«Osagarriak diren gauzak kontrajartzeko joera dago»

Jon Maia. Dantzaria

Umetatik izan du lotura estua dantzarekin Jon Maia Seinek (Errenteria, Gipuzkoa, 1977), eta halaxe segitu nahi du, dantzari eta koreografo lanetan. Berak zuzentzen duen Kukai dantza konpainiarekin batera, Euskal Herriko dantzaren munduko erreferentzia ezinbestekoa bihurtu da azken urteetan. Komunikazioa-inkomunikazioa ikuskizuna ari da prestatzen orain, Kukai eta Tanttakaren elkarlana, Bilboko Arriaga antzokiak ekoitzia.

Kukai konpainiaren hamar urteko ibilbideari buruzko erakusketa izan da zabalik oraintsu arte Errenterian. Zer balantze egiten duzu, konpainiaren sortzaile eta zuzendari moduan, Kukairen orain arteko ibilbideaz?

Beti dago, dudarik gabe, gauzak hobeto egitea, baina ni oso pozik nago, uste dudalako egin dugun bidea oso koherentea izan dela hasierako asmoarekin baina, aldi berean, urratsak ematen joan garela, naturaltasunez. Kukai sortu genuenean, gure asmo nagusia zen dantza tradizionaletik abiatzea eta dantza tradizionalak ematen dituen lan tresnak erabiltzea, gaur egungo ikuspegitik ikuskizunak sortzeko eta beste arlo batzuetako artistekin elkarlana sustatzeko. Orain dela hamar urte egiten genituen proposamenak eta eskaintzen genituen ikuskizunak oso ezberdinak dira azken urteetakoekin alderatuz gero. Eta horrek pozten nau, ze azken batean horrek erakusten du hasierako bide berean goazela baina dantzariak formatzen joan garela eta, formatzen joan garen heinean eta gure lana finkatzen joan den heinean, aurrerapausoak ere egin ditugula, oso modu naturalean.

Zer eratako aurrerapausoak?

Gaur egun, niretzat, poz handia da gure bide horretan elkarlanak egin ahal izatea, bai gure esparruko jendearekin, bai kanpoko koreografoekin eta bai beste arte adierazpen batzuetan lan egiten duen jendearekin. Gure jendeak gaur egun badauka gaitasuna, nire ustez, dantza tradizionala eta beste lengoaia batzuk uztartzeko eta naturaltasunez mugitzeko lengoaia ezberdinetan.

Dantza garaikidea ere lengoaia horien artean delarik.

Bai. Esate baterako, orain prestatzen ari garen Komunikazioa-Inkomunikazioa ikuskizunerako Jone San Martinekin ari gara lanean; Jone San Martin Frankfurteko The Forsythe konpainiako dantzari eta koreografoa da. Karrikan ikuskizunean, La Intrusa konpainiako Damian Muñoz eta Virginia Garciarekin lan egin genuen, eta Iker Gomez koreografoarekin... Dantzari buruzko beste ikuspuntu bat duen jendea da hori. Horrez gain, oso garrantzitsua da hasieratik Tanttakarekin eta Mireia Gabilondorekin izan dugun elkarlana, eta elkarlan horretan sortutako proiektuetan beste diziplina batzuekin etengabe izan ditugun harremanak.

Zer mugarri nagusi aipatuko zenituzke hamar urteko ibilbide horretan?

