XIX. mendeko dantza argazki ederrak Arrasaten agertu den Mendia argazki fondoan

Mendia Fondoa izenarekin bataiatu dute Arrasaten aurkitu den argazki fondo ederra, baina ez dakite oraindik nor zen argazkilaria. Mendia familiakoa zen argazkilaria eta hortik izena. 1900 urte inguruko 474 argazki dira, beirazko plaka negatiboak, hainbat argazki eder eta historiko daude, eta tartean badira dantza ekitaldietakoak. Adibidez, 1896an Arrasaten ospatutako Euskal Jaietako argazkiak daude, tartean, aurreskua dantzatzen. Ekainaren 6an irekiko da erakusketa bat horietako askorekin Arrasaten bertan eta liburua ere argitaratuko du Arrasate Zientzia Elkarteak. 

Argazki historiko eta bitxiak daude bilduman, adibidez, Canovas del Castilloren gorpuaren argazkia, Iparragirreren tankera handia duen kantari batena, eta Arrasate herria eta herritarrak nola aldatzen joan diren erakusten duten hainbat argazki. Argazkietako batzuk 1896koak direla dirudi. Izan ere, urte horretan Euskal Jaiak edo Fiestas Euskaras delakoak ospatu ziren Arrasaten, eta itxura guztien arabera ordukoak dira zenbait dantza ekitaldiren argazkiak. Honako hau adibidez, Euskal Jaietan egin zen aurresku edo soka-dantza baten argazkia izan liteke. Zehazki, Euskal Jaietako egitarauaren arabera, 1896ko uztailaren 5ean, arratsaldeko 16:30ean "Baile real o esku-dantza" egitekoa zen. Argazki honetako esku-dantza bera ote da?

Festa haietaz Euskal-Erria aldizkariak egindako kronikan esku-dantza hari buruz hauxe jaso zen: 

"Seguidamente bailaron en la plaza el eskudantza clásico los vetenos caballeros guipuzcoanos D. José M.a de Unceta y Urquijo y don Félix de Urtubi, aurresku y atzesku respectivamente, quienes hicieron prodigios de agilidad y elegancia en el desempeño de sus papeles, que bordaron admirablemente. El primero tenía por pareja á la señora de D. José M.a de Unceta; ex-presidente de la Diputación; y el señor Urtubi á la señora del diputado provincial D. Vicente de Monzón, formando las restantes las señoritas de Lardizabal, Larrañaga, Egaña y otras distinguidísimas damas de la provincia. Formaban la cuerda del zortziko, además de las citadas personas, un hijo del señor Lardizabal (D. Ignacio), D. Esteban Gomendio, señor Acilona, señor marqués de Murua, el alcalde de Vergara (hermano del marqués), un hijo del señor conde de Villafranca, y los diputados provinciales señores Elósegui y Monzón. Los caballeros vestían traje de calle con boina azul y llevaban en el ojal un ramito de hojas de roble. Igual distinción lucían en el pecho las señoras. El baile resultó lucido y magnífico."

Arrasateko Euskal Jai horietan, ohorezko esku-dantzaz gain umeek ere egin zuten soka-dantza. Egitarauan iragartzen zenez 1896ko ekainaren 6an, goizeko 10:00etan Umeen aurreskua zen dantzatzekoa. Honako argazki hauek ekitaldi horretakoak izan litezke. Lehenengoan umeen soka ageri da eta aurreskua eta atzeskua desafioa dantzatzen ari direla antzeman daiteke. Bigarrenean bikoteka fandango edo arin-arina dantzatzen ari direla dirudi. Bigarren argazkian txistulariak Udaletxeko arkupeetan daudela ikusten da.