dantza, uztai-handiena eta godalet-dantza dantzatzen. Dantza irudiekin, eskuz margotutako dantzarien eta txistularien marrazkiak tartekatzen dira. Polentzi Gezala Filipe Oihanbururen Etorki taldearekin aritu zen urte askotan; dantza talde profesional modura antolatzen zen Etorki eta nazioarteko bira luzeak egiten zituzten. Polentzi Gezala, Paris, euskal dantzak, 1965.

Pettarreko gazteak Basauriko dantza agerketan. Iaz, 2017an, Zuberoako iparraldean dagoen Pettarre eskualdeko lau herritako gazteak elkartu ziren maskaradak egiteko. Aurten izan dira lehengo aldiz Pettarreko gazteak Basaurin. Gazte horiek Zuberoko maskaradetako zenbait dantza eskaini dituzte aurtengo Euskal Herriko Dantza Agerketan. Dantza hauek ikus ditzakegu irudietan: barrikada, ostalerrak, aitzina pika, branletik jaustea eta godalet-dantza. Irudiak: Eire Vila. Dantza Agerketa, Zuberoa, Pettarreko gazteak. Basauri, 2018-09-15.

Godalet dantza egin dute Pettarreko maskaradako aitzindariek. Pitxuk plazaren erdian ardoz beteta jarritako godalet edo basoaren inguruan binaka aritu dira dantzan, hurrenez hurren: Sophie Petillon eta Arantxa Couchinave txerreroak, Maider Ezquer eta Marine Faurie gatuzainak, Marion Bohateguy eta Maitena Daguerre kantiniersak, Maialen Daguerre eta Jérôme Esconobiet zamaltzainak, eta Aurelie Chabay eta Mathilde Faurie entseinadiak. Guztiek beren urratsak eginda, zamaltzaina godalet gainera igo da eta haren inguruan aritu da dantzan kantiniersa. Irudiak: Eire Vila. Ezpeize, Pettarreko maskaradak, Godalet dantza, 2017-01-22.

Godalet-dantza Sohüta-Hokiko gazteen 2016ko maskaradetan. Hurrenkera honetan aritzen dira aitzindariak godaletaren inguruan dantzan: Laetitia Benedit (txerreroa), Mathieu Hall (txerreroa), Nathalie Etchart (gathuzaina), Audrey Lefèbvre (gatuzaina), Sandra Elgoyhen (kantiniersa), Aurélie Ascos (zamaltzaina), Elorri Berrogain (kantiniersa), Fabrice Pinque (zamaltzaina), Frantxina Laborde (entseinaria). Bi zamaltzain eta bi kanteriniersa dira taldean, beraz, godaletaren inguruan zamaltzain eta kantiniersak egin ohi duten zatian, laurak ikusi daitezke batera dantzan. Irudiak: Eire Vila. Sohüta, Sohüta-Hokiko maskaradak, godalet-dantza, 2016-01-17.