Libertimenduak heldu dira

Abiatua da inauterien garaia, eta asteburu honetan santibate eta libertimenduen aldia hasiko da (Santibateko eske kantua). Aurten, iaz bezala, zortzi libertimendu muntatu dituzte, ondoko herrietan emanen direnak: Añorgan (Donostia), Baigorrin, Bunuzen, Donapaleun, Donibane Garazin, Hazparnen, Iruñean eta Lekornen (Baigurakoa). Gaur, santibaterekin hasiko dira zirtzilak, Donibane Garazin eta Irisarrin (Baigurakoa).

Duela hemezortzi urte berpiztu zuen Antton Lukuk Garaziko libertimendua. Geroztik, umeak egin ditu inauteriko errituak, eta azken urteetan loratu dira berriak; Añorga, Baigorri eta Hazparnekoak lekuko. 2020an, COVID-19aren pandemia garaian abiatu ziren Hazparnen libertimenduarekin, gaztetxearen inguruan, sortzaile eta parte hartzailetan den Julen Oillarburuk esplikatu duenez: “Gaztetxeko taldearekin sortu genuen, eta gero gaztetxean ez ziren gazteak ere hurbildu ziren”. Hazparnen bazen zanpantzarren auziaren usaia, baina zerbait gehiagoren beharra sentitu zuten libertimendu zaleek. “Ikusten genuen bazela alimaleko hutsunea euskararekiko, eta momentu batean sentitu dugu behar zela plaza hartu”.

Arrakasta bildurik lehen urtetik, Oillarburuk ikusi du errotu dela erritua Hazparnen: “Aurten jende berri anitz sartu da”. Hastapenean zirtzilen inguruan abiatu bazen, geroztik osatu dela dio: “Pixka bat ikasi dugu libertimendua egiten. Berantago lotu genituen bolantak, eta erran daiteke errotu dela, zeren eta dantza taldeak biziki serioski hartu du libertimenduarena, zinez aitzinetik errepikak eginez”. Zirtziletan ere gazte franko sartu dira. “Duela bi urtekoetarik guti gelditzen gara, eta aurten hamabost bat zirtzil izanen gara”. 15 eta 20 urte arteko arizaleak dira. “Guretako, biziki seinale ona da; erran nahi du libertimenduak erakartzen duela eta badela plaza hartzeko nahikari bat”, azaldu du Oillarburuk. Martxoaren 11n eginen dute Hazparnekoa.

Baigorrin, bigarren libertimendua izanen dute, martxoaren 5ean, iazko lehenbizikoaren ondotik. Santi Dupuy zirtzil taldean ariko da aurten, eta joan duen urtekoa “biziki ontsa” iragan zela erran du; “herritar gehienak hor ziren”.

Baigorrin ere iazkotik jende berria sartu da. “Jende berri anitz sartu da. Ontsa da, lan egiteko manera berri batzuk ekartzen baititu”, dio Dupuyk. Hamar bat zirtzileko taldea osatu da. Iaz, Bixente Hirigaraik idatzi zuen zirtzilen testua, baina aurten taldeak berak bere gain hartu du.

Dupuyk mentura onak ikusten dizkio libertimenduari Baigorrin: “Espero dugu ohitura bezala ezartzea. Bikaina da libertimendua, euskal kulturaren parte bat da, eta giro gehiago ekartzen dio herriari urtean zehar”.

Iruinkokoaren uzta

Iruñean bosgarren libertimendua izanen dute aurten: otsailaren 19an. Antton Lukuren Libertitzeaz liburua xeheki azterturik, Iruinkokoa deitu duten erritua sortu zuten 2019an, hutsetik. Dantzak, musikak, antzerki zatiak, jantziak; dena pentsatu eta sortu zuten orduan. Ukan zuen bere efektua, eta jende berria agertzen hasi zen.

