Otsagabiko Katxutxaren arrastoaren atzetik

Kuriosoa da hemen entzun eta ikusten doguzan gutietan, beti errepikatu egiten dala parte edo zati bakoitza. Otsagiko paloteauetan ere bardin gertatzen da. Baña Modorrogaz badago eztabaida hori; bai antziñeko partituretan baita ere Maisu batzuk desberdin erakutsi dabielako ere.

Ziur gure artean zer esan be egongo dala!!!!

Mila esker Aritz, lan bikaina eta oso interesgarria!

Oso polita artikulua Aritz! Mila esker! Ikusten da XIX. mendean hainbat dantza eta moda berriz izan zirela eta horiek arrasto sakona utzi zutela folklorean.

Oso interesgarria Aritz. Mila esker.

Kaixo Mikel. Uste dut gauzak nahastu dituzula. Aritzek oso artikulu interesgarria idatzi du, musika batean, doinu batean oinarritua dagoena alegia. Adibide gehiago ditugu doinu ezberdinekin: aurtengo Ezpalak jaialdia izan ere doinu baten inguruan egingo da (guk Sorgin-dantzakoa bezala ezagutzen duguna, baina Zuberoan, Biarnon, edota Norvegian ere erabiltzen dena), edo bestetik, beti txunditu nau Euskal Herriko dantza askotan "deia" bezala ezagutzen duguna funtsean doinu berdina dela, hau da, Sol Maior tonoan egiten den koda antzekoa (Bizkaiko dantzari-dantzan, Gipuzkoako brokel zikloan, Sakana aldeko soka-dantzetan, Baztango mutil-dantzetan, dantza-jauzietan edo Zuberoako dantzetan ere, besteak beste). Esan duzu Modorrorekin eztabaida hori dagoela, baina ez da horrela: Modorroren inguruan dagoen eztabaidak forma koreografikoa du oinarri: lehen herrikoek buelta batekin egiten zuten, dantza taldek batzuk mantendu duzuen bezala, eta 70ko hamarkadan Patxi Arrarasek koreografia aldatu zuen, bi bueltan jarriz (gauzak hasi eta bukatu egin behar direla azalduz edo). Esan bezala, Modorro dantzarekin dagoen eztabaida oso interesgarria izan arren, ez du zer ikustekorik hemen hizpide hartutako gaiarekin. Kasu, egia da Modorroren musika urteen baitan aldatua izan dela, baina beti izan da antzekoa, beraz ez dut uste horri buruz hitz egiten ariko zinenik. Hona hemen bertsio zahar bat: https://www.youtube.com/watch?v=ugkJ-Q4SHIQ

Nik Mikeli ez diot oso ongi ulertu esan nahi zuena.
Julen-ek dioenaren harira, aldiz, nik Otsagabian beti entzun izan diot Txepiri eta besteri, modorron buelta bakarra egiten zutela ezkerrera. Gauza bera Urbeltzi.

Rosa Villafrancak eta Angel Maria Aldayak Otsagabiko dantzei buruz idatzitako liburuan, 50. hamarkadako Moises Elizagaren partiturak agertzen dira eta musikak buelta bakarrerako tartea ematen du. Liburu horretan bertan Julián Mancho dantzari beteranoari egindako elkarrizketaren transkripzio bat agertzen da eta dio: "El baile modorro lo hacen ahora doble baile. Antes no lo hacíamos más que a un lado".

1974. urtean, jakina denez, Patxi Arraras-ek hainbat aldaketa proposatu zituen dantzetan eta 2 buelta sartu zituen lehen bakarra zen tokian, ezkerrera eta gero eskuinera, horretarako musika errepikatuz.

Nik jakinmina dut, jakinmin zintzoa, 2 bueltak alde berera egiteko molde hori nondik atera ote den, ez baitut beste inon aditu edo irakurri.

Sentitzen dot txaro azaltzea. Ni ez naz musika aditua, baña entzueta ikusi ostean Aritzek jarritakoak, burura etor jatan gure artean askotan komentatutakoa; gehienetan doblatu egiten direzela zatiak dantza askotan. Aritzek jarritakoatan,artikulu interesgarri honetan, gauza bera entzun ahal dogu, eta Otsagiko paloteauetan, modorroan izan ezik bebai, jo eta dantzatu be.
Beste batetik 1984an Otsagi bertan, Pedro Esarteri egindako entrebista baten, badiño berak be, Arraras joan orduko dantzatuten ebiela buelta birritan eginda, eta biak alde bardiñera ezkerrera.

http://www.youtube.com/watch?v=In6W_x-mOeI

Guzti hau, Aritz Ibañezek egindako artikulu interesgarriari kendu barik iñolako meritua

Ni neu bakarrik liatu nintzen izenakaz, eta Katxutxa, Modorro modun har tu. Bajan egotea dakarren ondorioak!!!

