Inauteriak, memoriatik kalera

Egino, Ilarduia eta Andoinen 36ko gerraz geroztik egiten ez ziren landa giroko inauteriak berpiztu dituzte

2000. urtean hasi zuten desagertutako inauteri haien bilaketa Abetto Oribe eta beste zenbait lagunek. «Beti entzuten genien herriko zaharrei garai batean inauteriak egiten zituztela eta oso ongi pasatzen zutela, eta informazioa biltzen hasi ginen». Inauteri haien lekuko izandakoengana jo zuten, gogoratzen zutena biltzera. Juan Garmendia Larrañaga ikerlariaren lanean ere aurkitu zuten Eginoko inauteriei buruzko aipamen labur bat.

Ilarduia, Egino eta Andoingo inauterien artean hainbat antzekotasun zeudela ohartu ziren bilketa lan hartan, eta 2005ean, hiru herriotako kidez osatutako Ilegan kultur elkartea sortu zuten. Inauteriak memoriatik kalera eramatea zen asmoa, eta 2007an lortu zuten lehenengoz, 70 urteko etenaldiaren ondoren.

Garai bateko inauteriak ahalik eta zintzoen errespetatzen saiatu dira, Oribek dioenez, baina oraindik ere guztiz itxi gabe daude. «Beti dago xehetasunen bat galdetu beharra, eta zehaztu beharra».

Oraingoz, hamalau dira berreskuratu eta inauterietan aterako dituzten pertsonaiak. Lasto gizona izenekoa da denetan garrantzitsuena, haren inguruan baitabiltza gainontzeko guztiak. Lanzko inauterietako Mielotxinen pareko bat da, nolabait ere. «Urtean zehar izandako gaitz guztien sortzailea da lasto gizona, eta epaiketa egin, errudun dela adostu, eta su ematen diogu azkenean». Leherketa eta guzti, gainera, panpinak bolbora pakete bat baitarama hanka artean.

Pertsonaia nagusi horrekin batera joango dira atsoa, senargai-andregaiak, latorrigileak, apaiza eta elizmutilak, kinkalaria, ardi larruz eta makila batez lagunduta doazen zamarrak, soineko eta aurpegi beltzdun farfailak, haurrak odolez izutzen dituen odoltsua izenekoa, koloretakoak deiturikoak, harakina, adar eta ardi larruz jantzitako idiak, hautsariak eta gorputz nabarmeneko gizenak ere.

Aspalditik datoz, Oriberen ustez, Ilarduia, Egino eta Andoingo inauteriak. «Naturarekiko lotura, antzinakotasuna eta mende askoz indarrean izandako sinesmenak; denak daude batuta inauteriotan». Ahalik eta fidelen jokatzen saiatu dira; horregatik, baina berrikuntzak ere egin dituzte. Hiru herrietako inauteriak batzea izan da horietako bat.

Herriz herriko ibilaldia egiten da egun inauterietan, eta hala egingo dute bihar ere. Eskean arituko dira herritarrak eta porreroak lehen herrian, eta lapurtutako asto gainean eramango dute lasto gizona. Bigarren herrian ere, eskean ariko dira, baina gurdi batean jarriko dute lasto gizona, idiak deituriko pertsonaiek eraman dezaten. Hirugarren herrian, berriz, epaitu egingo dute panpina, eta baita erretzera kondenatu ere. Dantzarik ez da faltako, gainera, batetik bestera dabiltzala.

Asmoa ez da inauteria berreskuratzea soilik izan, inauteria biziberritzea baizik, eta, horregatik, herritarrak arduratzen dira beti antolaketa lanez. Izan ere, garrantzitsua da herriak inauteriak bere egitea. Transmisioa gauzatzea, alegia.

Kasu honetan, gainera, bikoitza behar du transmisio horrek. Garai bateko inauteriak ezagutu zituztenak bereganatu behar ditu, batetik, eta baita inauteri haiek ezagutu ez zituztenak ere. Bi sektore horien erantzuna «oso ona» izan dela dio Oribek, eta pasadizo bat aipatu du horren frogatzat. «1921. eta 1929. urte inguruetan jaiotakoak dira herriotan garai bateko inauteri haiek ezagutu zituzten lekuko gehienak, eta ilusio handiz eta poz handiz ikusi dute berreskuratze prozesua. Haietako batzuk mozorrotu egiten dira orain ere, eta ikaragarria da inauterietarako erakusten duten sena».

Berreskuratze lana azaltzen duen webgune bat ari dira prestatzen orain Ilegan kultur elkarteko kideak, eta DVD bat eta zenbait gida didaktiko ere prestatu dituzte.