Preso batek kantatu zuen 1916an, preso darrai kantuak 2014an

Bai, guztiz ados nago zurekin: Lehen Mundu Gerrako euskal preso haiei egindako grabazioak zabaltzeko baimenik ez ematea ondarea bahitzea da. Eta material hori sentikorra izatearena gezurra da. Trebitsch-en grabazio musikalak ez zitzaizkion egin preso zegoen jendeari, eta horiek zabaltzeko lizentziarik ere ez dute ematen Berlingo Ethnologisches Museum-ekoek, han baitituzte grabazio batzuk zein besteak. Eta Trebitsch-en hizkuntza-grabazioak Vienako Phonogrammarchiv-enak dira, eta horiek ere ez dute lizentziarik eman nahi. Baina zer putetxe klase da hau? Barkatu, baina gaia aipatzeaz batera berotu egiten naiz beti. Artikulu luze bat idatzi dut horretaz guztiaz, grabazioei buruzko hainbat xehetasun emateko (edukia, non diren, argitalpen-egoera, kopiak non diren...). Espero dezagun laster publiko egitea nire artikulu hori. Hor, baita ere, administrazio publikoei dei egiten diet bitartekoak jar ditzaten grabazio horiek guztiak internet bidez euskaldun guztion eskura jartzeko.

Mila esker zure erantzunagatik Iñaxio! Rudoldf Trebitsch-en grabaketei buruz egiten ari zaren ikerketen ingurukoak interes handiz irakurri ditugu:
http://www.erabili.com/zer_berri/muinetik/1370504926
http://www.argia.com/argia-[…]h-en-lekukotasun-soinudunak

Izan ere, euskal musika eta dantzaren zaleontzat altxor bikaina ezagutarazi duzu, besteak beste Gernikako arbola kantuaren lehenengo lekukotasun soinuduna. Dantzari dagokionez, 'ostalersa', 'barrikada', 'San Joan zortzikoa', 'monein', edo 'satan-dantza' modukoen 1913ko grabazioak entzun ahal izatea (Trebisch-ek grabatu eta zure ikerketa lanari esker entzun ahal izan ditugunak, dokumentazio zentroetan bada ere) zoragarria da.

Ulertezina da altxor horiek, ondare hori, Gernikako arbolak dion moduan, "Eman da zabalzazu fruitua munduan" egiterik ez izatea. Kulturaren Euskal Kontseiluan aipatuko dut gaia, ea gure kultur agintariek zerbait egiteko biderik ikusten duten, Salamankako paperak bezala, hauek ere gurean, edo gutxienez denon eskura, libre eta publiko, izan beharko lirateke eta.

Eta noski, irrikaz itxarongo dugu honi buruz idatzi duzun artikulua irakurtzeko. Abisatu argitaratzen denean!

Oker ez banaiz, grabazio horiek Euskal Herrira heldu dira eta toki jakin batzuetan erakutsi. Afera da inork publikoki sareratzekotan arazo legalak sortuko liratekeela?

Bai, neuk ere entzun ahal izan ditut. Oker ez banaiz Trebisch-enak Iñaxio Lopez de Aranari esker ekarri dira hona eta dokumentazio zentroetan eta ikertzaileentzat badaude eskura. Hemen aldarrikatzen duguna da publiko jartzea, sarean, edonork entzuteko moduan, eta hori da ukatzen dutena Alemaniatik.

Eskerrik asko, Oier. Zure hitzek ikaragarri animatzen naute euskal grabazio zaharren ikerkuntzan aurrera egitera, zinez. Uste nuen bakarrik nengoela, baina, zorionez, oker nengoen; bada norbait nire ordenagailuaren beste aldean.

Trebitsch-en grabazio musikalak neuk aurkitu nituen, bai, Alemanian, eta ikertu ere egin nituen (http://lapurdum.revues.org/2285), baina ez nuen haiek zabaltzeko lizentziarik lortu.

Gaur egun, oso oker ez banago, Koldo Mitxelena Kulturunean, Eresbil artxiboan eta Soinuenean entzun daitezke. Nire bidez jakin zuten grabazio haien berri, baina lortu beraiek lortu zituzten, grabazioen jabetza dutenei eskatuta.

Baina ez dugu ahaztu behar Trebitsch-ek grabazio musikalak ez ezik, hizkuntzaren grabazioak ere egin zituela (gehienbat ipuinak, pasadizoak eta denetariko istorioak). Aipagarria da, besteak beste, Resurreccion Maria Azkue agertzen dela hizketan grabazio haietako batean.

