Dantzarako gaitasuna (Hiru paragrafotan)

Gaueko ohiko solasaldietan, elkarrekin lan eginez (arto zuriketan, artilea iruten, karea edo auzolaneko beste lan batzuetan, kontrabandoan...) dibertsio ludiko komunitarioa pizten da. Gela argiztatzen zuen kriseilu baten argiaren inguruan norberaren trebetasuna erakusteko beharra agertu izan da. Askotan, oreka mantentzeko eta oin baten gainean saltoka aritzeko saiakerak, kandela bota edo itzali gabe. Hala gertatzen zen "argi iantza" -rekin Pirinioetan eta Bizkaiko zonaldeetan ("Aldapeko sagarraren" kantuan).

Beste jolas erritmiko edo jolas dantza mota batzuek gorputzaren egonkortasunaren alderdia txandakatutako oinen mugimendu arinekin konbinatzen saiatzen dira: "Kadera baten ganean" (Lumon edo Lekeition) edo askatasun handiagoz, objektu jakin baten aurrean; hau da, lakari edo almute baten gainean (zerealen neurria) Nafarroako "Saskito edo Almute dantzan" egin ohi den bezala. Ardoz betetako basoaren inguruan edo haren gainean ere egiten dira erakustaldiak "Baso iantzan" (Luzaiden) edo "Godalet dantzan" (Zuberoan). Dantza horietan Pirinioetan hedatutako melodia bat erabiltzen dute, hartzaren dantzarekin lotuta (Prats de Mollo eta Encamp).

Garai batean hedadura handiagoarekin, Frantziako zati handi batean "Matelotte" bezala ezagutzen den dantzari (Xarmantiak, Zurrume dantza, tilili eta talala, etab.), bitxia bada ere, Baigorrin "Hartz dantza" deitzen zioten. Gure ingurunean hanka-jokoa egiten da, abiadura gero eta handiagoarekin, nahierara mugatutako espazio batean (baldosa, zorua mugatzea, etab.), eta parte-hartzailearen erresistentzia probatzen da. Antzeko formulak erabiltzen ziren norberaren trebetasuna erakusteko "dantza soltean" (jota edo arin-arin) edo jauzietan. Testuinguru erritualizatu eta publikoetan, dantza egiteko modu horiek ere ikus ditzakegu, nahitaezko espazio mugatu batean eta altueran, hala nola, "Kaxarranka" (antzinako ezpata dantzaren ordezko dantza) kutxaren gainean Lekeition, alkatea buru duen mahaian egiten den "Mahaigainekoan" (Xemein edo Mendexan) edo Lesakako zubiko petrilen gainean dantzatzen den "Zubigainekoan".