Dokumentuaren akzioak
Makilak eta mihia dantzan
Nafarroako Erriberako makil dantza urteetan galdua izan den arren, bizi-bizi da egun berriz ere
XVIII. mendea izan zen Erriberako makil dantzetarako unerik gozoena,
baina XIX. mendearen amaiera aldera galdu egin zen herririk gehienetan.
Tentsio sozio-politikoak eta bertsoen eztenkadek sorturiko iskanbilak
izan ziren arrazoiak. Cortes izan da makil dantza eten nabarmenik gabe
bizirik eutsi dion herri bakarra. 1936tik 1959ra, eta 70eko
hamarkadatik 1995era bitartean baino ez zen gelditu dantzatu gabe. Kasu
bakana da, ordea, Corteskoa. Gainontzeko herrietan, galdua zegoen, 80ko
hamarkadan Urbeltz folklore taldekoak berreskuratzen hasi ziren arte.
Mikel Aranburu izan zen talde haren kideetako bat. «Jimeno
Jurioren lana genuen abiapuntutzat, baina hura irakurtzetik, dantza
berreskuratzera bada tarterik. Herriz herri joan ginen jendea
elkarrizketatzen. Dantzari izandako gehienak hilik ziren ordurako, eta
haien seme-alabei esker jaso genuen lekukotza».
Musika eta dantzak falta, ordea, eta Cortesen, eta antzeko
makil dantzak dituzten Zaragozako herrietan (Espainia) ikusitakoarekin
lortu zuten hainbat herritan dantza berreskuratzea. «Beste batzuetan,
berriz asmatu egin behar izan genuen».
Berreskuratzearen eta berriz asmatzearen artean dabil
Erriberako makil dantza, Aranburuk dioenez. «Oso lan ona egin da,
dantza festa gisa berreskuratu delako, eta herritarrek inoiz berena
izandako dantzatzat hartu dutelako dagoeneko. Hondakinetan zen dantza
hau, eraikin zahar bat bezala, eta arkitektoek egiten duten modura,
berriro eraiki dute, egitura zaharrari eutsiz, eta egungo joerak
kontuan hartuz».
Egungo egoerara moldatzen
Emakumeek dantzan jokatzen duten rola da aldaketetariko bat.
Lehen bakarrik gizonezkoak ziren dantzariak, baina, egun, emakumezkoak
ere badira makil dantzan. Hori gertatzen da Cortesen, hain zuzen. Bi
dantzari zortzikote aritzen dira, mutilez osatutakoa bata eta neskez
osatutakoa bestea.
Irailaren 29an dute erakustaldia Cortesko dantzariek, baina
aspaldi dira lanean hasiak; ekainean. Egunero entseatzen dute orain,
Maria Alcalde dantzariak dioenez. «Dantza ongi ikasten aritu gara orain
arte, baina orain prestaketa fisikoa da lanik gehiena; izan ere, oso
dantza gogorra da».
Urteekin pertsonaia tradizionalez gain (aingerua, deabrua,
alkatea eta artzaina), berriak azaldu dira, eta gaiak ere aldatu direla
dio Aranburuk. «Lehen herriko ahulenen kontrakoak ziren bertsoak,
haurdun zegoen ezkongabearen aurkakoak eta. Orain, gai politikoak dira
nagusi, zinegotziei buruzkoak, eginiko lanei buruzkoak...».
Makil dantzaren egoera orain urte batzuk baino hobea da,
baina ez da gorabeherarik gabekoa. Fustiñanan, esaterako, aurtengo
udara arte, hamabost urtez egon dira dantzatu gabe. Ribaforadan,
berriz, eztabaida bizia izan da dantza taldearen eta udalaren (UPN)
artean urte guztian, iazko makil dantzan botatako eztenkaden inguruan.
Jimeno Juriok zioenez, ordea, «dantzak dantza gehiago pizten du», eta
gorabeherak gorabehera, bizi-bizi dago makil dantza.
Dokumentuaren akzioak