Trebitsch-ek, bere sorterrira itzulita, artikulu bat idatzi zuen, Euskal Herrian egindako egonaldiaren eta grabazioen berri emateko; hemen duzue euskaraturik (anaia eta biok Trebisch-en artikulu hura aurkitu eta euskaratu eta gaztelaniaratu genuen, ez besterik):
http://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=26260

Beste grabazio haiek, musikalak ez direnak, Jose Maria Etxebarriak ekarri zituen Euskal Herrira, 1984an; harrezkero entzuteko moduan dira Bilboko Azkue bibliotekan. Eta Jose Maria Etxebarriak berak ikertu zituen grabazio haiek, sakonki ikertu ere.

Bestalde, hizkuntzaren grabazio haien jabe egin zirenek (Vienako Phonogrammarchiv) 2003an CD bat kaleratu zuten, euskal grabazio haiek biltzen zituena (prezioa: 40 euro).

Aurki (espero) argitaratuko den artikulu horretan aipatzen dut, besteak beste, non diren 1897tik 1917ra bitarteko euskal grabazio guztiak (orain arte aurkitu direnak, noski), dagokionak edo ahal duenak grabazio haiek eskuratu eta euskaldun guztien eskura jar ditzan. Jende ugari ibili da denbora luzez soinu-dokumentu haiek Euskal Herriratzeko ahaleginetan. Hainbat ikerlatzailek izan dute grabaziootara iristea, bai eta, zenbait kasutan, entzutea eta aztertzea ere, baina kasu gehienetan ezin izan dituzte lortu artxiboei zabalkundea emateko beharrezko baimenak. Zergatik ote? Disko horiek gordetzen dituzten agiritegiek eta museoek dituztelako haien egile-eskubideak. Berez zaindari besterik izan behar ez zutenek, legezko trikimailu bat erabiliz, beren burua egile izendatu dute, hots, ondasunaren jabe. Sekula halakorik! Antzinako zenbait euskalduni (kasu askotan, gogoz kontra) eginarazitako grabazioak Euskal Herrian zabaltzeko baimena emateagatik kobratu nahi digute eta bestelako hamaika trabak jarri. Egoera ikusirik, nik uste izan dut Zumosolen lehengusuari deitzeko tenorea iritsi dela, administrazio publikoei, alegia. Herritasun xumeei adarra jo besterik ez digutelako egiten. Horra zergatik ondu dudan ustez laster argitaratuko den artikulua.

Bai, Aritz, inork publikoki sareratzekotan arazo legalak sortuko lirateke, egile-eskubideak beraiek dituztelako, hain zuzen ere, alemanek (unibertsitate bat eta artxibo bat) eta austriarrek (artxibo bat). Azoulayren 1900eko grabazioak eskuratzeko ez omen dago arazorik frantziarren aldetik; eskatzea besterik ez da, antza.

Zerbait argitu dizuedalakoan, har ezazue nire agurrik beroena.

Inaxio

Eskerrak zuri Iñaxio. Zure lana eta arduragatik ez balitz ez genuke altxor horren berri izango, eta gutxiago gozatu ahal izango.

Uste dut presoen grabaketak Baionako Mediatekan ere dituztela. Bertan lan egiten du Maider Bedaxagar-ek eta mahai inguru honetan hitzegin zuen horiei buruz: http://www.xiberokobotza.or[…]toreaz-estabaida-entzuengei

Ondarearen jabe egiteko trikimailuei dagokionez arrazoi osoa duzu. Zenbait museok iparra galdua du fondoen kudeaketan, eta batez ere, jabetza eta eskubideen eremuan.

Animo!

Mila esker Inaxio eta Oier!

Maider Bedaxagarrek jakinarazi digunez, igande honetan, irailaren 20an, Ahatsa (Nafarroa Beherea, Donibane Garazitik 8 kmra), Lehen Mundu Gerlan euskal presoei egindako grabaketak entzuteko aukera izango da. Arratsaldeko 14:15ean, 16:30ean eta 17:30ean egingo dira entzunaldiak Ahatsako herriko gelan. Atharratze Jauregian, Bortüan Ahüzki, Donostiako Hiru Damatxo, Ziburutik Sarara, Orai düzü ene maitea...

Argitaratu didate, Argiaren webgunean, irailean aipatu nizuen artikulua. Esteka: http://www.argia.eus/albistea/euskarazko-lehen-soinuak

Mila esker Inaxio! Bilketa lana ederra eta interesgarria!

Lehen Mundu Gerrako euskal presoen grabazioetan oinarrituta dokumental bat egin dute: http://zuzeu.eus/[…]/