Rosa Villafranca eta Angel M. Aldaiak idatzitako "Danzas De Ochagavia. 300 Años De Historia" liburuan irakurrita dut Otsagabiko dantzetan XX. mendean zehar gertatzen joan diren hainbat aldaketen bilakaera zehatza. Bertan kontatzen dira baita ere Francisco Arraras-en bisita eta harek egindako aldaketak, eta baita hurrengo urteetan atzera bota zituztenak, eta txertatuta geratu zirenak. Horien artean Modorrorena aipatzen dute, buelta bakarretik bi bueltara pasatzearena. Horren aurretik, idazleek aipatzen dute badela Euskadiko Filmategian Otsagabiko dantzen grabazio zahar bat, 1930eko hamarkadakoa, eta bertan, modorro buelta bakarrarekin agertzen dela.

1970eko hamarkadako grabazio honetan Claudio Villanueva da, Muskildako maiordomoa, ermitako zaintzailea eta dantza-maisua ageri da, eta modorro dantzatzen dute, buelta bakarrarekin.
http://www.dantzan.com/[…]/otsagabia-1970-modorro-ikasten

Doinua doblatzeari buruz aipatzen duzuna Mikel, egia da, maiz gertatzen dela hori gure dantzetan, nahiz eta araua ez den, baina hain zuzen ere, modorron musikari dagokionez, lurrean makilak kolpatuz buelta bakarra eman arren, doinua doblatu egiten da, ondoko urrats eta kolpeetan berriz jotzen baita. Bi buelta eginez gero errepikapen bat gehitzen zaio doinuari, 2tik 3ra pasaz.

Adoz Oier; bideoan gainera Claudiogaz batera, bertan ikusi ahal dogu Pedro Esart, bideo azkotan, dantzari bezala, eta gero Bobo bezala izandakoa.
Beste alde, barriro diñot ez naizela jakintzua musikan, nahiko desastrea nintzen Soleko klabeagaz!!!. Baña nik hiru parte baño ez dotaz entzutem eta ikusten bideoko modorroan. Beste guztietan, beti errepikatu egieten direz, paloteauak. Hemen buelta bat emoten dabie paluekaz lurren kontra, eta gero birritan paloekaz dantzariek artean.
Ez da beste paloteauetan bezala, edo nik horrela uste dot

Mikel, niri bideoa ikusita oraindik ere dudatxoa geratzen zait. Esart-en hitzetatik hauek ematen didate duda:

- "Hasta que vino este señor que dijo: os dejais una parte en el modorro".

Arraras-ek 2 errepikapen jarri bazizkion modorroaren bueltari eta Otsagabikoek, bere esanetan, parte bat jaten bazuten, horrek esan nahiko luke buelta bakarra ematen zutela lehenago.

Mikelek jarri duen bideoan bertan agertzen da Esart, baita Txepi ere, azkenaldi honetako boboa, eta buelta bakarra ematen dute modorroan.

Errespetu handienarekin diot, eta inori min emateko intentziorik txikienarekin, baina ez da posible Pedro Esart tronpatu izana?

Bai izan ahal da. Pedro Esarteri ulertzen dotzetena nik da, buelta bi emoten ebala, baña biek aldi berera. Horregaitik burua bueltaka akabatzen ebien jakin barik ondo jarraitzen. Arrarasen aldaketa, buelta bat batera eta bestea bestera emon behar ebiela esan eutzien.
Askotan gertatu da, interpretaziok aldatu dabiezala dantza zatiek, eta diñozun modun Pedro Esartek erratuta egotea.

Esan neutzen modun ez naz jakintzue partituretan eta ahalakoetan. Ordun Ainara Artetxeri eskatu dotzet liburuko partiturak begituteko eta bere eritzia emoteko. Hemen dekozue berak idatzitakoa:

"Danzas de Ochagavía. 300 años de historia” liburuan (Rosa Villafranca eta Angel M. Aldaia, 1996) Otsagiko hainbat partitura daude jasota eta haiek begiratzeko eskatu didate Modorro zenbat aldiz errepikatzen den argitze aldera. Transkribapena egin zuten musikoek kontatzen trebeak izan behar zutela-eta, oinarrizko esaldia zenbat aldiz errepikatzen duten kontatzen ibili naiz (oinarrizko esaldia, 4 konpaseko hori, liburu honetako 215. orrialdeko partituran 4 konpasekoa dena):

• 109. Orrialdea (1925, Julián Lumbreras): Modorron edo “Burrunba”n, gure “esaldia” 3 edo 4 aldiz errepikatzen den ez dago argi, doble barra bat jartzen dutelako errepikapena balego bezala, baina bi puntotxoak jarri gabe.

