Makila-dantzak, Isurialde Atlantikoaren bihotzean

Makil handien eta txikien dantzetan, eremu geografiko hori zipriztintzen duten brokeletan, arkuetan, zintetan edo aitzurretan, ez dute banaketa uniformerik, ezta beste isurialdeetakoen(Mediterraneoan eta Pirinioetan) ezaugarri berdinik ere. Hemen, Gipuzkoako brokel-dantza (makil handiena, txikiekikoa, brokel-dantza edo zinta-dantza), Durangaldean (makila-dantza, zinta-dantza edo platillu-soinua), Antzuolan trokeo-dantza (makil handi edo txikia, arku-dantza eta zinta-dantza), Oiñatin (makila-dantza eta arku-dantza) eta Beran (makila-dantza eta zahagi-dantza) bezalako dantza ziklo uniformeekin lotzen dira. Zahagi- edo jorrai-dantzak aitzurrekin (Mutrikun edo Gipuzkoan orokortuak), makila handiekin (Deba, Zestoa, Arano edo Goizueta) edo txikiekin (Markina) egiten dira; dantzariek haiekin talka egiten dute eta, azkenean, ardo larrua jotzen dute.

Multzo horretan, makil txikiak (makila-dantzak) eta dantza taldeak lotzen dituzten tresnak ikus daitezke; baina Amezketako eta Abaltzisketako inauterietan ere aurkitzen ditugu makila txikien dantzak. Horiek guztiek antzeko formulak erabiltzen dituzte, oinen mugimendu gutxirekin (beste eremu batzuetakoekin alderatuta), eta oso antzekoak dira beren artean makilekin egiten dituzten eboluzioetan. Melodia sortzen duen musika-instrumentuaren oinarria txistua eta danbolina edo akordeoia izan ohi dira. Antzeko zerbait gertatzen da uniformedun janzkerarekin, zonalde honetako makil dantzari taldeek erabiltzen baitute.

Gaur egun herriko jaiekin lotuta daude eta Korpus Christiko ospakizun ponposoaren plater nagusia izan ziren, hainbat herritan ibiltzen ziren "valentziar" edo "ijito" koadrila bitxietako mojak, hirietako edo hirietako kofradiek edo ermandadeek kontratatuak eta imitatuak. Eremu honetan ez ditugu ikusten antzezpen edo elkarrizketa antzeztu klasikorik, ezta dantzariek ugazaben irudi erlijiosoei eginiko gorespenik edo kristauen eta fedegabeen arteko borrokarik ere. Dantzen edo bilakaeren testuingurua eta izenak irakasteko hizkuntza euskara izan da, eta nahiz eta Korpuseko festan bere erabilera historikoa edo beste elementu batzuk (faldillak, talde-egiturak edo koreografikoak, etab.) partekatu, herrialdeko beste zenbait zonaldeekin alderatuta bilakaera ezberdina izan dute zonalde honetako makila-dantzek.