Oin puntekin idatzitako historia

Elai Alai euskal dantza taldea sortu zutenetik 2006ra arte Olaeta familiak bildutako ondarea dago ikusgai Bizkaiko Foru Agiritegian.

«Olaeta familia eta Olaeta balletak ia gauza bera dira», dio Cristina Gimenezek, erakusketaren komisario eta dantza taldeko ikasle izandakoak. Hunkituta nabarmendu du erakusketa honen balio historiko eta artistikoa; hainbat jenderentzat baita sentimentala ere. «Olaeta balletaz hitz egitearekin bat askori datorkigu burura honakoa: pianoaren soinua, diziplina eta kulturarekiko maitasuna». Halere, Gimenezek olaetarrekin ikasitako beste zerbait nabarmendu nahi izan du: «'Une zailetan barre egingo dugu', esaten ziguten».

Baikortasun hori izan daiteke, nolabait, familiaren ikurretako bat. Lagungarri ere izan zuten: 1936ko gerrari ihesi, Frantzian erbesteratu ziren. Lau seme-alabekin eta dantza taldeko kideekin abiatu ziren Olaeta-Torrezuri senar-emazteak. Oldarra taldea sortu zuten Frantziako hiriburuan. Hango artzapezpikua, Vidier kardinala, izan zuten mezenas. Emanaldi batean ezagutu zituen, eta liluratuta geratu zen. «Olaetarrei esker, euskaldunen herriaz maitemindu naiz», aitortu zuen.

Beste gerra batek ere harrapatu zituen, ordea. Naziengandik ihesi, Paris utzi eta Euskal Herrira itzuli ziren. Lapurdin hartu zuten babesa. Miarritzen, Baionan eta Donibane Lohizunen, besteak beste, dantza taldeak eta akademiak sortu zituzten. Ipar Euskal Herrian berebiziko garrantzia izan zuten, folklorearen mundua astintzen asmatu zutelako.

Gerrari ihes egindako umeek dantzari esker arindu zuten mina. Olaetarren alabetako bat, Lide, makina bat kronikatako izar izan zen. «Munduko dantzaririk gazteena», hala esaten zioten guztiek. 3 urte zituela igo zen lehenengoz agertokira.

Segundo Olaetari eta haren familiari asko zor dio euskal kulturak. Euskal folklorea eta ballet klasikoa uztartzen asmatu zuen, herriko dantzei, gorengo mailara igo, eta prestigioa emanez. 1950eko eta 1960ko hamarkadetan munduko antzoki garrantzitsuenetako oholtza gainera igo ziren, milaka lagun begira zituztela.

Hamarkada horietan guztietan familiak bildutako ondarea ez da edonolakoa. Hasieratik sortu dituzten koreografiak jasota dituzte, kasurako, pentsatu bezain laster irudikatutako marrazkietan. Emanaldien gidoi originalak, AEBetan eta Kanadan egindako birei buruzko agiri, kartel eta enparauak... 1926 eta 2006 arteko dokumentazioa dago ikusgai.

Mila ale inguru dira. Batetik, Olaeta Balletaren jarduera ekonomikoari eta enpresakoari buruzko agiriak daude. Bestetik, familiako kideek garai hartako kultura esparruko pertsona ospetsu eta esanguratsuekin izan zuten gutun trukaketaren emaitza ere ikusgai dago. Guridi, Aita Donostia, Uzelai margolaria, Seber Altube, Bilboko abesbatza, Bizkaiko Diputazioko presidentea, Frantziako Kultura Ministerioa... Pertsona eta erakunde garrantzitsuekin izan zuten harremana.

Horien denen artean aipamen berezia merezi du Lide Olaetak landutako Dantzaren Euskal Hiztegi Laburrak. Ballet klasikoari dagozkion pausoak bildu zituen, euskarara itzulita. Ekarpen handia, ezbairik gabe, dantzari euskaldunentzat.

Argazkiak ere milaka dira. Hainbeste istorio jasotzen dituzten lekukotza grafiko hauen artean aukeraketa egin dute, eta erakusketarako digitalizatu egin dituzte. Hala, pantaila handi batzuei esker ikus daitezke, bakoitzari buruzko datu osagarriak ezagutzearekin batera.

Familia honetako kideek hainbat dantza sortu dituzte. Segundo Olaetak asmatu zuen, kasurako, Arretxinagako San Migel zortzikoa. Haren seme Victorrek folkloretik haratagoko beste urrats bat egin, eta euskal balletaren aldeko apustua egin zuen. Bere lan ezagun eta garrantzitsuenetakoa Oinka-manterinin izan zen, Guridiren musikarekin dantzatzeko pentsatua.

Askotariko materialak

Dantzarako jantziak, zapatilak, ikus-entzunezkoak, dokumentalak, musika grabazioak, koadroak, grabatuak... Erakusketa honetan olaetarren ibilbidearekin lotura duen guztia dago. Lourdes Olaetaren zapatilen aldamenean, esate baterako, Nureyev eta Margol Fontainek hemen egondakoan erabili zituztenak daude eskegita. Izan ere, balletaren historian hainbesteko sona duten bi dantzari horiek olaetarrenean egin zituzten entseguak.

Erakusketan Voltaireren honako aipua irakur daiteke: «Les Basques sont un peuple heureux qui danse et saute dans les Pyrénées (Euskaldunak Pirineoetan salto eta dantza egiten duen herri alai bat dira)». Olaetarrek mundu osoan egin zuten ezagun euskaldunen dantzazaletasun hori, eta, orain, familiaren eta ikasle izan dituzten guztien historia kontatu nahi dute.