Dantza komunitarioak eta beren ezaugarriak

Lur garbiko eremua, laua eta irmoa, nekazal komunitatean zereal-uzta (garia, garagarra, etab.) txikitzeko erabiltzen dena larraina bezala ezagutzen da. Eremu horretan garatzen zen larrain-dantza eta gaita-dantza izenez ezagutzen ditugun dantzak. Lizarra hiriaren oso bereizgarria da eta bertako gaitari ospetsuek (Julián Romano, Hnos. Elizaga eta Hnos. Montero) landu dute. Bertan hainbat pieza musikal eta koreografiko biltzen dira (balsak, jota, bolerak, etab.). Antzera eboluzionatzen zen larrain-dantza edo ttun-ttuna Iruñerri osoan ere. Gordeleku lokalistagoek osatzen dute Arruazuren Larraingo-dantza edo Arizkungo Gaita. 

Bikoteka (emakumeak kanpora eta gizonak barrura), zapi dantzarekin bat eginez eta translazio paralelo zirkularrean – ingurutxoak– egiten denez, ikus dezakegu herriko plazan dantzatzen ziren ingurutxoen aukera zabala, Nafarroako iparraldeko hainbat haranetako (Araiz, Barranka, Basaburuak, Imotz, Larraun, Erro, Esteribar eta Juslapeña) edo Gipuzkoako (Bedaio eta Amezketa) kale, zelai, eta larrainen arteko espazio zabaletan. Ez da ahaztu behar Pirinioetan ere halako formula koreografikoa agertzen dela: Aezkoa, Erronkari eta Zaraitzuko ttun-ttuna. Lehenengoek, txistuaren eta danbolinaren soinuarekin lotuak eta partaide maskulinoek kriskitinak erabiltzea dituzte.

Elementu koreografiko horiek guztiek nolabaiteko iragazkortasuna erakutsi diete kanpoko musika-korronteei edo moden bilakaerari, garai eta estilo desberdinetako piezen estratifikazioa osatuz, eta, are gehiago, eremu euskalduneneko soka-dantzak deitutakoei lotuak edo sekuentziatuak izan dira. Gehienak gazte-adinekoekin edo maiordomiekin lotzen dira, eta bertan maiordomoek edo priorek dantza horiek hasten zituzten, muturrak alboetan jartzen zituzten karguaren ezaugarriak eramanez (txapel zintatuak, banda tertziatuak, musuzapiak, etab.), dantzarako eta askarietarako gonbidapenak egiten zituzten (txokolatadak, ardoa eta gazta, etab.) edo opariak (piper opilak, etab.) trukatzen zituzten. Ezkongai, ezkontza berri eta desiratuei begirako giroa sortzen zen, edo dantza mota honen norabidea ezkontza-ospakizun zabaletan ezkongaiengana bideratzen zen.