Ebro eta bere paloteadoak

Bere jaiotzatik bokaleraino, Ebro ibaia bere ibaiadar eta ibarretan kokatzen diren gizataldeen ospakizunen lekuko izan da eta da. Hala, dantza ugari daude: Kantabriako mendebaldean palilloak, paloak Burgosen, paloteadoak Arabako Errioxan, Nafarroako Erriberan, Errioxan, Zaragozan, etab. Horietan guztietan, dantza mota hau ugaritzen da, bakarka, prozesioa lagunduz (kriskitin-dantza ezpata eta armarriak arku-dantzek, zinta-dantzak edo giza-gazteluak) eta plaza publikoan erakustaldia eginez, lokal nabarmenetara edo antzezpen berezien oholtzetara bisita eskea eginez, kritika sozialak eta bikoiztasun moralista klasikoak bideraturik. Ebro ibaia eta bere ibaiadarrak, bere bilakaera emaritsuan, paloteado ugariren erritmoan igarotzen dira.

Makil dantzak, Arabako Errioxan, ohiko prozesioaren ondoren egiten dira, eta lotura handia dute Errioxa Garaian eta Behean egindakoekin. Dantza estatikoak eta jauzilariak uztartzen dituzte, dultzainen erritmora. Pertsonaia zirikatzaileek zuzendutako dantzak: katximorroak, katxibirriak, bastoigileak eta abar. Dantzarien postuetako kaleen edo trokeoen eboluzioak adierazten dituzte. Erritualetako gonak, zapi loredunak, kolore anitzeko begiztak, kaskabiloak eta abar daramatzate soinean. Villabuenan, Guardian, Brionesen, Eltziegon, Zanbranan, Ollaurin, San Vicente de la Sonsierran, Santurdejon, Fresneda de la Sierran, Lantziegon, Ezkarain eta abarretan egiazta daitezkeenen antzera. Eta gainera, inguruko dultzaineroen sagak hedatzen eta kontserbatzen lagundu zuten.

Antzeko makila-dantzak izan arren, beste kutsu bat dute Nafarroako Erriberan eta Zaragozako lurretan dauden sortek. Dultzainaren erritmo bizian, estraktu arrunteko errepertorio klasikoa nabarmentzen da, eta eremu geografiko zabal batean joan-etorri melodikoa edo koreografikoa ahalbidetzen dute: Cortes, Murchante, Fustiñana, Ablitas, Buñuel, Monteagudo, Corella, Cabanillas, Talamantes, Tarazona, Borja, Añón de Moncayo, Ambel, Sena, Sarinena eta abar. Herriko zaindarien prozesioak lagunduz, beren desplazamendu erritmiko edo kortesia deboziozkoekin, eta entremesezko paloteado hauek zerbitzatuz arratseko antzezpenean, hots, artzain-buruaren eta artzainaren asmamenak dinamizatutako Pastoradetan, zeinak urteko gertaera garrantzitsuak astintzen saiatzen diren, beren aurrealdeko pertsonaien kritika goresgarriarekin, beren aurpegiko pertsonaiekiko borroka moralizatzen edo dantzariei txantxak egiten. Aingeru-ongiaren borroka moralizatzailea deabru zital baten aurka eta penintsulako Levantealdean hain berezkoak diren mairu-turkiar eta kristauen gudua irudikatuz.