Tadeo Amorenak 1860. urtean Iruñeko udalerako egin zituen 8 erraldoiak, Nafarroan dauden zaharrenak dira. Baina horien aurretik, beste erraldoi batzuk ibili ziren Nafarroako hiriburuan dantzan. Iruñeko Katedralak sei erraldoi izan zituen XVI. eta XIX. mendeen artean, Corpuseko jaietan eta baita San Ferminetan ere dantzatzen zituztenak. Orain, estatuko zortzi elizbarrutik martxan jarritako proiektu baten bitartez, erraldoi horietako bi berreskuratuko dituzte.
Occidens Fundazioak martxan jarritako proiektua da, Erdi Arora 4.0 espedizioa izeneko programaren barruan. Turismo eta kultura arloko programa berritzailea da, Toledo, Granada, Burgos eta Iruñea-Tuterako artxidiozesiek eta Bilboko, Plasenciako, Jakako eta Barbastro-Monzoneko elizbarrutiek bultzatutakoa. Erdi Aroko eta Errenazimentuko ondare erlijiosoa biziberritzeko asmorekin jarri dute martxan eta Industria eta Turismo Ministerioaren Experiencias Turismo España 2023 deialdian hautatua izan da, eta Next Generation funtsen finantzaketa du. Eliza Jasangarriaren saria jaso du proiektuak, kultur ondare erlijiosoa babesteko eta sustatzeko duen balioa aitortzen duena.
Bi erraldoiak eraikitzeaz gain, koreografia eta musika garaikideak ere sortuko dira, azterketa historiko sakon batean oinarrituta, galdutako ondare material horren eta hari lotutako ondare ez-materialaren balioa bateratuz. Proiektuak hainbat eragile espezializaturen lankidetza du, eta erakunde publiko eta pribatuen parte-hartzea ikerketa- eta sorkuntza-faseetan. Horrek proiektuaren ikuspegi integrala eta zorrotza bermatzen du.
Erraldoi berrien egilea Jorge Urdanoz Apeztegia izango da. Irudiak egiteko artxiboko testuak hartu ditu erreferentziatzat, baita arropak, armadurak eta bitxiak erakusten dituzten XVI. mendeko artelanak ere. Erraldoiak ez dira desagertutakoen erreplika bat izango, ez baita irudirik kontserbatzen. Artxiboetako dokumentuetan oinarritutako berrinterpretazio bat izango dira.
Proiektua hainbat ekintzaren inguruan garatuko da. Lehenik eta behin, garai hartako erraldoiei, musikari eta dantzei buruzko azterketa zientifiko zehatza egiten ari dira. Horretan oinarrituta, tamaina naturaleko bi erraldoi -mendebaldea irudikatzen dutenak- diseinatzen eta sortzen ari dira. Gainerako lau irudiak etorkizunean eraikitzea aurreikusten da. Erraldoiak modu iraunkorrean erakutsiko dira katedraleko museoan, eta, gainera, tamaina naturaleko ikus-entzunezko proiekzio bat jarriko da, bisitariek koreografiez eta musikaz goza dezaten urte osoan zehar. Dibulgazio-materiala sortuko da jendaurrean zabaltzeko, eta proiektuaren emaitzei eta lorpenei buruzko dibulgazio-lan idatzia egingo da, hainbat formatutan, publiko anitzagoak ezagutu eta goza dezan.
Katedralaren ondarea berreskuratzeko proiektua 2008an sortu zen Jesús Pomares Iruñeko Katedralaren Lagunen Elkarteko presidentearen ekimenez, Aitor Calleja erraldoien eraikitzailearekin lankidetzan. Zaldikoa 2010. urtean eraiki zuen Callejak eta erraldoiak eta proiektua bera birdiseinatzea 2012an Jorge Urdánoz sortzaile artistikoak. Proiektua geldirik egon da 2024an ekimenak behin betiko bultzada hartu duen arte.
Testuinguru historikoa
Erraldoiek Erdi Aroan hartu zuten parte jai erlijiosoetan. Antzina, erraldoiek arraza, kultura edo herrien alegoriak irudikatzen zituzten, inoiz ez pertsonaia zehatzak, eta prozesioekin eta bestelako liturgia-ekintzekin lotuta egon ziren.
Hala zen Iruñeko Katedraleko erraldoien kasuan, 1600. urtearen hasieratik dokumentatuta baitago. Jai-segizio hori sei erraldoik osatzen zuten -bik Mendebaldea ordezkatzen zuten, eta beste bikoteei turkiarrak eta mairuak esaten zieten testuetan-, buruhandiez, zaldikoaz eta garaiaren arabera kopuru eta konposizio ezberdineko beste irudi batzuez gain. Ekitaldi horietan parte hartzea, hala nola Corpuseko prozesioan, 1780an debekatu zuen Carlos III.a Espainiako erregea. Hortik aurrera, gainbehera orokorra hasi zen, eta ia erabat desagertu ziren elizaren jabetzako erraldoiak. Iruñeko katedralaren kasuan, erraldoiak ez ziren galdu. 30 urte baino gehiago gordeta eduki eta gero, 1813an berriro kalera atera ziren, hiria Napoleonen okupaziotik askatu ondoren.
Une horretan, Katedralak Udalari doan eman zizkion erraldoiak. 1860an, Tadeo Amorenak Iruñeko Udalaren egungo erraldoiak egin zituen katedraleko irudien ordez. Irudi horiek oso hondatuta zeuden eta Iruñeko Udalak Amorenari oparitu zizkion. Azken honek salmentan jarri zituen, baina ez da jakin zer gertatu zen erraldoi zahar haiekin.