• 133. Orrialdea (1933, Sabino Carlosena): Birritan esaldia eta hori guztia errepikatuta. Hortaz, esaldia 4tan (2ko multiploak).

• 141. Orrialdea (1934, Manuel Viscarret): esaldia lau biderrez eta hasierara (beraz, 4ko multiploak).

• 155. Orrialdea (1941 inguruko partiturak, Jesús Montero). Hau eta anaia Lizarrakoa gaiteroak ziren eta Otsagiko dantzariek eurak kantatu zizkieten dantzak entsaioaren aurreko arratsaldean eta gaiteroek transkribatu egin zituzten. Ez dago argi errepikapenik dagoen, errepikapenetako kutxatxoa eta doble barra daudelako azken konpasean baina puntotxo biak jarri gabe. Edozelan dela ere, azkenean beti inpare aterako litzateke: 3, 5, 7, 9,… aldiz errepikatuko lukete esaldia.

• 168. Orrialdea (1944, José María Larrat): esaldia 4 biderrez errepikatzen da eta hasierara (4ko multiploak).

• 209. Orrialdea (1940-1950. urte ingurukoa, Moisés Elizaga): Elizaga anaia famatuetako bat. Lizarrako bi anaia hauek 40ko hamarkadatik jada jotzen zituzten Otsagiko dantzak. Esaldia lautan egiten zuten eta hasierara bueltatzen ziren (4ko multiploak, hortaz).
Liburuak zera dio: “son las partituras más ricas en apuntes que han aparecido. Ligaduras, repeticiones, terminaciones, etc. enriquecen notablemente el legado, haciéndonos pensar que los intérpretes conocían las danzas a la perfección. A partir de estas partituras queda incluida una parte más, al principio de cada paloteado que, curiosamente, aunque el gaitero la toca, el danzante no la palotea. Solamente marca el ritmo con los pies. En la música actual, el gaitero primero hace una especie de aviso utilizando unos compases de la misma mrlodía; aviso que incluyó Moisés Elizaga en la danza, a partir de …”.

• 215. Orrialdean egungo partitura batzuk daude (“unas partituras de las danzas de Ochagavía que reflejan la manera y forma de interpretación que, en la actualidad, tienen”). Partitura horretan ulertzen dudanaren arabera, 29 aldiz errepikatzen dute esaldi oinarrizkoa (5 + 3 * 8 = 29): “La primera frase 5 veces al empezar, después como está” eta “como está” hori holaxe da: esaldia hirutan errepikatuta eta hasierara joanda 8 aldiz.

Beno, hemendik ia edozein ondorio atera daiteke musikarien eta dantzarien arabera aldatzen direlako errepikapenak denbora pasatu ahala. Aipatutako partituretan, errepikapen kopurua gehienetan 2ren multiploa da (4ko multiploa gehiagotan). Nik jo beharko banu, lautan errepikatuko nuke, lauko hori unitatetzat hartuta eta hori “X” aldiz errepikatuko nuke dantzarien, plazaren eta abarren arabera. Baina… denetariko partiturak daude."

Azkenian, Pedro Esartek fijo baten baño gehiagotan buelta bi emonda dantzatu zebala Modorroa, biak alde berera.

Aurrekoan, José Javier Sagardoyri, azken hamarkada hauetako boboari galdetu nion honen berri. Bideoa ere ikusi du berak eta aitortzen du Pedro Esartek (abizena Esarte da, hori ere zuzendu zidan) esaten duela 2 itzuli ematen ziztuztela ezker aldera; baina bistan dela horretan tronpatu egin zela Pedro edo gaizki ulertua izan zela elkarrizketatu eta elkarrizketatzailearen artean. Otsagabian, 60. hamarkada bukaeratik dantzatu izan duela berak eta buelta bakarrarekin egiten zutela modorroa, Patxi Arraras-ek eskuinerako itzuli bat gaineratu zion arte. Berak ez duela inolako erreferentziarik 2 buelta ezkerrera eman izanaz inoiz (azken 40 urteetan bederen) eta danzanteen liburuan ere ez dela hori behin ere aipatzen.

Nik jarraitzen dut pentsatzen, eta Sagardoyk esan dizkidanek ere horretara bideratzen naute, Pedro Esarte tronpatu egin zela datu hori ematerakoan.

