Plazak bete dantza

Erromeriek gorabehera ugari izan dituzte urteetan. Elkarrekin sozializatzeko eta aisialdirako tresna nagusia zen duela hamarkada batzuk, baina apurka-apurka jendez betetzen ziren plazak hustuz joan ziren. Gazteek beste aisialdirako guneak topatu zituzten, elkar sozializatzeko beste gune batzuk.

Baina dantza egiteko eredu berriak ere iritsi ziren gurera. Trikitia eta panderoa alde batera utzi, eta berbenek hartu zuten plazak dantzarazteko ardura 80ko hamarkada inguruan. Baina talde horiek ere denborarekin gainbehera hasi ziren. 90eko hamarkadan trikitia plazara itzuli zen berriro, garai berrietako doinuekin nahastuta. Gozategi, Alaitz eta Maider, Etzakit eta Maixa eta Ixiar taldeekin gorakada izan zen. Baina talde horiek ere desagertuz joan ziren apurka, eta plazetan trikitiaren presentzia gutxitu egin zen. Baita dantzatzeko ohitura ere.

Dantza gidatuen eragina

2000ko hamarkadarekin batera, ordea, erromerien eredua berreskuratzen hasi zen. Horren arduradunetako batzuk Patxi Perez dantzaria eta Tapia eta Leturia izan ziren. Dantza gidatuak antolatzen hasi ziren, hau da, taulan zuzeneko musika jotzen duten bitartean, dantzari bat entzuleen artera jaisten da eta dantza pausoak erakusten dizkie. Dantzatzen ez jakitea jada ez da aitzakia, dantza horiek edonork ikas baititzake.

«Sumatu genuen moda bat sortzen ari zela dantzaren inguruan, eta jendeak era honetako dantzaldiak gero eta gogotsuago hartzen ditu», dio Arkaitz Minerrek, Arrabots taldeko mandolina eta arrabita jotzaileak. «Formulak funtzionatzen du, eredu berezia delako. Zerbait soziala da, ezberdina», eta, horren ondorioz, erromeria horiek arrakasta izaten ari dira.

Dantza horiek unean bertan ikasteko, ezinbestekoa da metodologia aproposa, azalpen erraza eta era ludikoan erakustea. «Guk argi uzten dugu dantzarekin disfrutatzea ezinbestekoa dela», azaldu du Joseba Martinezek, Erdizka Lauetan taldeko dantza gidariak. Pauso errazak erakusten ditu Martinezek, baina plazan dagoen jendea dantzara ohituta baldin badago, «horretarako ere badaukagu errepertorioa».

Hemengoa eta atzerrikoa

Euskal Herrian fenomeno nahiko berria bada ere, atzerrian oso ohikoak dira era honetako dantza gidatuak. Kanadan, AEBetan, Europan... «Folk munduko giroan oso ohikoak dira era honetako saioak», Minerren hitzetan. Eurek horietatik ere edan dute. Euren saioetan kanpoko dantzei tarte zabala eskaintzen diete, Italiako Piamonte ibarreko dantzak, Bretainiakoak, Belgikakoak, Eskoziakoak, Alemaniakoak... Erromeria mistoa egiten dute, eta horrek «ikusmin handia sortzen du». Hala ere, hemengo dantzak ez dituzte albo batera uzten.

«Inoiz izan da eztabaida kanpokoak diren piezak eskaintzearen inguruan», esan du Martinezek. Eurek ere garbi daukate. Lehentasuna hemego dantzei eman ohi diete, kanpoko eraginei ateak itxi gabe. Esaterako, korru dantza baten pausoak asmatu dituzte Irlandako abesti baten gainean.

Adin guztiak, dantzari edo ez

Erromeria horietan adin guztietako lagunak elkartu ohi direla azaldu dute bi taldeetako kideek, eta hori «polita da, festa mota bakoitzak bere adineko jendea bildu ohi baitu», Minerren hitzetan. Gazteentzat festa beste era batean egiteko modu originala izan daitekeela uste du, eta helduek euren gazte garaiko festak gogorarazten dituztela era berean.

Dantzan ez dakitenengana inguratzeko ere eredu aproposa da hori, baita dantzan dakien jendea plazara animatzeko bidea ere. Bi ikuspuntu horietatik abiatuta, dantza gidariaren zeregina garrantzitsua da Martinez eta Minerrentzat. Baina erromeriak berreskuratzeko beste biderik ere bada.

Errenterian, Erromeria Eguna

1999. urteaz geroztik antolatzen dute Errenterian Erromeria Eguna. «Dantza solte txapelketa herrian antolatzen zela 50. urteurrena aprobetxatuz» hasi zirela azaldu du Juantxo Maia antolatzaileak. Ordura arte dantza taldeak antolatzen zituen ekitaldi guztietan jendeak parte hartzen zuen, baina ikusle «soil moduan, dantzarik egin gabe».

Hausnarketa egin zuten, eta dantzen jatorrira jo beharra ikusi zuten, hau da, jendeak dantza eginez parte hartzea. Horretarako sortu zuten uztailean egin ohi duten Erromeria Eguna, eta lehen urtetik bertatik sekulako arrakasta lortu zuten. «Jendea dantza ikastaroetan izena ematen hasi zen, eta eskaintza ere handitu egin zen», Maiaren hitzetan.

