San Martin basilikan eta ikusleak mugatuta dantzatu da Beasainen San Joan bezperako esku-dantza. 2008an plazaratu zuten dantza eta urtetik urtera indarra hartzen joan dira San Joan bezperako errituak. Garazi Mujika eta Ane Mendizabal Aurtzaka dantza taldeko dantzariek azaldu dizkigute urteroko erritua eta aurtengo aldaketak. 13-14 urteko neskatoek goizean belar eta loreak biltzen dituzte buruko koroia egiteko eta denak batera apaintzen dira. Arratsaldean Igartzan dantzatzen dute eta ibaiko urarekin bustitzen dute aurpegia. Gauean Barrendaingo plazan aritzen dira dantzan sua piztu aurretik. Sua aurreko urtean erabilitako koroiekin pizten dute.

Aurten herrian ez da festa eta surik izan, baina dantzatu dute esku-dantza herritik aparte dagoen Loinazko San Martin ermitan. Dantza eta erritua laburtu behar izan dituzte eta maskarak soinean eta zapiekin lotuta dantzatu dira. Ikusleen sarrera ere mugatua izan da dantzari bakoitzeko bi gonbidaturekin. Egun berezia izan ohi da ekainaren 23a, lagunartean dantzan ematen diote urtaro berriari ongietorria eta aurtengoak aldaketak egin behar izan badituzte ere gustura bukatu dute saioa. Esan daiteke giro berezia sortu dela ermitaren atarian, batzuk “magikoa” izan dela era esan dute. Dantzarien familiartekoak eseri eta isiltasuna zen nagusi, nabarmena zen ezohiko egoera zela. Isiltasun hori segituan hautsi dute, ordea, dantzarien kantak eta musika alaiak.

Idiazabalgo Urtsuaranen Juan Garmendiak jaso zuen letra hau erabiltzen dute dantzariek sarreran:

“San Juan dala, San Juan dala zapatu arratsaldean.
Hamalau atso tronpeta jotzen zazpi astoren gaiñean.
Hiru ale ta gaztaina kaskalik ez, gaztañeri hontan sorginik ez.
Hemengo batek horko biri, balio badek etorriari!”

Irudiak: Amaiur Aristi. San Joan bezpera, Aurtzaka, esku-dantza, Beasain, 2020-06-23.

1979tik dantzatu du Kemen dantza taldeak soka-dantza San Joan bezperan Irunen. 2020 berezi honetan, ohiko moduan plaza egiterik ez, eta aretoan grabazioa egin eta honako dokumentala prestatu du Kemen taldeak. San Joan bezperako soka-dantzak Irunen izandako historia jaso dute bideo honetan, tartean Kemen taldeko Bittor Barcena eta Eder Valladares elkarrizketatuz. Kamerak (Bideosare): Markos Sodupe, Joseba Arozena. Soinua, argia eta irudigintza: IrudiOts. Laguntzailea: Irungo udala. Kemen dantza taldea, Irun, San Joan bezperako soka-dantza, 2020-06-23.

Eskutik heldu gabe eta denek batera dantzatu dute aurten dantzakia Etxarri Aranazko kintoek. Aurreko astean azaldu ziguten Etxarriko kintoek dantzakia moldatu beharrean aurkitu direla COVID-19a dela eta. Hemezortzi urte dantzarako itxaroten egon eta pandemiak bete-betean harrapatu ditu, baina festak eta ekintzak moldatu dituzte. San Kiriko (ekainak 13) eta San Adrian (ekainak 16) egunetan dantzatu ohi dute dantzakia Etxarriko hemezortzi urteko gazteek sokan, baina aurten modu sinbolikoan egin dute. Guaixek jaso ditu pasa den larunbatean kintoek dantzatu zuten momentuko irudiak. Dantzakia sokan dantzatu ohi da, elkarri eskutik helduta eta gazte bakoitzak banan-banan dantzatzen die gertuko pertsona edo sinboloren bati. Aurten denek batera dantzatu dute, korroan eskutik eman gabe eta distantziak zainduz. Abuztuko Ama Birjinaren egunean (abuztuak 15) ere dantzatzen dute. Ikusi egin beharko da ze egoeratan aurkitzen garen eta ze aukera ikusten dituzten kintoek. Irudiak: Guaixe. Dantzakia, San Kiriko, Etxarri Aranatz, 2020-06-13.

Galduta dago Arabako Maeztun San Adrian egunez bertako dantza egiteko ohitura. Ekainaren 16an ospatzen da San Adrian erromeria eta bertan egiten omen zen irudietan ageri den dantza. Erromerian biltzen ziren guztiak elkarri eskuak eman eta borobilean, irradakan egiten zuten dantza. Dantzaren une batean, soka-dantza edo aurreskuan egiten den antzeko protokoloa egiten zen San Adrian dantzan. Dantzarietako bat borobilaren erdira gonbidatu eta beste dantzarietako batek txapela buru gainean jarri ondoren bere aurrean eta inguruan dantzatzen zuen. Segidan sokara itzuli, zubi bat egin eta gainontzeko guztiak sokan zubipetik pasatzen dira. Horren ondoren berriz ere hasten da errituala, beste dantzari bat gonbidatuz borobilaren erdira. Bideoan ageri diren dantzariak Maeztu bertako gazteak dira. Gasteizko Indarra dantza taldeko kideek hartu zituzten irudi horiek orain 30 urte baino gehiago. Gaur egun galduta dago San Adrian dantza Maeztun, San Adrian egunean behintzat ez da dantzatzen. Irudiak: Indarra dantza taldea. San Adrian Dantza, Maeztu, c. 1985.