Zahagi-dantzak

Juan Inazio Iztuetak (1767-1845) dioenez, «jorrai dantza» ospakizunen amaiera gisa egiten zen, eta ohiko lan-bizitzara itzultzea markatzen zuen. Hala ikus daiteke Deban eta Mutrikun (jorrai dantza), Ondarroan (saliña-saliña), Zestoan edo Beran (zagi dantza) egiten den zahagi-dantzan. Ez da harritzekoa inauterietako konpartsa ibiltariekin duen lotura, Markinan (zaragi dantza), Aranon eta Goizuetan (zagi dantza) gertatzen den bezala. Aurrez aurre dauden bi ilara paraleloz osatutako konpartsak, batzuetan kapitain batekin edo beste pertsonaia batzuekin (banderaduna, hartza, etab.), eta erdian zahagi edo ardo-larru eramaileak. Batzuetan, protokolo koreografikoa oso araututa dago (kapitainaren dantza, taldearen dantza edo paseoa eta makila- edo aitzur-jokoa), eta beste batzuetan, berriz, erremintak elkar jotze hutsa edo ardo-larruen gainean deskargatzea.

Ez da harritzekoa ardoaren eta zahagien arteko lotura herrialdeko jai-ospakizunetan. Dantzei (edateko dantza) edo gazte-taldeei (saragi mutilek, mutil ardoak, eskotekoak, etab.) izena ematen die, eta zahagien ohiko erabilerarekin eta bertaratutakoei ardo-gonbidapenarekin lotzen dira. Beraz, ez da batere burugabea aipatutako zahagia, airez puztua eta amaitua, elementu sinbolikotzat (beste asko ere badaude) hartzea, komunitateari jai-jolasaren amaiera eta eguneroko produkzio-lanen ohiko erritmoa hartzeko joera adierazteko.

Baina hori ez da izan zahagi-dantza atsegin hauen funtzionaltasun bakarra, askotan eta ikusgarritasun informala dela eta, modu askotan erabili izan baitira helburu komunitario ezberdinetarako. Horietako bat izan da XIX. eta XX. mendeetan zehar udatiar bisitariei edo hiriko klase bisitariei eta bainuetxe ospetsuetako bezeroei (Urberuaga, Zestoa, Urduña, etab.) eginiko bisitetako laguntzeko erabili izana. Dantza tradizional luzeen eta aldaezinen aldaketa edo jiteen beste adibide bat besterik ez da, une historiko zehatz baten testuinguru-errealitatearekin bat datorren erabileran.