Beste zertzelada bat ematearren, Pío eta Julio caro Barojaren "Navarra las 4 estaciones" documentalean Otsagabiko danzanteak agertzen dira Muskildan dantzatzen, Pedro Esarte bera bobo dutela. Modorroa itzuli bakarrarekin egiten dute hor ere: http://www.youtube.com/watch?v=ta4j_sywmiE (1971ko bideoa da hori, Arraras-ek 1974. urtean aldatu zien modorroa).

Interpretazioa asko emon ahal direz. Ondo ikusten eta entzuten badogu grabaketa, argi dau, Pedro ondo baño hobeto dakiela zer diñon. Modorron temea berak ataraten dau, Aitorrek ez diñotzo ezer Modorrori buruz. Momentu baten, Arrarasena komentatu ostean, makurtzen da apur bat, eta birritan kantatuz lurreko "golpeak" "dantzatzen" dotzuz. Segidan diño:
-Haciamos el mismo giro
-¿Siempre el mismo Giro?, ¿hacia que lado?
- A la izquierda........salías con una MODORREA!!!!!!!!!
Kuriosoa momentuaren eiten dauen deskripzioa.

Batetik, klaru dago horrela dantzatu ebala iñoiz, jakin badaki be (guk be ondo dakigu), birriten bueltea egin ostean ezkerrerantza nola akabatzen dan. Ez dau gure esan Arraras joan zanean Otsagire horrela dantzatzen ebiela. Hor bai nahaztu ahal dotzuz gauza biak Pedrok; baña , bere barruen ondo gogoratzen zan horrela dantzatuten ebala iñoiz.
Liburuan ez da aipatzen halakorik, baña batetik, beste dantza asko bezala, eta bereziki Otsagiko beste hiru paloteautan errepikatu egiten direz zati guztiak, eta bestetik, liburuan, ez aipatu harren, bertako partitura askotan, bai dago jarrita birritan jo behar zala.

 Nire eritzia da, batetik Pedro ez dala iñola bez tronpatzen. Eta bestetik gaur egun zabalduena izan harren errepika bako Modorroa, badauzela datoak be, beste erara, birritan bueltak emonaz egin zala.
Aukerak hor dauz.

Gorago aipatu nituen Rosa Villafranca eta Angel M. Aldaiak idatzitako "Danzas De Ochagavia. 300 Años De Historia" liburua eta modorroko birei buruz hor ematen diren datuak. Buruz ari nintzen, baina ikusita sokak luzatzen jarraitzen duela, liburua hartu eta hona hemen bertan esaten direnen aipamen zehatza.

Liburuan aipatzen denez bada Euskadiko Filmategian 1923ko filme bat "Eusko Ikusgayak" izenekoa eta bertan Otsagabiko dantzak ageri dira. Modorro ageri da tarte batean, eta liburuan hauxe diote horri buruz:

105. orr.
"Se trata de la coreografía del mismo paloteado que actualmente conocemos por "Modorro". Hay una variante en el baile con respecto al actual: en la película de 1.923, los golpes al suelo sólo se h acen girando en un sentido. En la actualidad, los danzantes realizan otro giro, en sentido contrario(3)."

Azpian, oin ohar gisa hauxe dio:
"3.- Este cambio en la coreografía del "Modorro" se produjo en 1.974, cuando Francisco Arrarás, folclorista pamplonés, introdujo en las danzas y vestimenta de los danzantes un buen número de variantes".

219-220. orriak:
"El señor Francisco Arrarás Soto, folclorista pamplonés (1.912-1.978), propuso en el año 1.974, algunos cambios en la parafernalia que envuelve las danzas de Ochagavía.

Entre estos cambios, destacamos tres: las vestimenta de los danzantes; la coreografia de la danza "Modorro", y la composición global de las danzas. (33)"

Azpian, oin ohar gisa hauxe dio:
"33.- Danzas en Indumentaria de Navarra. Fco. Arrarás Soto. Colección Breve Ilustrada nº6. Pamplona 1.983. La vestimenta de los danzantes, tal como refleja la fotografía, varió en el colorido: los calzones y las alpargatas blancos, dejaron su lugar a los elegantes pero inadecuados pantalones y zapatillas negros. La danza "Modorro" se alargó en su coreografía, añadiéndose un giro más que ha permanecido hasta nuestros días".

Azkenik, izenaren inguruko kontu bat aipatu nahiko nuke. Modorro esaten diogu denok orain, baina Aldaiak eta Villafrancak jasotako dokumentazioak erakusten du, XX. mende hasieran, euskaraz, "Burunba-dantza", "Burrumbu", edo "Burrumbu danza" esten zitzaiola baita ere. Badakizue inork erabiltzen ote duen izendapen hori gaur egun?

Ez naz izango ni gehiago luzetuko dauena. Datoak hor dauz. Bakoitzak ikusi behar ze bide jarraituten dauen.