Pirinioetara bisita, bertako makila-dantzak jarraituz

Makila-dantzak, paloteadoak, “ball de bastons”, “palotiau “eta trokeko-dantza sorta zabal, aberats eta askotarikoak daude Pirinioetatik mendebaldera: Girona edo Lleidako haran Katalanetan, Huescako Pirinioetako ibar paralelo sakonetan(Tena, Brote eta Jacetania) eta Zaraitzun (Otsagi), Zuberoan edo Lapurdin. Tradizioz, gazte-elkarteekin eta haien ordezkariekin lotzen ziren, herriko jaien eta haien protokolo-ibilbide zibiko-erlijiosoen inguruan, edo artzaintza xume gisa aurkezten ziren, beren esaera edo topa satirikoak erabiliz; eta, nola ez, makila-dantzekin urrats eta eboluzio ugari eginez, memorizatzeko erabiltzen diren letra berezien bidez.

Gutxi dira Pirinioen mendebaldeko muturrean kontserbatzen ditugun mota honetako elementu dantzariak. Hasiera batean, Otsagiko dantza bizietan bitxi bat daukagu, non Huescako haranetako "palotiau"-en egiturari jarraituz, kriskitinekin egindako ibilaldi bat, lau makilakada, zapi dantza bat eta jota bat ikus daitezkeen. Hori guztia Muskildako kofradia sekularraren inguruan kokatzen da. Zuberoako inguruko haranetan eta inauterietan, Zamaltzainaren egizioa kukuileroak osatzen dute, eta dirudienez, makil dantza bat egiten zuten (ez dakigu gaur egun makila luzeekin eta banaka egiten den makilarekin) maskaradetan. Lurralde honetako beste ekitaldi bat pastoralen antzezpena da, ezkutuko moralkeria iraunkorra duena, kristauen eta turkoen arteko borroka.

Lapurdiko Inauterietan, kaskaroten segizio koloretsuetako makila-dantzak Beran egindakoen antzekoak dira (Hiru xito makil dantza delakoaren doinuan bat egiten dute). Lurralde horretako bi makila-dantza horiek beren formazio eskaeren eta auzotasun oneko edo komunitate-kohesioko bisitaldien beste apaingarri bat baino ez dira. Hiru xito makila-dantza gure herriko estiloko makilen koreografia klasikoa da, eta Ahurtiko makila-dantza izenekoak izaera ibiltariagoa du. Ondorioztatu daitekeenez, mendi- eta artzain-tradizio zabal horretako makila-dantzak Pirinioetako haran sakonen erdialdean eta ekialdean biltzen dira, edo ez hain mendebaldean, non gure makilek latitude batera eta bestera begiratzen duten.