Gazteria, festetako gazteak (Hiru paragrafotan)

Europako gizatalde tradizional guztietan, helduarora igarotzeko sozializazio-prozesuaren amaierak eta gazteen adin-kategoriari egotzitako rolak funtsezko garrantzia izan dute. Garrantzi hori erakutsi da pixkanaka gizartearen inplikazioan, laneko edo erantzukizun sozialeko belaunaldi-erreleboan eta dikotomia orekatuan: kontrol sozialaren eta etapa horrekin bat datozen zenbait askatasunena. Iparraldean giltzeroak; Nafarroan lagun artea, kintoak, mozoak; Araban mozoen elkarteak, maiordomoak....; Gipuzkoan mutil-ardoak edo mutil gazteak (Aia-Zarautz eta Leizaran), eta Bizkaian saragi-mutilak (Busturialdea) eta eskotekoak (Mungialdea eta Durangaldea).

Horrela, gazte-talde horiek honakoak batzen zituen: auzo edo herri bateko kide izatea, haien adinak, "kintak" edo generoa aipatzea, esparru geografiko horren jai-ospakizuna eta, batez ere, urtean egin beharreko jolas-jardueren antolaketa eta jarraipena. Kide berriak urtero sartzea ahalbidetuz, partaidetzagatik berdintasunezko kuota ordainduz eta elkartekideen artean gazte-arduradun edo -buru batzuk hautatuz (danbolinausiak edo mutil nagusiak, giltzeroak, gorriak, espenseroak edo kamareroak, maiordomoak, plaza mutilek, priore edo mutil nagusiak, etab.). Jaiegunaz gain, haien zeregina zehaztu ohi zen tokiko muga geografikoen defentsan eta intzestuaren aurrean, desadostasunen eta debekuen erabilera antolatuan, armen erabilera antolatuan.

Jai-eremuan, bezperan musikariaren bila joaten ziren, eta ezarritako lokal batera (gazte-lokala, etxe partikularra, taberna edo ostatua, etab.) eramaten zuten ospakizunetan kontsumitu beharreko ardoa. Jai-gastuetarako ezarritako kopurua edo kuota ordaintzen zuten, ordezkariak aukeratzen zituzten, ibilbide eta ibilbide ofizialak antolatzen eta ljoare hotsak edo zalapartak, errondak, prozesioak, komisioak, kuestazioak... laguntzen zieten. Dantza erritualeko kortejuak egiten edo kontratatzen zituzten, jolas edo jolas tradizionalak ezartzen zituzten eta joko erritualizatu batzuen kanonak betetzen zituzten (oilar edo antzar jokua). Aktiboki parte hartzen zuten jaian protokolo-dantzetan edo dantza ofizialetan (soka dantzak, jauziak edo mutil dantzak), neska gazteei gonbidapen adeitsuak eginez edo inguruko herrietako gazteei dantza-baimen sekuentziatuak emanez. Elkarri janari- edo edari-opariak eman eta auzotasun oneko harremanak edo etorkizunerako interakzio emankorrak eskaintzen zuten. Hori guztia, betiere, aurreko belaunaldiek alkoholaren, testosteronaren edo lehia sekularren ondorioak arintzeko egiten duten zaintzapean eta zentsura zorrotzaren pean.