Lehenengo mugarria, eta betiko geratuko den hasierako zigilua, Tanttaka konpainiarekin lanean hastea izan zen, bai pertsonalki dugun harremanarengatik, bai alderdi profesionaletik. Gure lehen hiru lanak Tanttakarekin elkarlanean egin ditugu, eta uste dut trilogia moduko horretako hiru lanetan nabari dela izan dugun eboluzioa. Lehenengoa, 1937. Gogoaren bidezidorretatik, Juan Mari Beltranen musikarekin, lengoaia tradizionaletik oso gertu dagoen ikuskizuna da; Otehitzari biraka-k aldaketa estetiko bat dakar, nire ustez; eta Hnuy illa...-n lehenengo aldiz dantza garaikidearekin harremanetan jarri ginen, oso modu sotilean eta zertzelada batzuekin. Etapa bat osatzen du, niretzat, trilogia horrek. Geroztik, nahiz eta Tanttakarekiko elkarlana ez erabat utzi, beste lan ildo bat zabaldu genuen, beste koreografoekiko elkarlanean oinarritutakoa; koreografoak gurera ekarri eta haiekin lan egin, Pantxika Telleria izan zen lehenik, Soka eta [Sok]2-rekin, Karrikan ondoren… Beste inflexio puntu bat izan dira horiek, dantzari buruzko beste ikuspegi bat duen jendearekin lan egiteko eta fusioak egiteko aukera izan dugulako horiei esker. Horrez gain, aipa daitezke izan ditugun beste kolaborazio batzuk, oso aberatsak: Juan Mari Beltranekin, Oreka TXrekin, Logela Multimediarekin…

Kukairen bidean hurrengo urratsa Komunikazioa-Inkomunikazioa izango da, martxoaren 1ean Bilboko Arriaga antzokian estreinatuko duzuen ikuskizuna, zuk sortutako koreografia batean oinarritua. Aurkeztu ezazu proiektu berri hori.

Nik uste dut beste aldaketa bat ekarriko duela. Lehen aipatu dudan trilogia moduko horren ondoren, ikusten genuen une polita zela hasieran sentitu genuen hori berriz sentitzen hasteko: zerbait berriaren aurrean gaudela, nondik zer bide hartu, guk egiten duguna beste kontestu batean jarri… Orain artean Kukaik eta Tanttakak elkarlanean sortu ditugun ikuskizunetan Kukaiko zazpi dantzariak egon gara oholtza gainean. Oraingoan, aldiz, Kukai konpainiako bost dantzari eta Helena Golba ariko dira oholtzan, Miren Gaztañaga eta Aitor Beltran aktoreekin eta Iñaki Telleria musikariarekin. Mireia Gabilondo arduratuko da zuzendaritzaz, eta ni haren ondoan ariko naiz lanean, eszenatokitik kanpoko lanean. Eta Jone San Martinen eta Israel Galvanen kolaborazioa ere izango dugu. Kukaik hasieratik hartutako bidean aurrera jarraituz, beste unibertso batean sartuko gara. Lan taldea aurreko ikuskizunetakoa izango da oinarrian, baina beste modu batean planteatuko da ikuskizuna, bai lan estilo aldetik bai eszenatokiaren antolaketaren aldetik… Uste dut ezberdina izango dela, baina lehen aipatu dudan bide horretan aurrerapauso naturala aldi berean.

Mikel Laboaren lan ezagun batetik hartua da Komunikazioa-Inkomunikazioa izenburua. «Mikel Laboak irakatsi zigun zerbaitetik sortzen da, hau da, ideia eta bizipen desberdinak hartzen dituen espazio irekian jolastea…», diozue zuen webguneko sinopsian. Zer harreman izango du zuen ikuskizun berriak Mikel Laboarekin?

Mireia Gabilondok beti izaten du oso kontuan Mikel Laboa lan egiten duenean, eta Tanttakak eta Kukaik elkarrekin egindako lanetan beti agertu izan dira Mikel Laboaren kantuak. Komunikazioa-Inkomunikazioa-k ez du omenaldi bat izan nahi, ezta Mikel Laboaren lanean oinarritutako ikuskizuna ere. Haren Komunikazioa-Inkomunikazioa inspirazio iturritzat hartu dugu eta hark utzitako eta erakutsitako lanen haritik tiraka egindako lana izango da. Keinu batzuk badaude, kantu batzuk ere azalduko dira, batzuk argiago beste batzuk sujerituago… Ez da Mikel Laboari buruzko lan bat izango, haren lanetatik abiatuta sortutakoa baizik.