Egun horrek «motor» lana egin duela aitortu du, horren harira etorri direlako hainbat ikastaro eta bestelako dantzaldi gehiago ere. Egun bakar bateko gauza izango balitz «artifiziala» izango baitzen, eta Errenterian jendeak dantza egitea ohikoago bilakatu da.

Era horretako adibide gehiago ere badaude Euskal Herrian, dantzarako zaletasuna berpizten ari den seinale. Plazetan dantza gidatuekin ikasten dutena osatzeko, edo besterik gabe zaletasuna piztu zaielako, jendeak gero eta maizago jotzen du ikastaro horietara. Eta erromeriek etorkizuna izango badu bide horretatik jo beharko dela argi dauka Minerrek. «Edozertarako zaletasuna beharrezkoa da, eta baita alor honetan ere. Eta hor dantza taldeek zeregin handia daukate».

Juan Mari Azkue. Aiako Aristerrazuko erromeriako antolatzailea

«Gurean bezalako erromeriarik ez da antolatzen dagoeneko beste inon»

L.M. Bilbo

70 urtetik gora dira Aiako Andatza auzoan erromeria egiten dela. Hasieran noizean behin egiten zuten, baina duela 40 urte ingurutik hona han izaten da dantzarako aukera igandero. Auzokideek antolatu izan dute erromeria urte luzez, gazteek batik bat, baina «duela hogei urte inguru gazteek antolatzeari utzi zioten, normala den bezala, kalerako bidea hartu baitzuten». Orduz geroztik, Juan Mari Azkue eta beste bi lagunek erromeria antolatzeko ardura hartu zuten. Aiako Aristerrazu jatetxean egiten dute, urrian hasi eta ekainera arte. Igande honetan izango da denboraldiko azkenengo erromeria.

Hainbeste urte erromeriak antolatzen, zer-nolako arrakasta du zuenean antolatzen den asterokoak?

Jendea oso ondo dabil bolada honetan. Orain dela pare bat urte arte gaueko hamarretatik gauerdira arte egiten genuen, baina jendea gutxitzen hasi zela sumatu genuen. Orduan pentsatu genuen arratsaldetan antolatzea, eta, egia esan, jendeak oso ondo erantzun du.

Eta zer jende etortzen da dantza egitera?

Orokorrean 30 urtetik gorako jendea izaten da batez ere, eta 50 eta 60 urte inguruko asko. Baina gazteak ere etortzen dira, egunaren arabera. Baina, hori bai, etortzen den jende guztia dantzatzera etortzen da.

Arrakasta badaukazuela esan daiteke, beraz. Zein da giltza?

Urte asko daramagula, eta, batez ere, sekula ez dugula utzi. Tarteka, iganderen batean huts egiten dugu, baina erromeria hor dago, igandero. Garai zail batzuk ere izan ditugu, eta horietan ere eutsi egin diogu. Trikitilariek ere hauxe daukate; hauxe da gelditzen zaien erromeria bakarra, eta eutsi egin behar zaio.

Zailtasun garaiak aipatu dituzu. Noiz izan zen hori?

Orain dela urte batzuk izan ziren trikitilari talde batzuk fama izan zutenak, Gozategi, Alaitz eta Maider eta tankerakoak. Gurera ere etortzen ziren, eta orduan gazte asko inguratzen zen. Baina talde horiek desagertuz joan ziren bezalaxe, gazteek ere etortzeari utzi zioten. Helduek talde berri horietara ez ziren inguratzen, eta tarte horretan izan zen momentu bat nahiko bihurria.

Eta orain zein bolada dago?

Berriz ere lehengo erak hasi ziren bueltatzen, eta gaur egun soinua eta panderoa dira gehien dabiltzanak. Horretara helduak asko mugitzen dira orain...

Erromerien egoera nola ikusten duzu Euskal Herrian?

Trikitilariekin hitz egiten dut, eta esaten dute hemen ibiltzen den kuadrilla hau nonbaiteko festetan topatuz gero orduan erromeria izaten dela. Bestela, ezin dela jendea dantza egitera animatu. Gurean bezalako erromeriarik ez da antolatzen dagoeneko beste inon.

Aristerrazuko erromeria erreferentzi bihurtu dela esan daiteke?

Erreferentzi? Ez dakit ba, agian bai...

Hemengo erromeria antolatzeko garaian, testigua norbaitek hartuko al du?

Zaila dago. Hemen jarri izan gara maiz pentsatzen. Gu zahartzen ari gara, eta trikitilariak ere bai. Hauek gelditzen diren egunean egongo al da erromeriarik? Kezka badago.

Dantza gidatuen eredua izan al daiteke etorkizunerako giltza?

Jendea mugitzeko izan daiteke etorkizunerako giltza, baina ez dakit. Egun jakin batean joango dira dantza egitera, baina beste erromeria bat antolatzen denean agian joan ere ez. Horietara ere joan egin behar da!

Arrabots taldeak Errenteriako plaza bete zuen joan den igandean. / IÑIGO URIZ / ARGAZKI PRESS

Patxi Perez dantzaria, Errenteriako Erromeria Egunean dantzariak gidatzen. / ANDONI CANELLADA / ARGAZKI PRESS

Igande honetan izango da Aristerrazuko denboraldiko azken erromeria. / MARISOL RAMIREZ / AR

Jende ugari bildu ohi da Errenteriako Erromeria Egunean. / JAGOBA MANTEROLA / ARP

Pandero jotzaile bat eta trikitilari bat, Aiako erromerian. / MARISOL RAMIREZ / ARGAZKI PRESS