Ezpata-dantzak

Ezpata-dantzak hainbat egitura edo irudi konbinatzen ditu (lerro paraleloak, lerro bakarra, arrosa edo urkatua, goraguneko parrilla, ezpata-joko txikiak, zubiak, etab.), eta iraun dutenek ezpatak (Xemein, Donostia, Legazpia edo Zumarraga), haga eta makila apainduak edo bordoiak (Deba, Tolosa, Lesaka, Igantzi, Bera edo Lanestosa) dituzte. Dokumentatutako lehen erreferentziak Brujasko inauteriei buruzkoak dira (Flandes) 1389an; ezpataz lotutako segizioak Europa oson ezagutzen dira (Portugal, Espainia, Frantzia, Italia, Ingalaterra, Herbehereak, Alemania, etab.), kapitain, kaporal, gidari edo errege batek zuzenduta. Gaur egungo presentzia herriko jaiekin lotzen da, baina bere testuingururik klasikoena Corpus Christi eguna, benetako gertaera eta bisitak edo kolektibitatearentzako ospakizunik esanguratsuenak izan dira.

XIV. mendetik XVIII. mendera, interpretazio sinbolikoak utzita, ezpata-dantzen jatorria moriskoen, soldaduen eta mairu-turko eta kristauen bataila dikotomikoekin lotu izan dira. Dirudienez, jauregiko ikuskizun edo koreografia dibertigarriak utzi zituzten, eta artistek edo kaleko komedianteek zabaldu zituzten. Marinelen, errementari artisauen, zapatarien, ortuzainen eta beste gremio profesional batzuen kofradiek entseatu eta aurkeztu ohi zituzten dantza horiek Corpus egunerako. Ikasle gazteek edo ezpataz armaturiko gazteek egiten zituzten, eta, ondoren, batzuek makala edo uztai loredunak eramaten zituzten. Bere parafernalia barrokoak ospe handia ematen zion ekintza erlijioso edo profanoak handitasunez apaintzeko, baina armamentua erabiltzeak liskar edo borroka odoltsuak sortzen zituen aurkarien artean; Lekeition, Donostian, Gasteizen eta Bilbon egindako ezpata-dantzetan agertzen den bezala.

XVI. mendetik aurrera, dantzak ohiko baliabidea izango dira gorteko ospakizunetan, baserri- eta hiri-inguruetako kale-ospakizunetan, esparru sakratuen barnealdeetan, komunitatearen omenaldi, bisita ospetsuetan edo bere jai-patronatuetan. Horren zabalkundea nabarmena da garaiko Europako monarkia absolutisten elkartrukeetan, antzerki-aktoreen ekarpenetan, ibaietako merkataritza-bide garrantzitsuetan (Flandes, Mediterraneoa, etab.) edo tokiko aristokraziek eta burgesia hasiberriek parafernalia barrokoaren erabilera imitaziozkon eta propagandistikoan. Suzko armak sartu ahala (naturalen konpainiak edo arma-alardeak), ezpatak eta haiek elkarrekin bizi izan ziren segizio dantzarietan eta, azkenik, ezpata-dantzak ahulduz edo itxiz joan ziren (XIX. mendea) espazio oso tradizionaletara.