Txistua, mundurako

Polentzi Gezala txistulariari buruzko biografia liburua idatzi du Joxe Juan Ugalde kazetariak, Lezoko Udalaren laguntzarekin

Txistua ia-ia ahoan zuela munduratu zen. Eta ondoren bera izan zen txistua munduratu zuena. Txistua lagun hartuta munduan barrena ibili zen, eta txistuari nazioarteko eitea eman zion. Euskal kulturaren zeinuetako bat da txistua. Saldu ere hala saldu izan da sarri, eta zenbaitetan esparru mugatuetara bideratu du horrek, baina izan dira konplexurik gabe, eta ia beste ezein musika tresna balitz bezala erabiliz eta landuz, txistua han-hemenka plazaratu dutenak. Horietako bat da, dudarik gabe, Polentzi Gezala (Lezo, Gipuzkoa, 1919-Coarraza, Frantzia, 2008). Pertsonaiaren tamainaz aspalditxo jabetu zen Joxe Juan Ugalde kazetaria, eta tamaina horren neurria ematen duen biografia liburua argitaratu berri du, Lezoko Udalaren laguntzarekin.

Txistuaren enbaxadorea izan zen Gezala. Han-hemenka barreiatu zuen txistuaren soinua, eta hainbeste mugitu izanak ezin konta ahala pasadizo biziarazi zizkion: «Gertaera eta pasadizo harrigarriak kontatzen zituen: Floridatik Las Vegasera, bera entzutera propio joan zen Gaztelu lezoarrarena; Washingtonen kontzertua amaituta, ikusle batek txistuaren truke txeke zuri bat eskaini zionekoa -'bihotzeko gauzek ez dute preziorik' izan zen erantzuna-; Brigitte Bardoten film baten lorategian txistua jotzen parte hartu zuenekoa; Tunisiako Habib Burguiba presidentea ezagutu zuenekoa...», dio Ugaldek liburuari sarrera ematen dion atarikoan. Baina, atzerrian asko ibili eta bizitakoa izan arren, Euskal Herria oso presente izaten zuen beti Gezalak: «Aparteko garrantzia ematen zion munduan barrena ibili izanari, Paris hiriaz maiteminduta zegoen, txistua bere bihotza bezain garrantzitsua zela esaten zuen behin eta berriz... eta aberria. Polentzik askotan aipatzen zuen Euskal Herriaren geroari buruzko kezka, beti, hori bai, atzean, Gerra garaian bizi izandakoarekin nahastuz. Harro zegoen familia abertzalean sortu izanaz. Harro zegoen nazionalista izateaz. Ez horren harro euskal abertzaleen arteko zatiketa eta ezinikusiaz. Aberriaz mintzo zenean, abertzaleen arteko zatiketak eragindako mina adierazten zuen. Eta berehala, Parisen, Jose Antonio Agirre lehendakariarekin izandako hartu-emana ekartzen zuen solasera, garai haietako batasuna nostalgiaz gogoratuz».

Joxe Juan Ugaldek, kazetari izateaz gain -Euskadi Irratiko Albiste Faktoria saioa gidatzen du egun-, dantzari ere izandakoa da, eta, Gezalak bezala, lezoar izaera harrotasunez darama. Herriko seme izanik ezagutu zuen txistularia, eta hamaikatxo hizketaldi izan zituzten Gezala bizi zen artean, «Lezoko Kale Nagusiko Alai Etxe-ko egongela txiki hartan». «Dena zuen mintzagai: hormako argazki zaharra, halako herritarren xelebrekeria, soldadutzako urte luzeak, munduan zehar ikusitako ñabardurarik txikiena edota agertokietan izandako unerik sakonena». Bizi zela hitzegina zuten biografia liburu bat idazteko aukerari buruz, eta «baldintza bakarra» jarri omen zion biografiaren protagonistak: «Liburuak hiru hizkuntzatan izan behar zuela zioen. Euskaraz jakina, baita espainieraz eta frantsesez ere».

Jaizkibel azpian, Lezoko kale nagusian jaio zen Polentzi Gezala. Abertzaletasuna bezala, musika ere oso errotua zegoen Gezalatarren etxean. Polentziren aitona musikaria zen; zeharkako flauta jotzen zuen. Aita Lezoko Udal Bandaren zuzendaria zen. Luis eta Regino anaiek saxofoia eta pianoa jotzen zuten; Luke, arrebak pianoa; Irenek abestu egiten zuen, eta Xabinek pianoa, txistua, atabala, saxofoia eta eskusoinua jotzen zituen. Musika giro hartan hazi eta hezi zen Polentzi. Ezin bestela izan, bera ere musikari atera zen.

Lezoko Patrizio Intxaurrandietarekin jo zituen txistuaren lehen notak; geroxeago, Errenteriako Alejandro Lizasorekin jarraitu zuen, eta Donostiako Isidro Ansorenarekin ere sakontze ikasketak egin zituen. 36ko gerran, Euskal Herritik kanpo ibili zen, eta soldadutzan zazpi urte egin eta gero, musikaren munduan murgildu zen. Etorki dantza taldearekin Parisera joan zen 1951n, eta han eman zituen bizitzako urte gehienak. Reveil Basco Bearnais konpainian aritu zen -han ezagutu zuen ondoren emazte izango zuen Annie Gezala-, Ballet L'ensemble Populaire de Parisen aritu zen, Izarra dantza taldean, eta garaian ezagun ziren hainbat dantzarirekin lan egin zuen; esaterako, Mariemmarekin, Carmen Amayarekin eta Manolita eta Rafael Aguilarrekin.

Makina bat sari eskuratu zituen bere ibilbide luzean Gezalak, besteak beste Parisko Udalak emandako arte eta zientzien domina, eta 30 disko inguru ere grabatu zituen, artean txistu doinuak grabatzea oso ohikoa ez zen garaietan.

Izenburua. 'Polentzi Gezala'.

Egilea. Joxe Juan Ugalde.

Argitaratzailea. Lezoko Udala.

Kolaboratzaileak. Iñaki eta Imanol Esnaola, Jose Ignazio Ansorena, Patxi Intxaurrandieta, Estanis Karrera eta Daniel Moers.

Aurkezpena. Irailaren 11n, Lezoko Gezala auditoriumean, 19:00etan.