Kondaira urratu baten dantza

Izan baita, hala-hala eman diote izena. Azken urte eta erdi honetan ari dira dantza ikusgarria prestatzen Arrolako kideak. Ibilbide luzea dauka Baigorriko (Baxenabarre) dantza taldeak —80 urte beteko ditu 2022an—, eta ikusgarri berri baten sortzeko xedearekin zebiltzan azken aldian. «Talde polita ginenez, bada bulta bat ari ginela pentsaketan ontsa zitekeela zerbaiten muntatzea», azaldu du Gilen Zaldunbide dantzarietarik batek. Hala, hastapeneko ideiak bere bidea egin, eta maiatzaren 8 honetan eman beharra zuten Izan baita ikusgarria. Koronabirusa dela eta, ikusgarria gibelatu dute, eta ez dakite oraindik noiz egiten ahalko duten.

Argia dantza taldeak emaniko Martin Zalakain ikusgarria izan zuten abiapuntu. Hortik goiti hasi ziren ikusgarria asmatzen, forma eta funtsa lotzeko manerari bide ematen. Zaldunbideren hitzetan, eredu «ederra» izan zuten Martin Zalakain, eta orduan zitzaien nahia zehaztu. «Istorio bat kontatzen duen dantza ikusgarri tradizional bat egitea genuen xede, sorkuntzekin, eta gure txokoan oinarriturik. Dantza gureganatu nahi genuen».

Nafarroako Erresumaren historiaren zati bat kontatzen du Izan baita ikusgarriak. Antton Kurutxarri historialariarekin bildu eta Nafarroako historiaren laburpen orokorra izan zuten. Handik, hiru garai garrantzitsu hautatu; XV. mende erditik hasi eta 100 urtez luzatzen den garaia erakutsiko dute taula gainean. Hau da, Nafarroako konkistaren garaian bukatuko da.

Ikusgarri horren burutzeko eta nafar «guztien» historia kontatzeko, Arrola dantza taldeak Baztango dantzariak eta Garazikoak gonbidatu ditu proiektuan parte hartzera. Bada, Baigorriko 35 dantzariekin, orotara 60 lagun elkartu ditu ikusgarriak. Bestalde, hamahiru musikari izanen dira taula gainean, horien artean, Ekhi Lambert, Maia Iribarne, Xendarineko ahizpak kantariak, eta David Arriola, besteak beste. Dantzek ezin errana bi antzerkilarik kontatuko dute, «hari gorri» bat aitzinaraziz; Maialen Galerasek eta Bixente Hirigaraik dute eginen.

«Lehen errepika egin berria genuen denek elkarrekin, musikari eta dantzari guztiekin. Ilusioz beteak, dantzak kasik prest... azken putarra zen». Konfinamenduak harrapatu ditu hauek ere, eta ezjakintasunean segitzen dute, ea noiz egin ahal izanen duten.

Nafarroako urratsetan

Ikusgarriari erritmoa ematen dioten hiru garai historikoek markatzen dituzte hiru giro ezberdin, eta hala zuten hastapeneko gogoa. «Ez genuen nahi dena triste edo dena alai izatea, eta azkenean, garai historikoak segitu ditugu».

Nafarroako Erresumaren urre aroarekin hasten da dena. Etxauzia aberatsa zen garai hartan, eta hango jaun eta andereak Lizarra aldea eta Nafarroa mendebalde osoa kontrolatzen zuten, gobernatzen zuten. «Etxauziako jauna zinez aberatsa zen, eta horri loturik giro bat sortu dugu. Horko jauna ezkondu zen Erriberrin eta interesgarri atzeman dugu horren erakustea». Urre arotik krisi garai latzetara igaro ziren nafarrak, eta hala erakutsiko du ikusgarriko bigarren zatiak. Gerla zibila. Beaumondarrak eta agaramontarrak elkarren kontra. Baxenabarren bi bandoen arteko gerla, zeinak Baigorri ere bitan zatitu baitzuen. Baigorri Leizaratzuko anderea agerian utziko dute zati horretan, hura baitzen altxatu Etxauziako jaunaren aurka. Azkenik, bigarren krisi garaia gertatzen da gaztelarren konkistarekin. Momentu horretan Katalina I.a Nafarroakoak erabaki zuen bi bandoen lotzea gaztelarrei buru egiteko. «Egiazki anitzez konplikatuagoa izan da, baina hala gertatu zen», azaldu du Bixente Hirigarai antzerki zatiaren idazleak. Amaiurko gazteluaren hartzearekin bukatzen da ikusgarria. «Ez da ongi bukatzen, konkista da bukaera», gehitu du.

Hiru garai horiek oinarritzat hartuz asmatu behar izan dute hari gorria, eta dantzak ere, hartara egokitu. «Dantzak horren arabera moldatu ditugu». Izan ere, oinarrietatik abiatu direla azpimarratu du Zaldunbidek. «Zaila da erratea sorkuntza denez edo ez. Beti zerbaiten adaptazioa da. Guk ditugun dantzak ditugu moldatu, berriz pentsatu, urratsak hartu eta nahasketak egin. Dantza batzuk ematen ditugu kasik diren bezala, deus aldatu gabe. Dena gure urratsetan oinarritua da».

Dantza batuak

«Arrolako dantzari gehienak Basaizea elkarteko kide gara, eta naturala izan zaigu baztandarrekin aritzea. Badira 40 urte Basaizea horretan ari dela, eta Arrolak bere ekarpena egiten dio lan horri», Zaldunbidek. Baigorriarren eta baztandarren arteko harremanak ez dira gaurkoak, eta dantzarien artekoak ere ez. Urte oroz, Arrolakoak Baztandarren Biltzarrean ari dira dantzan, adibidez. Ikusgarri horrentzat, «garrantzitsua» zitzaien elkarlanean aritzea.

Izan ere, Zaldunbidek argi dauka. «Historia bera dugu. Horrelako ikusgarri bat egitea eta gure historia kontatzea ezinezkoa zen baztandarrik gabe egitea. Izan baita deitzen dugu ikusgarria eta erraten dugu —hein batean, salatzen— Nafarroa bitan zatitua dela baina bakarra izan dela. Oroitarazi nahi dugu beti ber herria garela. Eta orain, elkarrekin aritzea, ber proiektuan, hein batean bi Nafarroen batzea da; gure eskala tipian baina beti urrats bat da».

Hain zuzen ere, dantza proiektua eta mezu baten transmititzea gauza bat eta bera dela erakutsi du Zaldunbidek. «Sekulako sarraskia izan zen, eta dantzaren bidez oroitarazi nahi dugu herri bakarra ginela eta konkistak gaituela zatitu, ez dela gertatu hala nahi genuelako». Hirigaraik ere uste du dantza ikusgarria «estakuru ona» dela historiaren zati bat argitan emateko.