Pas de Basque: Tradizioaren xarma

Juan Antonio Urbeltzekin egin dugu hitzordua. Euskal koreografoak azaldu digunez, hiru dira Pas de Basque ikuskizuna osatzen duten zatiak: desafioa, patua eta inautea. Lehenengo zatian, kostaldeko dantzak bildu dira. Bizkaiko arrantzaleen giroa mahoizko soineko urdin ilunez jantzia. Arratia bailarako arin-arinean eta orripekoan, eta orobat karrika-dantza (kaxarranka) ikusgarrian, neskak eta mutilak hanka-hutsik dantzatzen dira. Musikak, etenik gabe, almute-dantzari ematen dio bide. Antzina gariaren eta artoaren salerosketan erabiltzen zen neurri-ontzia zen almutea. Dantzari trebeek elkarren arteko lehiari ekingo diote, tamaina ezberdinetako zurezko kaxen inguruan.



Bigarren zatia patuaren dantzek osatzen dute eta Erdi Aroaren testuinguruan Nafarroako ingurutxoa eta zinta-dantza dira ikusgai, biak ere elkarren osagarri. Ingurutxoak ezkontza bat irudikatzen du. Emaztegaia ispilua eta orrazia eskuan dituela, eta serorek lagunduta, mugimendu arineko dantzan murgiltzen da. Gorteko jarraitzaileak ere inguruan izango ditu. Jantzi dotoreek are nabarmenago egiten dute urratsen liraintasuna. Serorek zinta-dantza egiten dute, biziaren zuhaitza irudikatzen duen makilaren inguruan. Koloretako zintak elkarren artean kiribilduko dituzte, bizitzako gertakariak islatzeko. Zintak askatzeak biziaren amaiera irudikatzen du. Galaien esku-dantzan bikoteen arteko harremana jaso nahi izan du Urbeltzek. Ohiko soka-dantzaren moldetik, nesken eta mutilen arteko joko bihurriak islatzea da asmoa. Mutilak pauso bihurriak egiten ditu trebeki neskaren inguruan, haren gona altxatzen ere saiatzen da, eta neskak, lirain, mutilaren urratsengandik ihes egin beharko du.



Azkenik, hirugarren zatiak Zuberoara garamatza. Branleak eta karakoitziak aristokraziaren dantzen kutsua dute. Buhamesak eta zamaltzaina arituko dira ondoren. Urbeltzek berak jakinarazi digunez, zamaltzaina, erdia gizon eta erdia zaldi, betidanik izan da neskazalea; horregatik, Pas de Basque lanean ere koreografia garaikideko urratsak egiten dituzten neskekin jolasten da. Neskek dantza erakargarria egiten dute, baina zaldiak beti eusten dio bereari, zaldiak ez du inoiz nesken urratsik egiten. Estiloen nahaste horren haritik, ikuskizuna dantza tradizionalean oinarrituta badago ere, askotarikoa dela esan digu Urbeltzek. Dantza estilo garaikidea jaso du baina beste dantza moldeei zor dien errespetuarengatik, Ana Remiro koreografoaren abilezia baliatu du, euskal tradizioaren osagarri, baina harengandik bereiz. Kauterak eta buhameak, antzina, gizartea asaldatu nahi zuten pertsonak ziren. Pas de Basquen ere joko eroen artean tradiziozko ezpata-dantza egiten dute buhamesa arinen isilpeko urratsen aurretik. Zuberoako godalet-dantzak esango dio agur saioari, maskaradako pertsonaiak ardoz beteriko edontziaren inguruan jarrita.





Musika eta jantziak



Urratsak ez ezik, musika eta arropak ere arretaz hautatu dira Pas de Basque osatzeko. Musikan, Urbeltzek Marian Arregi emaztea du gidari. Dantzaren eta musikaren ezin saihestuzko lotura kausitu arte ikerketa sakonak egin ostean, kanta zahar egokienak bildu dituzte. Soinua eta arrabita ekarri ditu Urbeltzek azken lanera, baita panderoa eta txanbela ere. Arropen hauta egiteko gure arbasoek erabiltzen zituzten zapiak eta koloreak berreskuratu ditu. Hortaz, ez bedi harritu ikuslea dantzarien soinetan jantzi bereziak ikusten baditu, gertu izango baita euskal tradizioaren lekuko nagusi gona gorria, bi lerro beltzak ongi markaturik.





Tradizioa berri



Baina zer da Pas de Basque ikuskizuna hain erakargarria egiten duena? Koreografoak berak hau esan digu: "Ardo berria da, zahagi zaharrean emana". Tradiziozko dantzak dira baina ikusmolde berritik landuak. Egoera errealekin berreraikitako mundua da Pas de Basque. Urbeltzek ezkutuan zegoen tradizioa ekarri du argitara, bere edertasunean berrantolatu du, hautsa kendu dio baina ezer urratu gabe. Luzaroan egindako azterlanari jarraiki egindako berreraikitzea da. "Proba-saio batean zurezko kaxa batzuekin Bizkaiko desafioak moldatu nahi nituen; eta orduan konturatu nintzen almute-dantza zaharra egiten ari ginela", esan digu horren argigarri.



Ikuskizunaren bizitasuna gainerako elementu guztiei gailendu zaie. Baletaren antzinako ikusmolde zurruna apurtu nahi izan du Urbeltzek. Tradizioak naturaltasuna dakar ezinbestean eta bizitasun horrek nortasun berezia eman dio Pas de Basque ikuskizunari. Dantzariek indibidualtasuna lantzeko aukera izan dute. Zehatz-mehatz lerratutako moldeak hautsi eta bakoitzak bere ekarpena gauzatzeko bidea du. "Dantzari batzuek emanaldiz emanaldi urratsak aldatzen dituzte", esan digu koreografoak. Horren haritik, ikuskizunez ikuskizun Pas de Basque berria eraikitzen dela gaineratu du. Forma hutsean geratzen diren gauza guztiak berez erortzen direla uste du Urbeltzek; horregatik, apaindurari ez dio behar baino garrantzia gehiago eman. Oinarriak sendoa behar du izan, eta hori lortuz gero, forma berez izango da erakargarria.



Izenen jatorriaz

Zortziko aski neurri ezaguna da euskal dantzetan. Alakiketan, berriz, tobera musika instrumentuaren onomatopeia da. Kondharian izenak "kontakizuna" esan nahi du Ekialdean. Pas de Basque nazioarteko baletean egiten den urrats baten izena da, dantza klasikoan urrats bati ematen zaion izena. Dantza klasiko horren eta euskal dantzaren artean izandako elkartze batetik geratzen den lekuko gisa jaso du Urbeltzek. Ildo horretan, ikuskizunak dantza preklasikoei egiten die erreferentzia.



Agenda

2002an argitara atera zenetik, makina bat aldiz izan da Euskal Herrian, Hegoaldean nahiz Iparraldean, Pas de Basque ikusteko aukera. Hona epe motzean izango diren ekitaldien berri:

Apirilak 24: Basauri (Bizkaia)

Maiatzak 22: Eibar (Gipuzkoa)

Uztailak 3: Aretxabaleta (Gipuzkoa)