Galarrotsak

Kolektibo tradizionaletan kontrol sozialak bi norabide izan ditu: gizarte-arauekiko gizarte-adostasuna lortzeko erabiltzen zen eta gizarte-desbideratzetzat jotako portaerak (ezkontza-gatazkak, ezkontza desberdinak, isilpeko harremanak, eskandalu publikoak, bizio edo jokabide desegokiak, indarkeriak, urratze moral edo etikoak, eta abar) agerian uzten ziren zigor trena batzuen bidez. Gazteek gauzatzen zituzten, baina zaharrek bultzatuta. Komunitate horietan ohikoak eta ezagunak diren elementuak erabiliz, egoera horiei aurre egiteko edo salatzeko sistema zigortzaile, satiriko edota burleskoak erabiltzen ziren.

Zintzarrotsak, galarrotsak edo toberak gau osoan zehar eta madarikazio edo bertsogintza satirikoekin batera luzatzen ziren balde edo laten zarata zaratatsuak ziren, askotan adar ozenekin eta ezkila astunekin lagunduak. Beste batzuetan, ezkaratza apaintzen zen karduekin, azekin, sasiekin, kalabazekin edo animalia-hezurrekin. Eta harreman sekretu bat agerian uzteko, bikotearen bidea hostozko alfonbra batekin (belar hostoak) lotzen zen, edo gazteen larderia erabiltzen zen harreman eta ezkontza endogamikoak mantentzeko edo modu ez oso ortodoxoan kanporatzeko (mehatxuak, harrikadak, barrikadak, etab.) pertsona kanpotarrak edo maitasun-aurkariak. Botere sozial, moral eta politikoaren gehiegikerien edo erabakien aurrean, zigor izugarriak edo parodia amorratuak ez ziren falta.

Tratu iraingarria (asto lasterrak edo desfile eredugarriak) jasaten zuten biktimak herriko kanporaketetan eta segizio purgatzaile edo eskarnio publikoetan ere agertzen ziren, eta kritika basati hori peleletara (errugabeak) estrapolatzen zen; epaitzen zituzten eta urteko gaitzak egozten zizkieten inauterietako parodia klasikoetan. Epaiketa satiriko baten eszenifikazioa, dantzak eta segizio zituena. Tokiko bizitzan gerta zitezkeen egoera lokalak esajeratuta irudikatzen ziren zintzarrots, tobera, mustra edo galarrotsetan, baita Erriberako dance-etan ere. Pastoral tradizionalak ahaztu gabe, antzerki historikoak baitira, antolatzen dituen gizataldearen ikuspegi herrikoi eta moralizatzailetik interpretatuak.