Soinu zaharren aztarnak Bizkaian

 Gipuzkoan gaur egun "Soinu zaharrak" izenez ezagutzen direnetako batzuk XX. mendearen hasiera arte ezarri eta indarrean egon ziren Bizkaian. Juan Inazio Iztuetak bere obran adierazi eta deskribatzen zuenez, hauek ohikoak ziren Gipuzkoan: Kuarrentako erregela, Donostia, Galantak, Txantakak, Ehun dukatekoa, Betronio txikia eta haundia, Azalandare, Erregela zaharra, Ehun ta bikoa, Amorea Margaritatxo, Erribera, Punta motz, Hondarribia txikia eta haundia, Napartxo, Ormatxulo, Upalategia, Txipiritona, Erreberentzia, eta abar. Dantza zail eta irregularrak, beren melodia eta kantua (memorizazio sistema nemoteknikoa) ezagutu behar zituztenak, pausoak eta "puntuak" behar bezala doitzeko. Historian zehar ohikoa Bizkaian forma zahar horiek alde batera utzi ziren eta beste moda batzuekin ordeztu ziren, hala nola dantza soltearekin edo beste joera ebolutibo batzuekin.

Hala, XVIII. eta XIX. mendeetan erabat ezarrita, eta gaur egun arte, Durangaldeko eta Busturialdeko merindadeetan mantendu dira erregelak edo elizateko aurreskua. Aurreskulariaren emanaldirako "Ardo para gaitu Dantzari" eta atzeskulariaren bilakaeran "au da San Sebastian" doinuak edo bertsoak gorde dira. Bitxia bada ere, lekukotza batzuek bi modalitate seinalatzen zizkiguten: "luzeak" eta "laburrak". Alejandro Aldekoak dioenez, entseguetan kantatzeko edo plazan kantatzeko orduan ez zen gauza bera. Era berean, esku-dantzen atal berezi bat bezala Urte Berri egunean egiten zen Gipuzkoan (Santa Anak Ordizian zifratutako dantza): "Txipiritona", non nagusia eta bere bikotea bakarka eta elkarrekin dantzatzen ziren (antzeko kontu dantzak XVI. mendeko errepertorio europarrean agertzen dira). Zeberion 1753ko auzi bati esker ezagutzen da, 1801eko W.F. Von Humbolan-en Durangora egindako bidaian eta 1881ean Ondarroan kokatu zuten.

Belauntxingoa Gabonekin lotzen da Gipuzkoan, eta Zeberioko auzian danbolinteroaren errepertorioan interpretatu beharreko dantza gisa agertzen da. Napartxoaren azken zartadak Garai herrian eman ziren, baina bere doinua "in extremis" jaso zien Aita Donostiak Sebastian eta Leon Amezua de Berriz anaiei (Amezuatarren familia edo sagako dantzari ospetsuak). Ondoren, Gaizka Barandiaranek Durangaldeko Soinu Zaharrari buruzko zenbait informazio idatzi zuen: "Guraize laburretakoa zen (artazi txikiak), dantza geldoa, zahar-dantza eta gazteentzako balio ez zuena. Horregatik, dantza hila zen". Bestalde, Txakolinaren doinu eta kantu zabaldua, gurutzatutako bi elementuren gainean egindako dantza ludiko eta trebetasunezkoarekin lotzen da Bizkaian. Laburbilduz, Soinu Zaharren egitate sozial eta dantzari lotutako hedadura geografiko baten aurrean gaude. Denboren bilakaeren edo moden ondorioz, kanpoko eragin gutxiago izan duten eskualde eta bailara batzuetara mugatu zen.