Inauteriko erritu gisa Iruñea hiriaren gisako libertimenduaren sustraitzea zuten xede sortzaile taldekoa den Ihitz Iriartek esplikatu duenez, jakinez, asmatu artedrama molda zitekeela urtez urte: “Lehen urtetik argi genuen gauzak hobetu eta aldatzen ahalko zirela; zerk funtzionatzen zuen eta zerk ez ikusita, gauzak gehituz edo kenduz. Beti buruan izanda inauteriak behar zuela jende kopuruan neurrian egon”.

Pandemiak piztu zen oldar beroa ez zezan motz, molde bat atzeman zuten zerbait gisaz egiteko, eta dinamika atxikitzeko. “Jende batek lotura bat bazuen jadanik inauteriarekin. Dinamika oso polita bazen, eta nabari zen jendeak Iruinkokoa itxoiten zuela. Ikusten genuen indar edo ohitura hori galtzeko arriskua ez bagenuen deus egiten”.

Iruñeko Udalaren aldetik debekatua baitzitzaien herritarrei karrikan biltzea, bideoz grabatu eta berehala Internetez hedatzea erabaki zutela oroitarazi du Iriartek. “Goizean dantzatu eta antzerkia egin genuen karriketatik, eta hortik oren baten burura hitzordua eman genion jendeari sarean, Youtube kanal baten bidez ikusteko. Zuzenean bakarrik ikusten ahal zen, gero desagertzen baitzen berehala”. Horri esker harremana atxiki eta taldea lotu zuen, eta ondoko urtean berriz abiatu.

Iruñean ere jende berria bildu da erritura urte batetik bestera. Halako hiru urteko parte hartzea iradokia zaio jin berriari. “Agian, lehen urtea, tentsioan bizitzeko lehen aldi hori; bigarren urtean, errepikatu eta ongi gozatzeko; eta hirugarren urtea, transmisio eta trantsizio gisa. Ikasi zuten hori, sartu berriekin nahasi eta transmititzeko, ez dadin urte hutsik egon”. Aurten sentitu dute, bereziki, talde aldaketa martxan dela, lehen belaunaldikoek utzi baitute, Iriartek adierazi duenez: “Adibidez, hamahiru dantzaritarik bederatzi berriak ditugu aurten. Antzerkilarietan ere hiruzpalau berri sartu dira”.

Antolaketan gauza bera gertatu da Iruñean. Plazako arizale ziren batzuk sartu dira antolaketan. Talde edo arlo batetik besterako mugimendua ikusten dute.

Ikusleetan ere errotu delako seinale, maskaradetako barrikaden, santibateren edo kaskaroten iduriko eske ibilaldi gisa, goizarekin egiten dituzten asalduetan, hiriko auzotar multzo bat plantatuko da, aurten lehentze, mahaiarekin, hazkurrien eskaintzeko. Gainerakoak, aitzineko urtetan bezala, Iruñeko euskal elkarteak izanen dira.

Santibateak

Donibane Garazi. Gaur, 18:00etarik goiti.

Irisarri (Baigura). Gaur, 18:00etarik goiti.

Donapaleu. Otsailaren 11n.

Baigorri. Otsailaren 25ean.

Bunuze. Martxoaren 3an.

Libertimenduak

Lekorne (Baigura). Otsailaren 12an. Bertsolariak: Miren Artetxe eta Aitor Servier.

Añorga (Donostia). Otsailaren 18an. Bertsolariak: Asier Azpiroz eta Unai Gaztelumendi.

Donibane Garazi. Otsailaren 19an.

Iruñea. Iruinkokoa. Otsailaren 19an. Bertsolariak: Erika Lagoma eta Julio Soto.

Donapaleu. Otsailaren 26an. Bertsolariak: Haira Aizpurua Ibargarai eta Amets Arzallus.

Baigorri. Martxoaren 5ean.

Hazparne. Martxoaren 11n. Bertsolariak: Ramuntxo Christy eta Haira Aizpurua Ibargarai.

Bunuze. Martxoaren 12an. Bertsolariak: Patxi Iriart eta, Gillen Hiribarren.