Zuen emanaldi gehienak arrakastatsuak izaten dira. Kukaik hamar urteko ibilbidean izan dituen lorpenen artean dago publiko berria lortu izana dantzarentzat.

Nik uste dut gaur egun ekimen eta produkzio interesgarri asko dagoela dantzaren munduan, eta arte eszenikoen jaialdi, azoka eta antzekoetan dantzaren presentzia goraka doala. Pixkanaka-pixkanaka bide bat egiten ari da. Gure kasuan, gure ikuskizunetara joandako batzuek esan izan digute dantza ikustera joaten ziren lehen aldia zutela, eta gero ikusi dugu horiek hurrengo ikuskizunetara ere joan direla. Gure lan asko antzerkiarekin eta musikarekin uztartuta egoteak ere lagundu du beharbada horretan, eta landu ditugun gaiek ere bai.

36ko Gerra, Jorge Oteiza, Joseba Sarrionandia eta orain Mikel Laboa… Gai eta erreferentzia indartsuak aukeratu dituzue, sinbolismo handikoak, Tanttakarekin elkarlanean egin dituzuen lanetarako.

Azken batean, iruditzen zait barneko gogoetatik eta oso barneko sentimenduetatik etorri direla gai horiek. Sarrionandiaren kasuan, adibidez, poesiarekin lan egin nahi genuen eta Hnuy illa nyha majah yahoo liburua eskuetan hartuta iruditu zitzaigun ez genuela gehiago bilatu beharrik, han zegoela dena. Ez dira behintzat modu kontziente batean egindako hautaketak izan, ez dira parametro batzuetan sartzeko gai handiak behar genituela pentsatuta hartutako erabakiak izan. Geure barrutik eta geure arteko istorioetatik hartutako gaiak dira, oso modu xumean hautatuak.

Zuk esan duzun bezala, dantza tradizionala abiapuntu hartu eta beste dantza mota batzuekin eta are beste diziplina batzuekin uztartuta, ikuskizun modernoak sortu dituzue. Baina dantza tradizionalaz egin duzuen erabilera hori ez da denen gustukoa, baditu aurkariak ere. Sentitu duzue aurkari horien presioa?

Nik beti esan izan dut ez zaizkidala gustatzen irakurtzen ditudan liburu guztiak, ezta entzuten ditudan disko guztiak ere. Gauzak garbi esatea da garrantzitsuena auzi honetan. Ni dantzari tradizionala sentitzen naiz, formazioz hala naizelako. Dantza tradizionala egin dezaket Ereintza taldean edo Errenterian dantza irakasle gisa, eta gainera sinesten dut gaur egungo gizartean txertatuta dagoen dantza tradizional bizi batean. Baina Kukaik ez du dantza tradizionala egiten. Dantza tradizionaletik abiatzen da sorkuntza garaikidea egiteko, batzuetan dantza garaikideko teknikak erabiliz, beste batzuetan dantza klasikoarenak… Eta iruditzen zait dantza tradizionalean aberastasun handia dugula eta posible dela aberastasun horretatik abiatuta sorkuntza garaikidea egitea. Uste dut erabat osagarriak diren gauzak kontrajartzeko joera handia dagoela. Koreografo garaikideei dantza tradizionaleko materiala eskaintzen diegunean, altxor bat iruditzen zaie teknika eta lan tresna gisa. Irrikatan egoten dira. Eta gure lanak kanpoan ematen ditugunean, ikusleek ez dute planteatzen tradizionala den edo ez, gustatzen zaie edo ez eta kito. Eta asko pozten nau askotan entzuten dugun gauza batek: nortasun propio bat erakusten dugula, igartzen dela nongoa den konpainia, baina aldi berean edozein lekutan erakusteko modukoa dela ikuskizuna, unibertsala.

/ ANDONI CANELLADA / ARGAZKI PRESS